در 18 نوامبر 2022، بلاول بوتو زرداری، وزیر خارجه پاکستان، در نشست با خبرنگاران در مورد سیاست خارجی پاکستان و عملکرد چندماهه خود توضیحات داد. آقای بوتو زرداری در مورد روابط خارجی پاکستان، روابط اقتصادی، ایجاد توازن با قدرتهای جهانی و خروج پاکستان از فهرست خاکستری گروه ویژه اقدام مالی (افایتیاف) صحبت کرد. بخشی از سخنان آقای بوتو زرداری در مورد افغانستان و طالبان بود. آنچه میتوان از صحبتهای او در مورد طالبان برداشت، این است که لحن و رویکرد دستگاه سیاست خارجی پاکستان در قبال طالبان در حال تغییر است. اینکه این تغییر لحن چهقدر میتواند عملی باشد، جای سوال است؛ چون در پاکستان این ارتش است که سیاست خارجی جهت را میدهد. در این کشور، دستگاه دیپلماسی یا وزارت خارجه بیشتر وظیفه پیادهسازی استراتژی را دارد و در تصمیمگیریهای اصلی نقش چندانی ندارد. با آن هم، در این نوشته تلاش میکنیم تا نکات کلیدی و مهم سخنهای آقای بوتو زرداری را مورد بررسی قرار بدهیم.
نخستین مورد قابل تامل در سخنان آقای بوتو زرداری این بود که «صبر جهان [در برابر طالبان] رو به تمام شدن است. اما با وجود این چالشها، ما بر حفظ تعامل [با افغانستان] تاکید میکنیم و نباید اشتباهات گذشته را تکرار کنیم.» این سخنان هشدارآمیز زرداری حاکی از ناامیدی پاکستان و جهان از طالبان است. در آخرین مورد وزارت امر به معروف و نهی از منکر رژیم طالبان بر رفتن زنان به ورزشگاه، پارک تفریحی و حمام عمومی ممنوعیت وضع کرده است. هرچند این اقدام طالبان با واکنشهای بینالمللی همراه شد، ولی به نظر میرسد که این گروه آماده نیست تا در این مورد از خود نرمش نشان دهد. از سویی، حدود چند هفته است که از سرنوشت ظریفه یعقوبی، فعال حقوق زن، اطلاعی در دست نیست. پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، این گروه با شدت تمام اعتراضات زنان را سرکوب و شماری از زنان فعال را بازداشت کرده است. در آخرین مورد کاردار سفارت امریکا و رییس پارلمان این کشور در مورد وضعیت حقوق بشری و زنان در افغانستان هشدار دادند و آن را مانع اصلی ثبات در افغانستان دانستند و از طالبان خواستند که به بازداشتهای خودسر پایان ببخشند.
نگرانی دوم آقای بوتو زرداری، از گسترش بنیادگرایی در خاک پاکستان بعد از 15 آگست 2021 است. بربنیاد گزارش انستیتوت مطالعات صلح پاکستان که در 20 اکتوبر 2022 منتشر شد، تعداد حملات تروریستی در خاک پاکستان 51 درصد افزایش داشته است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که از ابتدای آگست ۲۰۲۰ تا ۱۴ آگست ۲۰۲۱، در مجموع ۱۶۵ حمله تروریستی در خاک پاکستان رخ داده که در نتیجه آنها ۲۹۴ تن کشته و ۵۹۸ تن زخمی شدند. اما از ۱۵ آگست ۲۰۲۱، یعنی پس از قدرتگیری طالبان در افغانستان، تا ۱۴ آگست ۲۰۲۲، به تعداد ۲۵۰ حمله تروریستی در پاکستان انجام شده که حداقل ۴۳۳ کشته و ۷۱۹ زخمی برجا گذاشته است.
تهدید تحریک طالبان پاکستانی هر روز در حال جدیتر شدن است و این مساله سبب نگرانی شدید سیاستگذاران پاکستانی شده است. پیش از این آقای بوتو در صحبتی در انستیتوت صلح امریکا، از سران طالبان خواست تا از نفوذشان بالای تحریک طالبان پاکستان برای آوردن صلح در منطقه استفاده کنند.
«به دنبال سقوط کابل، [این] اشتباه نخواهد بود که بگوییم تحریک طالبان پاکستان در افغانستان پناهگاهی پیدا کردهاند. ما آتشبس داشتیم که خوب بود. امیدواریم طالبان افغانستان از نفوذ خود بر تحریک طالبان پاکستان استفاده کنند تا این گروه قانون اساسی پاکستان را بپذیرد و خلع سلاح شود.» این بخشی از سخنان بلاول بوتو زرداری در انستیتوت صلح امریکا است.
آقای بوتو همچنان از طالبان میخواهد که به تعهدات خود عمل کنند و به تروریستان بینالملل اجازه ندهند تا از خاک افغانستان برای مقاصد تروریستیشان استفاده کنند. این در حالی است که در حال حاضر داعش و القاعده بهصورت گسترده در افغانستان حضور دارند. این مساله سبب نگرانی جهانی شده است. از زمان به قدرت رسیدن طالبان در 15 آگست 2021، طالبان افغانستان دو گام مشکوک در حمایت از تحریک طالبان پاکستان برداشتهاند که آشکارا علیه منافع و امنیت پاکستان است.
1- پشتیبانی عملیاتی: مهمترین گامی که طالبان در حمایت از تحریک طالبان پاکستان برداشتهاند، فراهم کردن فضای آزاد و امن برای آنها در افغانستان است. رژیم طالبان افغانستان بلافاصله پس از به دست گرفتن قدرت، بیش از دو هزار تن از اعضای تحریک طالبان پاکستان را که توسط اشرف غنی و حامد کرزی، رییسان جمهور قبلی افغانستان به زندان افتاده بودند، آزاد کردند. پس از شش سال ثبات نسبی در پاکستان ـ زمانی که حملات تروریستی هر سال کاهش مییافت ـ حملات در سال 2021 به میزان 51 درصد افزایش یافت.
2- حمایت از تحریک طالبان پاکستان: نفوذ طالبان افغانستان بر طالبان پاکستان، سبب شده است تا اسلامآباد از طالبان بخواهند که گفتوگوها میان این دو جناح را تسهیل کنند. این نهتنها به نفع تحریک طالبان پاکستان بهعنوان برادران مسلح طالبان افغانستان است (از آنجایی که این دو گروه سابقه روابط طولانی دارند) بلکه به طالبان افغانستان نیز اجازه میدهد که تصویری مطلوب از خود بهعنوان گروهی صلحطلب ایجاد کنند و پاکستان را در حالت تدافعی قرار دهند تا در امور افغانستان دخالت نکند. در نهایت و شاید قویتر از همه، این میتواند به حذف برچسب طالبان افغان که دستنشانده پاکستان هستند، کمک کند.
با این دو اقدام طالبان، به نظر میرسد آقای بوتو در این مورد نیز از طالبان ناامید شده است؛ چون در ماههای اخیر ایالتهای خیبرپختونخواه و بلوچستان شاهد ناآرامی بیشتر بوده است. در تازهترین مورد، هشت پولیس و سرباز در دو حادثه جداگانه در باجور و لکی مروت کشته شدهاند. آقای بوتو زرداری در جواب به سوال خبرنگاران در مورد تروریسم و امنیت داخلی گفت: «زمان آن فرارسیده است تا در مورد تصمیمهایی که در مورد امنیت داخلی و تروریسم گرفتهایم و میگیریم، بازنگری کنیم.»
سومین نکته مهم در سخنان وزیر خارجه پاکستان، مساله به رسمیت شناختن رژیم طالبان در افغانستان بود. آقای بوتو گفت: «تا جایی که مربوط به به رسمیت شناختن آنها میشود، پاکستان مایل نیست به تنهایی اقدام کند و ترجیح میدهد این روند را با اجماع بینالمللی دنبال کند.»
از سویی، در روزهای اخیر طالبان با نیروهای مرزی پاکستان درگیر شدند. این تنش مرزی زمانی اوج گرفت که یک طالب با شلیک مستقیم یک مرزبان پاکستانی را کشت. آقای بوتو زرداری در این مورد گفت: «در مورد حادثه اسپینبولدک ما نظر خود را از طریق مجراهای دیپلماتیک به دولت موقت [طالبان] گفتهایم.»
به نظر میرسد که ناکامی طالبان در امر مبارزه با تروریسم، تشکیل دولت فراگیر و کنترل مرزها باعث تغییر لحن و به عبارت دیگر تغییر رویکرد پاکستان در قبال طالبان شده است. البته این موضوع وابسته به یک متغیر دیگر نیز است که پس از کنار رفتن دولت عمران خان نیازی، ما شاهد تغییر در رویکرد پاکستان در قبال طالبان هستیم. پیش از این شاهمحمود قریشی، وزیر خارجه پیشین پاکستان، در قامت یک لابیگر بینالمللی و وزیر خارجه طالبان در سطح جهانی صحبت میکرد.