ابهام در موضع ترکیه در برابر طالبان

ترکیه در بیست ‌سال گذشته در کنار ناتو در افغانستان حضور داشت. نظامیان ترکی در هیچ نبردی علیه طالبان اشتراک نداشتند و همین‌طور طالبان هم گزندی به آن‌ها نزدند. پس از برگشت طالبان به قدرت، ترکیه با قطر می‌خواست که مدیریت میدان‌های هوایی را به دست گیرد، اما ناگهان امارات متحده عربی (رقیب آن دو) و دوست دیرین طالبان از راه رسید و با امضای توافق‌نامه‌ای با این گروه، مدیریت میدان‌های هوایی کابل، قندهار، هرات و بلخ را در دست گرفت.

سفارت ترکیه در کابل باز است و سفیر این کشور هرازگاهی با مقام‌های طالبان دیدار می‌کند. فاز دوم بند برق کجکی که در دولت پیشین با شرکت ساختمانی «۷۷ ترکی» قرارداد شده بود، در سال ۱۴۰۱ با حضور سفیر ترکیه و مقام‌های طالبان در ولایت هلمند افتتاح شد. شاید این درشت‌ترین نمایشی باشد که از سوی ترکیه در سایه سلطه طالبان در افغانستان انجام می‌شود. نمایش دیگری که از سوی ترکیه انجام شد، پذیرش یک دیپلمات طالب به‌حیث جنرال‌قونسل در استانبول بود. وزیر خارجه ترکیه با سرپرست وزارت خارجه طالبان دو مرتبه دیدار داشت: در حوت سال ۱۴۰۰ در آنکارا و در قوس سال ۱۴۰۰ در حاشیه نشست سازمان همکاری اسلامی در اسلام‌آباد.

هدف از ابهام در موضع ترکیه این است که برای شناسایی طالبان عجله به خرج نداده است و کشورهای دیگر را نیز به شناسایی این گروه ترغیب نکرده است. همچنان، نماینده‌گی‌های سیاسی افغانستان را دربست به طالبان نسپرده است؛ کاری که برخی از کشورهای منطقه خیلی زود انجام دادند و اکنون انگشت ندامت به دندان می‌گیرند.

۱-‌ ترکیه پروای حقوق زن و حقوق بشر را دارد

برای ترکیه تامین حقوق زن و حقوق بشر از سوی طالبان اهمیت دارد. در میان کشورهای منطقه، ترکیه شاید کشوری باشد که در مقایسه با سایر کشورها، بیش‌ترین اهمیت را به این مساله قائل است. ترکیه از دو منظر به این مساله اهمیت می‌دهد: ۱- ادعا می‌شود که این کشور نمونه موفقی از دموکراسی در دنیای اسلام است. به این معنا که زنان در همه زمینه‌ها حضور دارند و به‌نام دین در بند کشیده نمی‌شوند و همین‌طور حقوق بشر نیز تامین است. اگر ترکیه را نمونه موفقی از دموکراسی در دنیای اسلام بدانیم، پس اگر با طالبانی که به زنان نگاه شی‌واره و نوکرمآبانه دارند، گرم گیرد، نقض غرض به شمار می‌رود. ۲- ترکیه از آن‌جایی که دغدغه پیوستن به اتحادیه اروپا را دارد، به حقوق زن و حقوق بشر اهمیت قائل است؛ اما این کشور هنوز نتوانسته عضویت اتحادیه اروپا را کسب کند. حالا، اگر این کشور برخلاف اراده اتحادیه اروپا طالبان را به رسمیت بشناسد، دورنمای عضویت در این اتحادیه را تیره‌تر خواهد کرد. در انتخابات ترکیه اگر قلیچدار اوغلو پیروز شود، مساله فوق اهمیت دوچندان پیدا خواهد کرد.

۲- ترکیه پروای ترک‌تباران افغانستان را دارد

مقام‌های آنکارا بارها نگرانی خود را در پیوند به شکل نگرفتن حکومت فراگیر در افغانستان با طالبان شریک کرده‌اند. باری رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه، ابراز داشت که ایجاد حکومت فراگیر شرط مدیریت میدان هوایی کابل است[۱]. چیدمان کابینه سرپرست طالبان برای ترکیه قابل پذیرش نیست. شمولیت ترک‌ها در بدنه ساختار سیاسی در افغانستان برای مقام‌های آنکارا درخور اهمیت است. آقای اردوغان پروژه پان‌ترکیسم را دنبال می‌کند. کامیابی این پروژه ایجاب می‌کند که ترکان در خاور میانه، آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و افغانستان در حاشیه نباشند. میزبانی مداوم از مارشال عبدالرشید دوستم، چهره مخالف طالبان و حمایت از او را می‌توان تاییدی بر آنچه گفته شد، خواند. دولت‌باغچیلی، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه و یکی از پان‌ترکیست‌های مشهور و متحد اردوغان، باری اظهار داشته بود که در افغانستان [گویا] ۸ میلیون ترک وجود دارد و آنکارا در برابر سرنوشت آن‌ها نمی‌تواند بی‌تفاوت بماند[۲]. همچنان ایشان نقشه‌ای از جهان ترک را ترتیب داده و به اردوغان سپرده بود که در آن قلمرو کشورهای ترک‌زبان و همچنان کشورهایی که اقلیت ترک در آن می‌زیستند، به قلمرو ترکیه ضمیمه شده بود. علم‌کردن پان‌ترکیسم با شناسایی طالبانی که به حضور ترکان در کابینه خود اهمیت نمی‌دهند، نمی‌سازد.

۳- ترکیه پروای مهاجران را دارد

ترکیه از آن‌ رو پروای مهاجران را دارد که معبر مهم به‌سوی اروپا به‌شمار می‌رود و از ناحیه ورود سیل‌آسای مهاجران به خاک خود هراس دارد. مهاجران از ایران وارد خاک ترکیه شده و از ترکیه وارد خاک یونان و از آن‌جا به کشورهای اروپایی می‌روند. با برگشت طالبان، ترکیه بار دیگر در معرض هجوم سیل‌آسای مهاجران قرار گرفته است. نحوه برخورد پولیس ترکیه با مهاجران همیشه خبرساز شده و واکنش نهادهای حقوق بشری را به دنبال داشته است. براساس گزارش‌ها، گفته می‌شود که بالاتر از ۳۰۰ هزار مهاجر افغان در ترکیه حضور دارند که از این میان، به تعداد ۴۴ هزار تن در سال ۱۴۰۱ اخراج شده‌اند و این روند هنوز ادامه دارد[۳]. در کارزارهای انتخاباتی ترکیه موضوع مهاجرت همچنان داغ است و به مثابه ابزار به زیان رقیب استفاده می‌شود. برای نمونه، اردوغان به ظاهر با مهاجران همدلی نشان می‌دهد و رقیبش قلیچداراوغلو اخراج مهاجران را نیاز اساسی می‌خواند. همچنان، ورود مهاجران به خاک ترکیه رابطه میان این کشور و یونان و ایران را نیز متاثر کرده است. در سال ۲۰۱۵ ترکیه مرز مشترک با ایران را حصارکشی کرد تا راه را به‌روی مهاجران ببندد. همچنان برخورد نامناسب مرزبانان ترکیه با مهاجران دست‌آویزی برای یونان شده است تا این کشور را به نقض حقوق بشر متهم کند. مقام‌های آنکارا می‌دانند که دوام طالبان به مفهوم دوام روند مهاجرت سیل‌آسا به ترکیه است. ازاین‌رو، به ایجاد حکومتی که روند مهاجرت را کُند کند، رضایت می‌دهند.

۴- طالبان پروای ترکیه را ندارند

طالبان به ترکیه مشکوک هستند و به نظر نمی‌رسد که به مطالبات این کشور توجه کنند. برای نمونه، پس از آن که روند گفت‌وگوها میان هیات طالبان و دولت پیشین در دوحه به بن‌بست خورد، دولت ترکیه آماده‌گی خود را مبنی بر ازسرگیری مذاکرات میان دو طرف در خاک خود اعلام داشت که به «نشست استانبول» معروف شد؛ اما طالبان با عدم اشتراک‌شان در این نشست مانع برگزاری آن شدند. عضویت ترکیه در ناتو را شاید بتوان از عواملی دانست که طالبان همکاری با ترکیه را در مقایسه با سایر کشورهای منطقه کم‌اهمیت بدانند. پس از آن که نیروهای ناتو از افغانستان خارج شدند، ترکیه در هماهنگی با امریکا و دولت پیشین حاضر شد مسوولیت امنیت میدان هوایی کابل را بر عهده گیرد که با واکنش تند گروه طالبان مواجه شد: با سربازان ترکیه نیز مثل نیروهای اشغال‌گر برخورد خواهد شد و تمام نیروهای مسلح خارجی، پیمان‌کاران، مشاوران و مستشاران نظامی باید از کشور خارج شوند[۴]. همچنان ترکیه میزبان نیروهای مخالف طالبان است. شورای عالی مقاومت ملی برای نجات افغانستان که از سوی رهبران سیاسی سابق در خاک ترکیه ایجاد شده، برای طالبان زنگ خطر تلقی می‌شود. میزبانی از نیروهای مخالف طالبان نشان می‌دهد که ترکیه رفتار متفاوت با سایر کشورهای منطقه را دنبال می‌کند؛ چون هیچ‌کدام به پیمانه این کشور به نیروهای مخالف طالبان مجال فعالیت نداده است.

عامل دیگری که سبب شده است ترکیه به پیمانه سایر کشورهای منطقه در قضیه افغانستان فعالانه وارد نشود، این است که امنیت مرزهای آن مستقیماً در معرض خطر قرار ندارد. برای نمونه، گروه هراس‌افگن مشخصی که قصد اخلال امنیت ترکیه را داشته باشد، در افغانستان حضور ندارد. مرزهای کشورهای آسیای مرکزی و حوزه قفقاز سپر دفاعی برای ترکیه به‌شمار می‌رود. تا زمانی ‌که این مرزها امن باشد، ترکیه در امان خواهد بود.

[۱]  . https://www.darivoa.com/a/turkey-puts-new-condition-on-Taliban-for-running-Kabul-airport/6246872.html

[۲] . https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/05/26/2555841/

[۳] . https://www.dw.com/fa-af/AA/a-63813060

[۴]  . https://www.independentpersian.com/node/162561/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87/jserrors/aggregate