شماری از مریضداران در شهر مزار شریف از ارایه نشدن خدمات درست صحی شکایت دارند. این مریضداران از کمبود داکتران متخصص، بهویژه داکتران زن، نبود ادویه و مسوولیتناپذیری مسوولان شفاخانه حوزهای ابوعلی سینای بلخی انتقاد میکنند. شماری از باشندهگان ولسوالیها میگویند که با رفتن داکتران زن از کلینیکها، باید ساعتها سفر کنند تا زمینه تداوی بیمارانشان فراهم شود. منابع در ریاست صحت عامه ولایت بلخ نیز تایید میکنند که اداره صلیب سرخ کمک ادویه به این شفاخانه را متوقف کرده است. همچنان به گفته کارمندان موسسات صحی، مردم به دلیل نبود داکتر و دوا، از خدمات صحی رضایت ندارند. این در حالی است که آگاهان طب از فساد اداری و همچنان وضع محدودیتهای اخیر طالبان بر داکتران زن، بهعنوان دلایل اصلی بدتر شدن وضعیت ارایه خدمات صحی یاد میکنند.
براساس آمارها، نزدیک به دو میلیون تن در شهر مزارشریف و 14 ولسوالی ولایت بلخ زندهگی میکنند. در کنار دهها چالش دیگر، عدم دسترسی به خدمات صحی یکی از جدیترین مشکلات باشندهگان بلخ پس از رویکارآمدن طالبان شمرده میشود. هرچند ارایه خدمات صحی در زمان جمهوریت نیز با مشکلاتی، از جمله موجودیت فساد مالی و اداری روبهرو بود، اما با آن هم تلاش میشد تا خدمات بهداشتی برای مردم در شهر و ولسوالیهای ولایت بلخ صورت گیرد. با این حال، پس از رویکارآمدن طالبان در 15 آگست ۲۰۲۱، خدمات صحی نیز در کنار سایر خدمات اجتماعی به پایینترین سطح رسیده است، تا جایی که باشندهگان ولایت بلخ از افزایش مرگومیر بیمارانشان ابراز نگرانی میکنند.
سهراب، یکی از مریضداران در شهر مزار شریف، از برخورد نامناسب پرستاران و عدم رسیدهگی به مریضش در شفاخانه حوزهای ابوعلی سینای بلخی شکایت دارد. وی میگوید: «وقتی با برخورد بد نرسها و عدم رسیدهگی داکتران برخوردم، خواستم به دفتر دو مسوول شفاخانه بروم تا مشکل خود را به گوش آنان برسانم؛ اما هیچیک از مسوولان را در دفترهایشان نیافتم، آن هم در وقت رسمی و قانونی. در حالی که مریض ما زیر سیرم از شدت درد به خود میپیچید، چند تن از داکتر صاحبان پایشان را بالای میز کاری گذاشته و سرگرم قصه بودند. گویا هیچ مشکلی وجود ندارد و همه وظایفشان را انجام دادهاند.»
گلاحمد، از باشندهگان ولسوالی دولتآباد و یکی دیگر از مریضداران است که همسرش را به بخش نسایی ـ ولادی شفاخانه حوزهای آورده است. او به روزنامه 8صبح میگوید: «ما مریض خود را از دولتآباد آوردیم. آنجا در شفاخانهاش خیر و خیرت است. دروازهاش باز است، دیگر چیزی نیست. ما گفتیم ببریم به مزار. اینجا آمدیم. تا دو ساعت که خودم خبر گرفتم، مریض ما را داکتران ندیده بودند. پرسان میکنیم، میگویند منتظر باشید، داکتر بیاید. نمیدانم که از کجا میآید. مشکلات زیاد است مقصد.»
از سویی هم، منابع معتبر از داخل شفاخانه حوزهای ابوعلی سینای بلخی به روزنامه 8صبح تایید میکنند که اداره صلیب سرخ که در گذشته در کنار معاش داکتران، صحت عامه بلخ را در بخش ادویه نیز اکمال میکرد، اکنون روند کمک ادویه به این اداره را متوقف کرده است. یک داکتر دیگر که از ذکر نامش خوداری میکند، میگوید که مشکلات جدی، از جمله نبود داکتران متخصص بهویژه داکتران زن در بخش نسایی ـ ولادی، هجوم بیش از حد بیماران از ولسوالیها به دلیل نبود خدمات صحی و نبود ادویه در این شفاخانه وجود دارد که سبب شده تا خدمات صحی بهگونه درست ارایه نشود. به گفته وی، از یک سو ادامه تحصیل و فراگیری دوره تخصص برای زنان تعلیق شده است و از سوی دیگر بیشتر داکتران متخصص زن که در بخش نسایی ـ ولادی فعالیت داشتند، به دلیل وضع محدودیتهای روزافزون در برابر زنان، وظیفه یا وطن را ترک کردهاند.
ولیمحمد (نام مستعار) داکتر در یکی از ولسوالیهای ولایت بلخ است. به گفته او، نزدیک به هشت ماه میشود که مسوولیت تمویل کلینیکها و شفاخانههای ولسوالیها از موسسه «WHO» به دفتر یونیسف منتقل شده و در این مدت مشکل کمبود امکانات بهصورت چشمگیری افزایش یافته است. او میگوید: «روزی شده است که مریضان نیاز به عملیات عاجل داشته و تا رسیدن مریض به شفاخانه مرکزی مزار شریف، در خطر مرگ قرار گرفته و مریضدار مجبور شده که هزینه تیل جنراتور شفاخانه، آکسیجن و ادویهای که در عملیات لازم است را همه از جیب شخصی خود بپردازد. متاسفانه برای اینکه به مریضشان رسیدهگی شود، حتا برای داکترانی که عملیات را انجام میدهند، غذا تهیه میکنند. این نهایت درماندهگی بخش صحت را نشان میدهد.»
شیرینبای، یکی از قریهداران از ولسوالی کشنده ولایت بلخ، نیز میگوید که بارها مردم قریه از عدم معاینه درست و ندادن دوای کامل شکایت کردهاند .به گفته او، زمانی که این مشکل را با مسوولان مراکز صحی مطرح میکند، آنان در جواب میگویند که هر چه در توانشان باشد و دوا در مرکز صحی باشد، به مریضها میدهند. با این حال، کمبود ادویه همچنان دردسرساز است.
علیشیر، باشنده ولسوالی چهارکنت ولایت بلخ است و کلینیک صحی یک ساعت پیاده از قریهشان فاصله دارد. به گفته او، در گذشته یک داکتر زن در آنجا بود، اما حالا او رفته و مردم به دلیل نداشتن داکتر زن، به مشکلات زیادی گرفتار شدهاند. وی میافزاید: «ما با پای پیاده چهار ساعت راه به مرکز ولسوالی پیش داکتر میآییم که مریض ما خوب شود، اما وقتی داکتر معاینه میکند، فقط با یکی دو پاکت تابلیت ما را فریب میدهد و بس. ما هم به علت مشکلات اقتصادی مریض خود را به شهر برده نمیتوانیم. مریض ما از بیدوایی و نبود امکانات از بین میرود.»
برخی از کارمندان موسسات نیز این مشکلات را تایید میکنند. نورالله، یکی از فارغان بخش نرسنگ از شهر مزار شریف است که در حال حاضر در یک موسسه کار میکند و بیشتر در ولسوالیهای ولایت بلخ با مردم سروکار دارد. او نیز میگوید: «شفاخانهها در ولسوالیها فعالند؛ اما از نبود داکتر متخصص، داکتر زن و کمبود ادویه رنج میبرند. ارایه خدمات بهداشتیشان قابل قبول نیست و مردم رضایت ندارند.»
این در حالی است که به گفته آگاهان بخش طب، در جریان دو سال اخیر، برخی موارد سبب ایجاد و گسترش این مشکلات شده است. امان سیرت از داکترانی است که در بخش امداد ادویه و بخشهای صحی دفاتر ملل متحد در شمال افغانستان کار کرده است. او که اکنون بازنشسته شده، فساد در بدنه اداره صحت و کارمندان افغان در انجوها و همچنان وضع محدودیتهای روزافزون از سوی طالبان بر زنان را از عوامل اصلی چالشهای موجود برمیشمارد.
گفتنی است که طالبان پس از برگشت به قدرت، بر فعالیت زنان، بهویژه داکتران و پرستاران زن محدودیتهای شدیدی وضع کردهاند. وضع این محدودیتها در شرایطی که سکتور صحت پیش از این نیز با چالشهای کمبود کارمند صحی زن مواجه بود، سبب بدتر شدن وضعیت صحی در ولایتها شده است. دفاتر سازمان ملل متحد در افغانستان و همچنان سایر نهادهای کمکرسان بینالمللی پیشتر از کمبود دوا در شفاخانههای افغانستان هشدار داده بودند.