طالبان با تسلط بر کشور درب مکاتب متوسطه و لیسه را به روی دختران بستهاند. مقامهای این گروه بهتدریج رفتن دختران به دانشگاهها و سپس آموزشگاهها و دانشگاهها را منع کردهاند. شماری از جوانان در بلخ اما با درک اهمیت آموزش، آموزشگاهی را به راه انداختهاند و مضامین مختلف مکتب را بهگونه مخفی به دانشآموزان تدریس میکنند.
هرچند حضور دختران و زنان در دانشگاههای افغانستان در دو دهه گذشته نسب به سالهای گذشته تقریباً ۲۰ برابر افزایش یافته بود، اما امروزه اجازه ادامه تحصیل را ندارند. روی همین علت مرکزهای آموزشی مخفی در کشور در حال تأسیس و رشد است. این مرکزها که خلاف دستور طالبان بهصورت پنهانی فعالیت میکنند، زمینه آموزش را برای دختران مساعد ساختهاند.
احمد (نام مستعار) یکی از مسوولان یک آموزشگاه مخفی در بلخ است. او در شهر مزار شریف بهطور مخفی زمینه آموزش را برای دختران فراهم ساخته است. احمد به روزنامه ۸ صبح میگوید که ادامه محدودیتها بر آموزش دختران سبب شده که با وجود خطرات جانی تلاش کند آموزش برای دختران در حد یک رویا باقی نماند. او بهطور رایگان روزانه دهها دانشآموز دختر را آموزش میدهد. وی میافزاید: «زمینه آموزش برای دختران را از یک ماه به اینسو در یک مکان به دور از چشم طالبان بهگونه پنهانی آغاز کردهایم.»
این آموزگار در پی آماده کردن دانشآموزان دختر برای امتحان کانکور است. او آمادهگی کانکور را در نصاب آموزشی مخفیاش درج کرده است. این آموزگار مضامین مختلف از جمله حساب، ریاضیات عالی، کیمیا، هندسه، فزیک و زبان انگلیسی را برای دانشآموزان دختر تدریس میکند. احمد علاوه میکند: «هرچند با تدریس این مضامین دشوار است که دانشآموزان را آماده امتحان کانکور بسازم، اما تلاش دارم با پیدا کردن یک همکار، مضامین دیگر را نیز در نصاب اضافه کنم تا باشد که دانشآموزان را آماده امتحان کانکور بسازم.»
دانشآموزانی که در این آموزشگاه مخفی مشغول فراگیری آموزشاند، با ابراز خرسندی از ایجاد این آموزشگاه میگویند، در شرایطی که با آینده ناروشن مواجه بودند، این آموزشگاه روزنه امید را به روی آنان گشوده است.
مریم (نام مستعار) یکی از دانشآموزان صنف یازدهم در این آموزشگاه، میگويد: «اول طالبان دروازههای مکاتب را به روی ما بستند. یگانه امید ما مراکز آموزشی بود که شب و روز برای ارتقای ظرفیت خود تلاش میکردیم و درس میخواندیم، ولی طالبان همه را به روی ما مسدود کردند.» این دانشآموز فراگیری آموزش را یک حق انسانی و مسوولیت عمومی عنوان میکند و تأکید میورزد که در این آموزشگاه به دروس خود ادامه میدهد.
فریحه (مستعار)، دانشآموز دیگر این آموزشگاه، میگوید: «آموزش حق ما است و این حق را طالبان نباید از ما بگیرند.» او میافزاید که طالبان بگذارند که دختران و پسران بهگونه مساوی از آموزش مستفید شوند تا در آینده در بازسازی افغانستان نقش داشته باشند. به باور فریحه، ممانعت از آموزش جوانان سبب میشود که کشور به سوی تاریکی سوق داده شود و در تاریکی نهتنها مسوولان آسیب میببیند، بلکه سرنوشت خانوادهها نیز دگرگون خواهد شد.
محدودیتهای طالبان بر آموزش دختران
بیش از یکونیم سال می شود که طالبان دروازه مکاتب را به روی دانشآموزان دختر بالاتر از صنف ششم بستهاند. در حالی که قرار بود مسوولان وزارت معارف طالبان با آوردن تغییراتی در نصاب آموزشی، امکان آموزش دختران را در مکتبها فراهم کنند، اما افزون بر ممنوعیت آن بیش از یک ماه میشود که دانشگاهها و مرکزهای آموزشی را نیز به روی دختران بستهاند.
در اواخر ماه قوس سال روان خورشیدی ندامحمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان، به دانشگاههای دولتی و خصوصی دستور داد تا از ورود دختران تا «امر ثانی» جلوگیری کنند. در دستور سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان آمده است: «بربنیاد مصوبه ۲۸ کابینه به همه شما خبر داده میشود که حکم بسته شدن دانشگاهها تا امر ثانی به روی دختران را عملی کنید و درباره اقداماتتان به وزارت تحصیلات عالی اطمینان دهید.» سپس وزارت معارف زیر اداره طالبان نیز دستور مسدود شدن درب مرکزهای آموزشی به روی دختران را صادر کرد.
واکنشها به منع دختران از آموزش
در روز «جهانی آموزش» که امسال به حمایت از حق آموزش دختران و زنان افغانستان اختصاص داده شده، دبیر کل سازمان ملل خواهان لغو «ممنوعیتهای ظالمانه» طالبان بر دختران و زنان افغانستان شده و وزارت خارجه امریکا نیز میگوید که روابط امریکا و متحدانش با طالبان، براساس موارد نقض حقوق بشر و «اقدامات ظالمانه و نفرتانگیزی» خواهد بود که اخیراً از این گروه دیدهاند.
از این پیش نیز مسوولان سازمانهای بینالمللی، نمایندهگان کشورهای همسایه و اروپایی و سایر کشورها از طالبان خواستهاند تا بگذارند دختران افغانستان به آموزش و تحصیل خود ادامه دهند. طالبان اما به هیچیک از این خواستها وقع نگذاشته و به محرومیت بیشتر دختران و زنان از فضای عمومی اقدام کردهاند.
اینهمه در حالی است که روز گذشته (سهشنبه، ۴ دلو) روز جهانی آموزش بود که از سوی یونسکو یا سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل به حمایت از حق تحصیل زنان و دختران افغانستان اختصاص داده شده است. انتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، به مناسبت این روز در یک پیام تصویری، ممنوعیت آموزش و تحصیل دختران و زنان افغانستان از سوی طالبان را «ظالمانه» خوانده و خواهان لغو آن شده است.
وزارت خارجه امریکا نیز با فرارسیدن روز جهانی آموزش گفته است که واشنگتن و متحدانش براساس «اقدامات ظالمانه و نفرتانگیزی» که اخیراً از گروه طالبان دیدهاند، عملکرد خود را در برخورد با این گروه تعریف خواهند کرد. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا، در جریان نشست خبری در این مورد گفته است: «ما در حال بازنگری عملکرد و تعاملمان با طالبان در چارچوب موارد نقض حقوق بشر، اقدامات ظالمانه و نفرتانگیزی که در هفتهها و ماههای پسین از طالبان دیدهایم، هستیم.» وزارت خارجه امریکا همچنان هشدار داده که این اقدامات برای طالبان، هزینه خواهد داشت و تاکید کرده که همه گزینهها روی میز است.
در کنار این، ریچارد بنت، گزارشگر سازمان ملل در امور حقوق بشری افغانستان، که شخصاً وضعیت زنان در زیر حاکمیت طالبان را از نزدیک بررسی کرده، با شریک کردن گزارش اخیر سازمان «خانه آزادی» گفته است که در افغانستان کنونی، بهویژه زنان با «چالشهای منحصر به فردی» روبهرویند و در برابر «اتهامهای غیراخلاقی» که سزای آن شلاق زدن و سنگسار است، آسیبپذیر شدهاند.
از سوی دیگر، دختران و زنان در افغانستان زیر حاکمیت طالبان، با محدودیتهای گوناگونی که از سوی طالبان وضع شده است، روبهرویند. زنان در کنار نداشتن حق آموزش و تحصیل، از سفر بدون محرم، کار در ادارات دولتی و غیردولتی و رفتن به حمامها و پارکهای شهر نیز محروم گشتهاند.