روند توزیع پاسپورت در کابل و شماری از ولایتهای کشور پس از حدود پنج ماه توقف، به تاریخ 10 حوت سال گذشته خورشیدی از سر گرفته شد. ریاست پاسپورت زیر اداره طالبان اعلام کرده که در حال حاضر روزانه حدود 10 هزار جلد پاسپورت به متقاضیان توزیع میشود. متقاضیان اما با توجه به کندی روند توزیع، از توقف دوباره این روند نگراناند. به گفته آنان، گمانهزنیهایی وجود دارد که کتابچههای سفید پاسپورت رو به اتمام است و روند توزیع آن بهزودی متوقف خواهد شد. همچنان افرادی که سال گذشته برای دریافت پاسپورت درخواست دادهاند، تاکنون موفق به دریافت آن نشدهاند. آنان از مقامهای طالبان میخواهند تا در قسمت وجود پاسپورت به آنان اطمینان بدهند.
حمیدالله و خانوادهاش در اواخر ماه رمضان سال گذشته خورشیدی فورمه آنلاین پاسپورت را خانهپری کردهاند، اما تاکنون نوبت مراجعه آنان به ریاست پاسپورت مشخص نشده است. حمیدالله فورمه ثبت نام آنلاین را با روزنامه 8صبح در میان گذاشته است. در این فورمه نوشته است: «تاریخ مراجعه شما بعداً مشخص میگردد. برای معلومات بیشتر اطلاعیه وبسایت دنبال گردد.» ریاست پاسپورت در کابل همچنان از مراجعان خواسته است که قبل از مشخص شدن تاریخ به این نهاد مراجعه نکنند.
حمیدالله با ابراز نگرانی از وضعیت اقتصادی و سیاسی در کشور، توضیح میدهد که قصد دارد با خانوادهاش به یکی از کشورهای همسایه سفر کند، اما آنچه پای او را در کابل میخکوب کرده، نبود پاسپورت است. این متقاضی پاسپورت میگوید: «یک سال است که منتظر هستم. زور ما به پیسه کمیشنکار نمیکشد. هفتهای یک بار حتماً سایت ریاست پاسپورت را چک میکنم، هیچ نیست که تاریخ بزنند.» حمیدالله که قبلاً شرکت لوجستیکی داشت و اکنون بیکار است، میافزاید: «باز میگویند که ریاست بسته میشود. کتابچههای دهساله خلاص شده و مجبور در همین بیکاریها یکی دو سال دیگر را هم تیر کنیم.»
همچنان عصمتالله، متقاضی دیگر پاسپورت، میگوید که در تابستان سال گذشته برای دریافت پاسپورت درخواست داده بود، اما تاکنون موفق به دریافت این سند نشده است. او میافزاید که با عریضه چاپی و اسناد مریضی بارها به ریاست پاسپورت مراجعه کرده، اما نتیجه نگرفته است. عصمتالله که دریافت پاسپورت را حق شهروندی خود میداند، علاوه میکند: «در زمان جمهوریت نهایت در یک هفته پاسپورت داده میشد. حالا اگر پیسه بدهیم، پاسپورت را پشت خانه میآورند و اگر پیسه ندهیم، کسی سند ما را نمیخواند.»
با سقوط نظام جمهوری، شمار متقاضیان پاسپورت در افغانستان بهگونه بیپیشینهای افزایش یافت. نبود کار، امنیت و ثبات سیاسی و وضع محدودیتهای روزافزون از سوی طالبان بر شهروندان، از علتهای اساسی خروج شهروندان از کشور دانسته میشود. افزایش تقاضا برای دریافت پاسپورت، بازار کمیشنکاران را نیز گرمتر ساخته است. شماری از شهروندان ادعا دارند که نرخ پاسپورت اصلی در بازار سیاه با ازسرگیری دوباره روند توزیع به 800 دالر کاهش یافته است. به گفته آنان، در جریان ماههایی که روند توزیع متوقف بود، نرخ هر جلد پاسپورت در بازار سیاه به یک هزار و 400 دالر رسیده بود.
با اینهمه، متقاضیان پاسپورت در حالی از توقف دوباره روند توزیع این سند نگراناند که گمانهزنیهایی وجود دارد که کتابچههای دهساله پاسپورت رو به اتمام است. به گفته آنان، ریاست پاسپورت زیر اداره طالبان اکنون به توزیع کتابچههای پنجساله روی آوردهاند و روشن نیست که چه مقدار کتابچه سفید نزد این ریاست وجود دارد. مقامهای وزارت داخله زیر اداره طالبان نیز در ماه جوزای سال گذشته خورشیدی کمبود کتابچه سفید نزد ریاست پاسپورت را تأیید کرده بودند. شفیع تسل، سخنگوی ریاست پاسپورت، در آغاز ماه جوزای سال 1401 به رسانهها گفته بود: «سه میلیون پاسپورت چاپ شده و پیسه آن را هم تحویل کردهایم. گفتوگوها در این باره ختم شده است. این پاسپورتها در کشور لیتوانیا چاپ شده و قرار است که انتقال شوند و برای انتقال آن هم صحبت شده است و در روزهای آینده به کشور میرسند و بهگونه کامل این مشکل حل خواهد شد.» ریاست پاسپورت و مقامهای طالبان تاکنون از رسیدن همه این کتابچههای سفید پاسپورت به کشور، اطمینان ندادهاند.
این در حالی است که با رویکارآمدن رژیم طالبان در کشور، روند توزیع پاسپورت برای سه بار بهگونه موقت، متوقف و از سر گرفته شده است. در تازهترین مورد، روند توزیع پاسپورت از ماه میزان سال گذشته تا دهم حوت برای پنج ماه متوقف بود. هرچند طالبان علت توقف این روند را وجود «مشکل تخنیکی» اعلام کردند، اما منابعی از ریاست پاسپورت به رسانهها گفتند که اختلاف مقامهای طالبان روی تصاحب کرسی این ریاست و کاهش کتابچههای سفید پاسپورت از دلایلیاند که روند توزیع این سند را متوقف ساخته است.
از سوی دیگر، نشریه امریکایی «فارن پالیسی» به نقل از دیپلماتهای افغانستان در بیرون از کشور گزارش داده است که حدود سه میلیون جلد پاسپورت سفید افغانستان در انباری کشور لیتوانیا نگهداری میشود. طبق گزارش این نشریه، مقامهای حکومت لیتوانیا حاضر نیستند این کتابچههای پاسپورت را در اختیار طالبان قرار دهند. مقامهای طالبان تاکنون در این باره ابراز نظر نکردهاند.
کندی در روند پاسپورت در کابل و ولایتها و نبود کتابچه سفید پاسپورت نزد نمایندهگیهای سیاسی افغانستان در بیرون از کشور، مشکلات زیادی را برای شهروندان به بار آورده است. سفارتها و کنسولگریهای افغانستان در شماری از کشورها با نصب یک برچسب پاسپورتهای فاقد اعتبار زمانی را تمدید میکنند، اما بیشتر کشورها این برچسب را معتبر نمیپندارند و برحسب آن برای دارندهگان پاسپورتهای افغانستان ویزا صادر نمیکنند.