انتیک‌فروشی؛ حرفهی تاریخی اما رو به افول
محمدحسین نیک‌خواه
دکان‌هایی با رنگ و بوی قدیم که در آن‌ها اشیای «انتیک» و قدیمی فروخته می‌شود. سال‌ها پیش این حرفه در هرات رونق زیادی داشت و انتیک‌فروشی‌ها در بازار مرکزی شهر زیاد به چشم می‌خورد؛ روزگاری که هرات با آثار و آبده‌های باستانی‌اش محل رفت‌و‌آمد گردش‌گران خارجی بود و حضور چشم‌گیر جهان‌گردان اروپایی چرخ مشاغل زیادی را به گردش درآورده بود.
انتیک‌فروشان قصه می‌کنند که در گذر زمان قدیمی‌های این حرفه یا از دنیا رفته و یا افغانستان و شغل خود را ترک کرده‌اند. سابقه‌داران حرفهی انتیک‌فروشی روایت می‌کنند که در هرات بیش‌تر از «یک هزار» دکان انتیک‌فروشی بود، اما حالا نه از رفت‌و‌آمد گردش‌گران خارجی خبری است و نه هم از رونق حرفهی انتیک‌فروشی.
عبدالله سلیمانی، از انتیک‌فروشان سابقه‌دار هرات، می‌گوید که در کنار کاهش گردش‌گران خارجی، محدودیت حکومت بر فروش اجناس عتیقه شغل انتیک‌فروشی را با رکود بی‌پیشینه دچار کرده و اشیای انتیک به جای فروش در بازار رسمی، به شکل پنهانی به خارج کشور فرستاده می‌شود.
رکود کسب‌و‌کار
کنار مسجد جامع بزرگ هرات چند دکان قدیمی انتیک‌فروشی جا خوش کرده که از آن‌ها بوی روزگار قدیم به مشام می‌رسد. به یکی از این دکان‌های قدیمی داخل شدم تا وضعیت کسب‌و‌کار انتیک‌فروشان را بدانم.
داخل دکان ظروف مسی با نقش و نگارهای زیبا، شیشه‌های فیروزه‌ای هرات، قالیچه‌های دست‌بافت، سنگ‌های کم‌یاب، رادیوهای قدیمی و چند شمشیر و جنگ‌افزار فلزی و… اشیای قدیمی انباشته شده بود.
گلاب‌شاه، مالک دکان، حرف‌های ناگفته‌ی زیادی در دل داشت و از همان ابتدا وضعیت کسب‌و‌کار انتیک‌فروشان را بسیار بد توصیف کرد. او گفت که زمانی در دکانش ۳۰ نفر به گونه مستقیم و غیر‌مستقیم مشغول کار بودند، اما حالا سه نفر باقی مانده‌اند و صنایع دستی که با خون دل توسط هنرمندان هراتی تولید می‌شود، مانند گذشته خریدار ندارد.
در یکی از دکان‌های دیگر با عبدالولی دیدار کردم. پدرش از انتیک‌فروشان سابقه‌دار بود و همین چند سال پیش از دنیا رفت. به گفته‌ی عبدالولی، قدیمی‌های این حرفه خیلی کم مانده‌اند و بیش‌تر آن‌ها مانند پدر عبدالولی از دنیا رفته و یا حرفهی عتیقه‌فروشی را به خاطر رکود بی‌پیشینه کنار گذاشته‌اند.
هرچند اجناس انتیک‌فروشان هفته‌ای یک روز در یک‌شنبه‌بازار «کمپ آرنا» محل استقرار نیروهای خارجی در میدان هوایی هرات به فروش می‌رسد، اما بازهم نبود بازار فروش حرفهی انتیک‌فروشی را با سقوط رو‌به‌رو کرده است.
حسرت روزگار بی‌غمی
برای دیدار با چند انتیک‌فروش سابقه‌دار به مارکتی کوچک در مرکز شهر هرات می‌روم. عبدالله سلیمانی، رییس پیشین صنف انتیک‌فروشان هرات و یکی از قدیمی‌های این شغل است. او پس از چند سال زنده‌گی در کشورهای اروپایی، به هرات برگشته و کسب‌و‌کار قدیمی‌اش را از نو آغاز کرده است.
آقای سلیمانی می‌گوید که زمان حکومت ظاهرشاه، شغل انتیک‌فروشی رونق زیادی داشت و بیش‌تر دکان‌های شهرنو و اطراف مسجد جامع انتیک‌فروشی بود و شمار انتیک‌فروشی‌ها اضافه‌تر از «یک هزار» دکان می‌شد.
محمدناصر، یکی دیگر از انتیک‌فروشان سابقه‌دار در این مارکت است و روی شیشه‌ی دکانش پول کاغذی رایج در زمان ظاهرشاه نصب شده است. او از روزگار بی‌غمی در زمان ظاهرشاه و دوره‌ی داوود خان قصه کرد و رونق شغل انتیک‌فروشی در آن زمان. روزهایی که مردم دغدغه‌های امروز را نداشتند و ایام به کام‌شان بود. او با دلی پر‌حسرت گفت شش ماه می‌شود که چیزی در دکانش نفروخته و وضعیت سایر کسبه‌کاران هم بهتر از او نیست.
انتیک‌فروشان تأکید می‌کنند که پول‌های زیادی توسط آن‌ها روی خرید صنایع دستی سرمایه‌گذاری شده است، ولی مردم اهمیت صنایع دستی و اجناس قدیمی را نمی‌دانند و با هجوم اجناس تزیینی و «دکوری» کشورهای خارجی به بازار، کار‌و‌بار پیشه‌وران صنایع دستی با رکود کم‌‌پیشینه دچار شده است.
شهر گردش‌گران خارجی
در سال‌های پایانی پادشاهی ظاهرشاه و آغاز دوره‌ی جمهوریت داوود خان، گردش‌گران زیادی از کشورهای اروپایی به افغانستان سفر می‌کردند.
عبدالظاهر، انتیک‌فروش و پژوهش‌گر تاریخ معاصر، در گفت‌وگو با روزنامه‌ی ۸صبح می‌گوید که گردش‌گران خارجی با موترهای شخصی‌شان از راه کشورهای غرب آسیا وارد افغانستان و سپس به هند و نیپال می‌شدند. به گفته‌ی او، آبده‌های تاریخی، طبیعت زیبا و بافت قدیمی و دست‌نخورده‌ی شهرهای افغانستان، گردش‌گران زیادی را به کشور می‌کشاند و آن‌ها با موترهای شخصی و اسب‌ها به ولایت‌های گوناگون افغانستان سفر می‌کردند. شمار جهان‌گردان خارجی آن‌قدر زیاد بود که در هتل‌ها جایی برای بود‌و‌باش آن‌ها نبود و مردم خانههای شخصی را به هتل تبدیل می‌کردند و حتا گردش‌گران شب را روی بام دکان‌‌ها و کنار خیابان‌‌ها صبح می‌کردند.
مردم هرات رابطه‌ی خوبی با گردش‌گران خارجی داشتند و حضور آن‌ها باعث رونق تمامی کسب‌و‌کارها شده بود. گردش‌گران در دکان‌های انتیک‌فروشی موسیقی محلی گوش می‌دادند، رقص می‌کردند و از حضور در این شهر باستانی لذت می‌بردند.
عکس‌های حضور جهان‌گردان خارجی در افغانستان و نگاره‌های جاذبه‌های گردش‌گری کشور که توسط جهان‌گردان خارجی ثبت شده، تا هنوز موجود است.
از دید انتیک‌فروشان مهم‌ترین عامل حضور پررنگ گردش‌گران خارجی در افغانستان، امنیت بود و حالا در نبود امنیت نه تنها جهان‌گردان خارجی به افغانستان سفر نمی‌کنند، بلکه ساکنان افغانستان هم کشور را ترک می‌کنند.
