عوامل وابسته‌گی افغانستان به کمک‌های خارجی
جاوید حکیمی
ایالات متحده امریکا از سال ۲۰۰۲ تاکنون، ۱۴۳.۷ میلیارد دالر در بازسازی افغانستان مصرف کرده است. از این میان، ۸۸.۳۲ میلیارد دالر به خاطر ایجاد و آموزش نیروهای امنیتی به شمول اردوی ملی و پولیس ملی به مصرف رسیده است. این در حالی است که با خروج نیروهای بین‌المللی، وضعیت تغییر کرده و خشونت‌ها افزایش یافته است؛ طوری که طالبان توانسته‌اند تعدادی از ولسوالی‌ها را در شمال کشور سقوط دهند و تا حومه‌های شهرها پیش‌روی کنند. سوال این‌جا است که افغانستان با وجود مصرف میلیاردها دالر، چرا هنوز هم وابسته به کمک های خارجی، به خصوص امریکا است؟
پس از سقوط رژیم طالبان، در کنفرانس بن، کشورهای عضو سازمان ناتو و در رأس آن‌ها امریکا، متعهد به ایجاد نظام جدید سیاسی در افغانستان شدند. به همین منظور، لویه‌جرگه قانون اساسی برگزار شد و نظام جمهوری اسلامی افغانستان که یک نظام لیبرال دموکراسی است، مورد تأیید قرار گرفت.
در جریان اداره بوش در ایالات متحده، تعداد عساکر امریکایی به طور قابل ملاحظه‌ای در افغانستان افزایش یافت و عملیات‌های متعدد علیه گروه طالبان در سراسر کشور راه‌اندازی شد. در نتیجه این عملیات‌ها، طالبان از صحنه سیاسی و نظامی برای مدت محدودی محو شدند. در سال ۲۰۰۴ اما این گروه دوباره احیا شد و عملیات خود را آغاز کرد.
در زمان اوباما، امریکا دو نوع استراتژی را در افغانستان تطبیق کرد: جنگ «کثیف» و «تمیز». در مرحله اول، در فبروری سال ۲۰۰۹، اوباما ۱۷۰۰۰ نیروی تازه‌نفس را به افغانستان فرستاد، امریکا کمک‌های اقتصادی خود را افزایش داد و حدود ۲.۶ میلیارد دالر را برای سکتور زراعت کشور فراهم کرد تا راه برای خروج نیروهای امریکایی از افغانستان هموار شود. ناگفته نماند که ۸۰ درصد مردم افغانستان، به صورت مستقیم و غیرمستقیم مشغول کارهای زراعتی در سراسر کشور هستند. هدف این کمک‌ها به افغانستان، انتقال مسوولیت‌های امنیتی از نیروهای امریکایی به نیروهای امنیتی افغانستان بود.
بعد از مدتی، اوباما تصمیم به کاهش نیروهای امریکایی گرفت و هزاران نیروی آن کشور، افغانستان را ترک کردند. با روی کار آمدن ترمپ در امریکا، این کشور تصمیم به مذاکره با طالبان گرفت و هدف آن هم خروج نیروهای امریکایی بود. سرانجام، امریکا و طالبان در فبروری ۲۰۲۰ موافقت‌نامه دوحه را امضا کردند. امریکا متعهد شد که تمام نیروهایش را تا ماه می ۲۰۲۱ خارج کند و در مقابل، طالبان تعهد کردند که افغانستان لانه امن برای گروه‌های تروریستی، به شمول القاعده، نخواهد شد. این گروه هم‌چنان موافقت کرد که بعد از آزادی زندانیانش از بند دولت افغانستان، گفت‌وگوهای بین‌الافغانی را آغاز کند و تن به آتش‌بس دایمی دهد. با آمدن بایدن در کاخ سفید، امریکا برنامه خروج نیروهایش را از ماه می به ماه سپتامبر به تعویق انداخت. اکنون نیروهای امریکایی عملاً چندین پایگاه‌شان را در ولایت‌های مختلف به نیروهای امنیتی افغانستان سپرده‌اند.
افغانستان با وجود مصرف میلیاردها دالر، هنوز هم وابسته به کمک‌های بین‌المللی و در رأس آن ایالات متحده امریکا است. با شروع روند خروج نیروهای امریکایی، این وابسته‌گی هر روز بیش‌تر می‌شود و نیروهای امنیتی در امر تأمین امنیت و لوژستیک با مشکل مواجه شده‌اند. بعد از سقوط ده‌ها ولسوالی، سرانجام حکومت افغانستان دست به دامان مردم شد و از آن‌ها خواست که در مقابل طالبان وارد جنگ شوند. عده‌ای از آگاهان امور به این عقیده‌اند که فساد و ضعف حکومت باعث وابسته‌گی افغانستان به کمک‌های خارجی و امریکا شده است. عده دیگر نیز به این عقیده‌اند که مصارف سرسام‌آور نیروهای امنیتی، به خصوص اردوی ملی کشور، باعث این وابسته‌گی مالی شده است. آنان معتقدند که مدیریت ضعیف در حکومت و نهادهای امنیتی این وابسته‌گی را تشدید کرده است. در ادامه، دلایل وابسته‌گی افغانستان به کشورهای عضو ناتو و به ویژه ایالات متحده امریکا را بیان می‌کنم:
ضعف مدیریت و فساد اداری
بعد از انتخابات سال ۲۰۰۹ که شاهد تقلب گسترده بودیم، فساد اداری یکی از نگرانی‌های جدی برای مردم و سیاسیون بوده است. در سال ۲۰۰۹، پارلمان افغانستان ده‌ها کاندیدوزیر را به خاطر فساد اداری، عدم ظرفیت و عدم تعهد، رای اعتماد نداد. جامعه بین‌المللی در مورد فساد اداری در افغانستان بسیار جدی است و از حکومت این کشور بارها خواسته است که به صورت جدی و فوری در این مورد اقدام کند.
تمام تحقیقات علمی نشان می‌دهد که فساد اداری باعث ضعیف شدن نهادهای حکومتی و در مواردی باعث عدم اطمینان مردم شده است. حتا مواردی وجود دارد که فساد اداری باعث ایجاد منازعه و جنگ در بعضی از ساحات افغانستان شده است.
فساد اداری باعث شده است که اختلاس و رشوت در ساحات عایدزا افزایش یابد و عواید داخلی به صورت درست جمع‌آوری نشود. اقتصاد و نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان کاملاً وابسته به کمک‌های خارجی هستند. اگر این کمک‌ها قطع شود، افغانستان قادر به تأمین بودجه ملی و نظامی خویش نخواهد بود.
ظرفیت پایین
ظرفیت پایین و مدیریت ضعیف در نهادهای حکومتی، باعث وابسته‌گی بیش از حد افغانستان به کمک‌های بین‌المللی شده است. این چالش باعث شده است که در مواردی کمک‌ها به دست مخالفان مسلح برسد. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد، کمک‌های بین‌المللی و مواد مخدر منابع تمویل گروه‌های مسلح مخالف حکومت افغانستان است. رویترز در یک گزارش خویش بیان می‌کند که ۱۰ درصد بودجه پروژه‌های انکشافی به طالبان پرداخت شده است. هم‌چنان طالبان و جنگ‌سالاران محلی از انتقال و لوژستیک تجهیزات نیروهای بین‌المللی، پول به دست آورده‌اند.
بررسی‌های بانک جهانی نشان می‌دهد که از مجمموع کمک‌های بین‌المللی از سال ۲۰۰۲ الی ۲۰۰۹، نود درصد آن در قسمت امنیت و فقط ۱۰ درصد آن برای اهداف انکشافی مصرف شده است. سازمان استخباراتی امریکا نقش مهم و بزرگ در مصرف کمک‌های آن کشور در افغانستان داشته است. برآورد می‌شود که تا سال ۲۰۱۱ حدود ۳۶۰ میلیون دالر به طالبان و گروه‌های مسلح مخالف دولت رسیده است.
اکنون که نیروهای ناتو و امریکایی افغانستان را ترک می‌کنند، گروه‌های تروریستی و جنگ‌سالاران بیش از گذشته با گرفتن کمک‌های خارجی قوی شده‌اند و برای آینده این کشور چالش‌آفرین خواهند بود.
هزینه سنگین جنگ
انتیو جیتوسی در تحقیق خود روی ظرفیت اردوی افغانستان و وابسته‌گی آن بعد از خروج بحث کرده است. به باور او، درست است که اردوی افغانستان بعد از ایجاد دوباره در سال ۲۰۰۲ پیش‌رفت قابل ملاحظه‌ای داشته است؛ اما بعد از ۱۹ سال هزینه گزاف روی این نیروها، هنوز در مورد قابلیت آن‌ها شک و تردید وجود دارد. هنوز تردید وجود دارد که نیروهای ارتش افغانستان به تنهایی بتوانند در مقابل گروه‌های مخالف بعد از خروج نیروهای بین‌المللی بجنگند و موثر واقع شوند. ناتو خود اعتراف می‌کند که ارتش افغانستان هم‌چنان به آموزش‌های دراز‌مدت ضرورت دارد.
تا سال ۲۰۱۲ حدود ۱۲ میلیارد دالر جهت تجهیز و ایجاد اردوی ملی به مصرف رسیده است؛ اما وزیر دفاع اسبق ایالات متحده امریکا می‌گوید که تجهیز اردوی ملی ناکافی است و نظر به اقتصاد ضعیف افغانستان این کشور نمی‌تواند نیروهای امنیتی خود را به تنهایی تمویل کند.
واقعیت این است که حجم کمک‌های بین‌المللی به افغانستان بسیار زیاد بوده؛ اما به دلیل ظرفیت پایین نهادهای دولتی، وجود فساد اداری، ناامنی و عدم موجودیت زیرساخت‌های لازم، کمک‌های متذکره هدر رفته است. با وجودی که میلیاردها دالر در افغانستان به مصرف رسیده، هنوز هم سطح فقر و بیکاری بلند و این کشور وابسته به کمک‌های تخنیکی و مالی بین‌المللی، به خصوص امریکا است. افغانستان هنوز ظرفیت پایین صنعتی شدن و خودکفا شدن را دارد.
این راهکارها در خودکفایی افغانستان موثر است: ۱) استفاده از مدیران متخصص و غیروابسته، ۲) تأمین صلح، ۳) ایجاد رابطه مبتنی بر حسن همجواری با همسایه‌ها، ۴) ایجاد استخبارات قوی تا تهدیدات را در نطفه خنثا کند، ۵) انکشاف متوازن و ۶) مهار آب‌ها، استخراج معادن و انکشاف زراعت.
منبع‌ها
۱- BBC, ʺAfghanistan war: What has the conflict cost the US?ʺ: https://www.bbc.com/news/world-47391821
۲- SIGAR: https://www.sigar.mil/quarterlyreports/index.aspx?SSR=6
۳- Abdul Reza Farjadzada, ʺNew US Strategy and Afghanistan National Securityʺ.
۴- Foreign Affairs Committee, The Stationery Office, ʺGlobal security: Afghanistan and Pakistanʺ, Great Britain, Parliament: House of Commons.
۵- BBC, ʺAfghan war: Biden administration to review Trump’s Taliban dealʺ: https://www.bbc.com/news/world-asia-55775522
۶- World Bank, ʺAfghanistan Overviewʺ, The World Bank Group: https://www.worldbank.org/en/country/afghanistan/overview
۷- KATHY GANNON, ʺTaliban take key Afghan district, adding to string of gainsʺ, Associated Press: https://apnews.com/article/joe-biden-taliban-2b1f92ab572a905521fab2644922c307
۸- ManjishaGardizi, ʺCorrupting-the-State-or-State-Crafted-Corruptionʺ, AREU.
۹- Said Jawad Ramyar, ʺThe role of foreign aid in the socio-economic development of Afghanistanʺ.
۱۰- Hasht-e-Sobh: https://8am.media/international-community-assistance-economy/
۱۱- Antonio Giustozzi, ʺANA: Survival and Stability Beyond Financial Aspectsʺ, AREU.
۱۲- Caroline Wyatt, ʺCan Afghan National Army survive Nato exit?ʺ: https://www.bbc.com/news/world-south-asia-12681599
