«اتفاق اسلام» آلبوم خاطرات مقام‌های محلی هرات
محمد‌حسین نیکخواه
«اتفاق اسلام» سابقه‌دارترین روزنامهای است که در حال حاضر با چهار صفحه در هرات چاپ می‌شود؛ رسانه‌ای که بخشی از تاریخش را مدیون حضور مدیرانی چون «صلاح‌الدین سلجوقی»، «محمد‌هاشم میوندوال» و «محمد‌علم غواص» است.
شاید هیچ رسانه‌ای را پایاپای اتفاق اسلام در افغانستان نتوان سراغ کرد که بدون توقف جدی و طولانی در جنگ‌زده‌ترین تاریخ معاصر یک کشور، ۹۹ سال نفس کشیده باشد. رسانه‌ای که از همه‌ی فراز و فرودهای سیاسی و اقتصادی تا اکنون جان سالم به‌در برده، اما زخم‌های ناشی از برخوردهای سلیقه‌ای در نظام‌های مختلف هر‌از‌گاهی آن را تا لبه توقف همیشه‌گی، پیش بُرده است.
اتفاق اسلام، حالا لقب «قدیمی‌ترین» و «ماندگارترین» روزنامه را در شهری با خود یدک می‌کشد که به «پایتخت فرهنگ و هنر افغانستان» شهرت یافته است. این روزنامه تنها یک سال پس از استرداد استقلال افغانستان و در زمان حکم‌روایی امیر امان‌الله خان با مدیر مسوولی «عبدالله قانع هروی» با «چاپ سنگی» تأسیس شد. پس از آن چهره‌های پرآوازه‌ای چون عبدالکریم احراری و صلاح‌الدین سلجوقی مسوولیت این روزنامه را بر‌عهده گرفتند، اما در این میان علامه سلجوقی نام این رسانه را به «فریاد» تغییر داد. «غلام‌سرور جویا» مدیر مسوول بعدی اتفاق اسلام نام این روزنامه را به اتفاق اسلام برگرداند و «محمد‌هاشم میوندوال» جلو وقفه‌های چاپ این رسانه را گرفت.
روزنامهای که تا همین اواخر در آن نقدهای اجتماعی، طنز و کاریکاتورهای انتقادی جایگاهی ویژه داشت و از چاشنی محتوایش بود، حالا دیگر مانند گذشته فروغ چندانی ندارد.
تا همین اواخر اتفاق اسلام روزانه شش هزار شماره نشر داشت، اما حالا فقط با نشر ۴۰۰ شماره، روز را به شب می‌رساند.
سرنوشت رسانه‌ها نیز مانند افغانستان با فراز و فرود همراه بوده است. در دو دهه اخیر، روزنامه اتفاق اسلام در زمان طالبان اجازه چاپ تصاویر را نداشت، اما با سقوط طالبان، یک‌باره به آلبوم خاطرات مقام‌های محلی هرات تبدیل شد. حتا تأسیس سیل‌آسای رسانه‌های چاپی، صوتی و تصویری در سال‌های اخیر نیز نتوانست اتفاق اسلام را از اسارت حاکمیت‌های محلی هرات نجات دهد.
تهدید گزارشگران و اعمال فشار برای نشر عکس‌های مخصوص از مقامات بلند‌رتبه هرات، از مهم‌ترین مواردی است که طی سال‌های اخیر این روزنامه را اسیر تقاضاهای دولت‌مردان ساخته است تا صرفاً بازتاب‌دهنده‌ی خبرها و فعالیت مقام‌های حکومتی باشد. این روزنامه تا ۷ عکس در یک شماره از مقام‌های محلی هرات را در چهار صفحه خود به چاپ رسانده است.
قدیمی‌ترین روزنامه‌ی هرات
به بهانه‌ی ۹۹ ساله شدن روزنامه‌ی اتفاق اسلام، به دفتر این نشریه در ساختمان ریاست اطلاعات و فرهنگ رفتم. اتاقی ساده با امکانات اداری قدیمی و فرسوده، مرا به خود جلب کرد. با سرپرست روزنامه گفت‌وگو کردم. حسنا رحمانی، سرپرست اتفاق اسلام، می‌گوید که در تشکیل این روزنامه ۱۲ بست دولتی وجود دارد، اما برخی کارمندان از وظیفه‌های‌شان استعفا کرده‌اند و حالا اتفاق اسلام فقط ۷ کارمند دارد.
خانم رحمانی تأکید می‌کند که دو گزارش‌گر روزنامه با امکانات بسیار اندک فعالیت می‌کنند و حتا کرایه رفت‌وآمد به محل رویدادهای خبری و هزینه‌ی کارت مبایل برای انجام امور رسمی را خودشان می‌پردازند.
شفیقه حیدری، از کارمندان قدیمی اتفاق اسلام با ۲۲ سال سابقه‌ی کاری، فراز و فرود سال‌های اخیر آن را در ذهن دارد و سرگذشت اتفاق اسلام را در کتاب «۹۰ سال خبر» نگاشته است. کتابی که می‌گوید آن را با فروش زمین خود چاپ کرده است تا روزی اگر اتفاق اسلام چاپ نشد، کتابش به یادگار بماند.
درآمد زیاد، بودجه صفر
اتفاق اسلام تا کنون بارها به دلیل نبود بودجه در بازه‌های زمانی کوتاه از چاپ مانده است و به گفته‌ی مسوولان محلی، وزارت اطلاعات و فرهنگ توجه چندانی به این روزنامه ندارد.
آریا رئوفیان، رییس اطلاعات و فرهنگ هرات مشکلات مالی را عمده‌ترین چالش روزنامه می‌داند و می‌گوید وزارت اطلاعات و فرهنگ برای روزنامه بودجه‌ای در نظر نگرفته است. وی اضافه می‌کند که هزینه‌های روزنامه از هزینه‌های صرفه‌جویی شده در بخش قرطاسیه و لوازم اداری ریاست و اطلاعات و فرهنگ تأمین می‌شود و وزارت توجه چندانی به این رسانه‌ی با‌سابقه ندارد. به گفته‌ی او، پیشنهادهای پی‌هم آن‌ها برای اختصاص بودجه از سوی اداره محلی هرات و وزارت اطلاعات و فرهنگ، رد شده است.
این روزنامه هم اکنون در عوض داشتن ستون‌های پربار علمی و انتقادی، به نشر اعلانات مفقودی مردم و اعلامیه‌های دولتی پرداخته و از این درک روزانه در هر روز رسمی ۱۰ هزار افغانی به طور میانگین درآمد دارد؛ عایدی که مستقیم به حساب وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌رود، اما از آن سهمی به این روزنامه نمی‌رسد.
سانسور و فشار مقام‌های محلی
رسانه‌های حکومتی غالباً زیر نظر دولت‌مردان است و دیدگاه‌های حکومت را بازتاب می‌دهند، اما شاید کم‌تر پیش آید که شخص اول ولایت به گونه مستقیم به امور روزنامه‌ی دولتی دخالت و کارمندان را تهدید کند.
حمید سلجوقی، سردبیر پیشین اتفاق اسلام، به روزنامه‌ی ۸صبح می‌گوید که مقام‌های دولتی در گذشته سعی در بازپرسی کارمندان این روزنامه داشتند و همین امر سبب خودسانسوری گزارشگران و هیأت تحریر این روزنامه می‌شد.
از دید سلجوقی، روزنامه‌ی اتفاق اسلام به دفتر خاطرات و آلبوم عکس مقام‌های محلی تبدیل شده و فضای سانسور به شدت بر آن حاکم است. آقای سلجوقی روایت می‌کند که سیدحسین انوری، والی فقید هرات، از او خواسته بود ۱۶ عکس وی در یک شماره روزنامه چاپ شود.
به همین ترتیب در صفحه‌ی اول شماره‌‌ی نود‌و‌هفتم شنبه، ۱۲ اسد ۱۳۹۸، دقیقاً زمانی که ۱۶ روز به تجلیل از جشن استقلال کشور باقی مانده بود، دست‌کم پنج عکس از آریا رئوفیان، رییس اطلاعات و فرهنگ هرات، در آن نشر شده است؛ چیزی که از سوی آگاهان امور روزنامه‌نگاری مورد قبول نیست.
افزون بر این خبرهای مربوط به والی هرات، مقام‌های دولتی و اعلانات در صفحه‌های مختلف روزنامه به چشم می‌خورد، اما با یک تفاوت دیگر؛ صفحه‌های طنز و کاریکاتور از مدتی به این سو جایی در این روزنامه ندارد.
ویژه‌نامه‌ی آخر هفته‌ی آن که به «شش‌شنبه» معروف بود و روزهای پنج‌شنبه هر هفته نشر می‌شد، هم جای خود را به خبرهای سانسور شده‌ی آژانس اطلاعاتی باختر داده است.
با همه‌ی این‌ها تجلیل از ۹۹ ساله‌گی روزنامه‌ی اتفاق اسلام، تنها با یک سرمقاله و خبر کوتاه سپری شد، در حالی که دیگر ستون‌ها و صفحات آن با اعلانات تجارتی و مفقودی پر شده بود. مسوولان اما گفته‌اند که برنامه‌ای برای تجلیل از یک‌صدساله‌گی آن در سال آینده دارند.
اتفاق اسلام که حالا لقب «روزنامه صبح هرات» را با خود یدک می‌کشد، بنا بر سوء مدیریت حوالی ظهر هر روز به دست مخاطبان اندکش می‌رسد. گاهی از میان چهار صفحه‌اش، ۲ تا ۳ صفحه آن به نشر اعلان اختصاص می‌یابد.
