عکاسان افغانستان در نمایشگاه موزیم سالزبورگ اتریش
معصومه عرفان
در دل خبرهای وحشت، جنگ و ترس، دیدن چهره تازه افغانستان از عقب دوربین عکاسی هنرمندان لذت دارد. افغانستانی که تنها با چهره خون، فقر و مرگ دیده شده است، این‌بار از دید هنری چند هنرمند آن را می‌توان دید. کوچه‌ها و محله‌هایی که روزانه صدها نفر از آن‌جا می‌گذرند، اما کم‌تر متوجه اطراف‌شان می‌شوند و چیزهای نادیده را می‌بینند. کسانی هستند که راه می‌روند، اما انگار با هوا، خاک و اشیای زمین ارتباط برقرار کرده و تک‌تک عناصر را در ذهن‌شان کنارهم می‌چینند و بعد تصویر می‌کنند و عکس. عکاس حرف می‌زند، نه با زبان، بلکه با تصاویرش. اعضای «گروه عکاسان استقرا» نیز به دنبال حرف‌های‌شان عکاسی می‌کنند و کوشش دارند با دنبال کردن سبک عکاسی هنری در بخش‌های فلسفی، روان‌شناختی و حقیقت هنر عکاسی، ایجاد گفت‌وگو کنند.
محمد‌شهاب اسلامی، یکی از اعضای گروه عکاسان استقرا می‌گوید: «عکاسان استقرا به دنبال این هستند تا کشف کنند که چطور و چگونه می‌توانند با نگاهی پژوهش‌گرانه و شیوه خلاقانه، جهان اطراف‌شان را ثبت کنند و ارایه دهند. برای طرح بعضی از سوالات ناگفته در باب هستی و آدمی، سعی کنند برای مخاطبان فضایی را طراحی و آماده کنند تا آن‌ها با دیدن عکس‌ها مشتاق شوند تا با عکاس، در پی یافتن پاسخی نسبی، به جست‌وجو و مکالمه بپردازند.»
گروه عکاسان استقرا در بهار سال ۱۳۹۷ اولین نمایشگاهش را با عنوان «استقرا» برگزار کرد. این نمایشگاه با اشتراک شش عکاس در تالار لیسه استقلال برگزار شد. پس از آن برنامه‌های دیگری نیز مانند گام دوم نمایشگاه استقرا تحت نام پرسه تا مکاشفه، نمایشگاه فرهنگ دیجیتال، دو رویداد ارایه محیطی عکس (نظرگاه) و گفتمان استقرایی (بررسی روابط هنرهای هفت‌گانه با عکاسی)، توسط گروه عکاسان استقرا برگزار شد.
گروه استقرا با توجه به نوعیت فعالیت‌ها و رویدادهایی که تعریف کرده، کوشش می‌کند هربار از عکاسان مختلفی دعوت کند. این گروه پس از اولین نمایشش، به‌عنوان یک گروه عکاسی هنری در افغانستان شناخته شد که با هدف تعریف و ترویج رویکردهای عکاسی پژوهش‌محور و تالیفی، تلاش به تربیت نسل تازه‌ای از عکاسان افغان دارد. استقرا با توجه به مفاهیم موجود در هنرهای معاصر، پیشنهاد‌دهنده طرح‌های آلترناتیو (جایگزین) نوین و انتقادی برای مقابله با رسانه‌زده‌گی و مصرفی شدن عرصه عکاسی در افغانستان است.
عکاسان استقرا با برگزار کردن چندین نمایشگاه در داخل افغانستان و ایجاد یک گفتمان هنری در بین عکاسان جوان، کوشش می‌کنند عکاسی هنری و مفهومی را در افغانستان پررنگ‌تر سازند. موزیم باروک سالزبورگ در میرابل گاردن این‌بار با دیدن عکس‌های گروه عکاسان استقرا، از آن‌ها دعوت کرد تا عکس‌های‌شان را در نمایشگاه «کارخانه، فضای آزاد هنر» با مدیریت دانشگاه هنر سالزبورگ ـ اتریش نمایش دهند. این نمایشگاه با آثار بیش از ۵۰ هنرمند تجسمی در رشته‌های عکاسی، نقاشی، چیدمان و «پرفورمنس» از کشورهای مختلف در تاریخ ۲۳ ماه روان میلادی در اتریش گشایش یافت. عکاسان استقرا اولین گروه عکاسی از آسیا هستند که موفق شده‌اند در این نمایشگاه حضور پیدا کنند.
محمد صادقی ایازبیگ، مدیر اجرایی برای ارایه «منتخب استقرا» می‌گوید: «استقبال مخاطبان عکس در این نمایشگاه بسیار خوب بود. آن‌ها خوشحال بودند که عکاسان در افغانستان می‌توانند شرایط و وضعیت‌شان را با دید هنری به تصویر بکشند؛ در حالی که ما را در افغانستان می‌گویند که چرا از جو اجتماعی و سیاسی حاکم در این کشور عکس نمی‌گیرید، با وجودی که ما از شرایط با دید خودمان کار می‌نماییم.» موزیم باروک امسال در اولین نمایشگاه خود وقتی از یک گروه عکاسان جوان در افغانستان و آسیا دعوت کرد، برای بسیاری از هنرمندان کشور اتریش و اروپا علاقه‌مندی خلق کرده بود که در این نمایشگاه حضور پیدا کنند. مخاطبان این نمایشگاه بیش‌تر هنرمندان، گردشگران و دانشجویان رشته هنر بودند که با دیدن عکس‌های عکاسان استقرا ترغیب شده بودند و تاکید داشتند تا کارهای بیش‌ترشان را ببینند. حمید سلطانی، محب‌علی، محمد صادقی ایازبیگ، محمد‌شهاب اسلامی و عباس عاصی عکاسان گروه استقرا هستند که عکس‌های‌شان در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شد. عکاسان استقرا کوشش کرده‌اند تا عکس‌های‌شان بیش از این‌که یک ارتباط محتوایی داشته باشد، تماماً پیرو یک ارتباط ساختاری و رویکرد عکاسانه محض باشد تا مفاهیمی مانند مشاهده و توجه کردن نسبت به پدیده‌های پیرامون زنده‌گی و همین‌طور تجربه‌های شخصی که سبب می‌شود به بعضی مسایل فکر شود که چه نوع ارتباط مناسباتی می‌تواند بین انسان‌ها و پدیده‌های مختلف هستی وجود داشته باشد را طرح کند. محمد‌شهاب اسلامی درباره عکس‌ها می‌گوید: «در عکس‌ها چند موضوع را به‌خوبی می‌توانیم ببینیم؛ یکی فضای شهری فراموش‌شده‌ای که در حوالی محل و اطراف زنده‌گی ما در حقیقت وجود دارد و ما می‌توانیم از آن به‌عنوان بخش‌های فراموش‌شده رفت‌وآمد شهری یاد کنیم. مخاطب در خلال تماشای این تصاویر می‌تواند به مفاهیمی مانند از‌خود‌بیگانه‌گی انسان نسبت به محیط پیرامونش که برای‌شان ناشناخته است و دوم این‌که چگونه بتواند از زیر سلطه تحمیل‌گری شرایط و فضا خودش را رهایی ببخشد و به دنبال یک راه رهایی باشد، تامل کند. از دل مشاهده این عکس‌ها می‌توان فهمید که عدم شناخت متقابل انسان نسبت با محیط پیرامون خودش یک دگرگونی نابودگرانه و روبه‌زوال و یک بی‌نظمی را پدیده آورده است. در واقع این عکس‌ها محصول درگیری ذهنی و نگاه شخصی عکاسان است.»
حمید سلطانی، عضو دیگر عکاسان گروه استقرا که عکاسی را به‌صورت آماتور شروع کرده و در کنار عکاسی به طراحی نیز می‌پردازد، از جمله ۵۰ هنرمندی است که در نمایشگاه فابریکه با نمایش عکس‌هایش حضور پیدا کرده است. او با عکس گرفتن از حوالی و دور‌وبرش کوشش می‌کند مخاطبش را با فکر کردن و تامل کردن درباره پدیده‌های اطرافش، به چالش بکشد. او بیش‌تر به تفکر دیداری باور دارد و احساس می‌کند دیدن و نگاه کردن برای یک عکاس مهم‌ترین بخش کارش است که باید به همه چیز به‌صورت زودگذر نگاه نکند، بلکه باید عمیق ببیند. حمید سلطانی با گرفتن دوربین عکاسی شروع به عکس گرفتن کرد، بدون این‌که استادی داشته باشد و یا در صنفی اشتراک کرده باشد، تا این‌که مرکز فرهنگی فرانسه در کابل با همکاری گروه استقرا درباره هنر عکاسی معاصر، صنف درسی برگزار کرد و وی وارد این صنف شد. پس از سپری چندین صنف درسی در دومین گام نمایشگاه استقرا به نام «پرسه تا مکاشفه» عکس‌هایش به نمایش گذاشته شد. او در چندین نمایشگاهی که توسط گروه استقرا گرفته شده است، اشتراک کرده و کتاب‌های زیادی درباره هنر معاصر و عکاسی خوانده است. با خواندن بسیاری از کتاب‌های رمان و مخصوصاً کتاب‌های رهنورد زریاب، احساس می‌کند که مکان‌های فراموش‌شده شهر را به‌خوبی می‌تواند از عقب دوربین عکاسی ببیند.
حمید سلطانی درباره عکس‌های نمایشگاه کارخانه می‌گوید: «آدم‌ها همیشه می‌خواهند از یک حالت به یک حالت بهتر و متفاوت‌تری عبور کنند. مخصوصاً برای جوانان افغانستان که می‌خواهند در حقیقت با بالا رفتن سن‌وسال‌شان به وضعیت بهتری بروند که این وضعیت به نظرشان دوری و خارج شدن از افغانستان است. بیش‌تر می‌خواهند رها باشند و فرار کنند از مشکلات درونی افغانستان. همین عمل را من بیش‌تر خواستم با عکس به تصویر بکشم. همین عمل‌شان را که می‌خواهند از این شرایط عبور کنند، یک نوع تلاش می‌‌بینم.»
عباس عاصی، عکاس دیگر گروه استقرا و یکی از اشتراک‌کننده‌ها در نمایشگاه کارخانه، بیش‌تر روی موضوعاتی عکاسی می‌کند که در ذهن خودش پدید می‌آید و به اثراتی که جنگ در یک کشور می‌گذارد، می‌پردازد. او دانشجوی هنر عکاسی در دانشگاه کابل است و در دومین گام نمایشگاه استقرا به نام «پرسه تا مکاشفه» وارد این گروه شده است. عاصی عکس‌هایش را نوعی بازخورد بین طبیعت و انسان می‌داند و می‌گوید: «در مجموعه عکس‌هایی که از من نمایش داده شده است، بیش‌تر انسان‌هایی است که به‌صورت کامل نمی‌توان دید و تصور مخاطب این است که این‌ها یا خوابیده‌اند یا مرده‌اند. در اطراف آن‌ها حاشیه‌هایی می‌بینیم که تصور می‌شود مستقیم به طبیعت آسیب زده شده و کم‌کم دارد از بین می‌رود. این نوع حالت برای من بیش‌تر نوعی رابطه‌ای بود که انسان‌ها برخورد خشنی با طبیعت دارد، بدون این‌که باخبر باشند که روزی خودشان نیز خواهند مرد.»
