پس از تحول سیاسی اخیر در افغانستان، موج مهاجرت شهروندان به کشورهای همسایه بهویژه ایران شدت گرفته است. سقوط دولت به دست طالبان سبب شد که هزاران نظامی، کارمند ادارههای دولتی و غیردولتی، موسسههای ملی و بینالمللی که شرایط قانونی خروج از افغانستان برایشان فراهم نبود، به دلیل هراس از تهدیدهای امنیتی بهگونه قاچاقی به ایران پناه ببرند. ایران اما در این اواخر روند اخراج مهاجران فاقد اسناد قانونی را افزایش داده است. ماموران انتظامی دولت ایران روزانه هزاران شهروند افغان را بازداشت و ردمرز میکنند. اخراجشدهگان اما میگویند که چارهای جز برگشت به ایران ندارند.
اسدالله، یکی از مهاجران اخراجشده از ایران است. او باشنده ولایت غور است که سه ماه پیش بهصورت قاچاقی خود را به ایران رسانده بود. اسدالله در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید: «سه ماه پیش با پرداخت شش میلیون تومان از مرز اسلامقلعه قاچاقی به ایران رفتم. دو ماه کار کردم، پول قاچاقی و مصارف خود را پرداخت کردم. ماه سوم هنوز مزد خود را نگرفته بودم که ماموران ایران مرا از داخل کارخانه گرفتند و ردمرز کردند.»
این مهاجر ردمرز شده میافزاید که نمیتواند با دستان خالی به خانه برگردد. او میگوید که مجبور است دوباره بهگونه قاچاقی وارد ایران شود تا نفقه خانوادهاش را تأمین کند. اسدالله توضیح میدهد: «حالا اگر خانه بروم، زمستان در خانه چه کنم. در منطقه ما زمستان برفباری زیاد است و هیچ کاروباری هم نیست. مجبورم به هر رقم میشود دوباره برای کارگری به ایران بروم.»
یکی از علتهای اصلی مهاجرت شهروندان افغانستان به ایران، نبود فرصتهای کاری در داخل کشور است. شماری از مهاجران افغان که تازه از ایران اخراج شدهاند، از فقر، تنگدستی و نبود زمینههای کاری در افغانستان شکایت دارند. آنان میگویند که مجبورند برای سیر کردن شکم خانوادههای خود، به دنبال کار به کشورهای همسایه بروند. به سخن آنان، در صورتی که زمینه کار در داخل کشور فراهم باشد، از کشور بیرون نمیشوند. براساس آمارهای ارایهشده از سوی مقامهای طالبان، روزانه بیش از سه هزار شهروند افغانستان بهگونه قاچاقی از مسیرهای ولایتهای نیمروز و هرات وارد خاک ایران میشوند.
با این حال، اسدالله یگانه مهاجر افغان نیست که از ایران اخراج شده است. در این اواخر دولت ایران شمار زیادی از نظامیان پیشین که با سقوط حکومت به دست طالبان بهگونه قاچاقی وارد ایران شدهاند را نیز اخراج کرده است. اخراج نظامیان پیشین نگرانی خانوادههای آنان را برانگیخته است.
فریدون (نام مستعار) یکی از نظامیان پیشین است که حدود دو ماه پیش از سوی نیروهای دولت ایران نخست بازداشت و سپس به افغانستان برگشتانده شده است. فریدون باشنده هرات و یکی از نظامیان شناختهشده حکومت پیشین است. یکی از بستهگان او در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید: «وقتی فریدون از ایران اخراج شد، دوباره نتوانست برگردد و مجبور شد به خانه بیاید. چند روز از آمدنش نگذشت که توسط طالبان بازداشت شد. ما بارها نزد طالبان مراجعه کردهایم، اما اجازه ورود به دفتر طالبان در هرات را نیافتهایم.»
به گفته خانوادههای نظامیان پیشین، وقتی هر نظامی از ایران اخراج میشود، توسط طالبان به زندان میافتد. به گفته آنان، شماری از این نظامیان در زندانهای طالبان به سر میبرند و از شمار دیگر هیچ سرنخی در دست نیست.
قمرالدین، جوان ۲۴ سالهای است که تازه از ایران اخراج شده است. این باشنده ولسوالی کرخ هرات مسوولیت تأمین نفقه خانواده هفتنفری را بر دوش دارد. او حدود یک ماه پیش بهگونه قاچاقی از مرز اسلامقلعه وارد خاک ایران شده بود، اما مامور گشتزنی پولیس ایران او را از داخل یکی از کورههای خشتپزی بازداشت کرده و دوباره به کشور برگشت داده است. قمرالدین میگوید که هنوز پول قاچاقبر و مصارف سفر را کمایی نکرده بود که ردمرز شده است.
این جوان هراتی توضیح میدهد که برای کار از کرخ به شهر هرات رفته و روزها در منطقه سر گذر مراجعه کرده تا مزدورکاری کند، اما کار وجود نداشت و مجبور شد به ایران برود. او علاوه میکند: «به خاطر اینکه هنوز قاچاقیام را خلاص نکردهام و فامیلم انتظار دارند برایشان خرج و خوراک زمستانی فراهم کنم، مجبورم دوباره از راه قاچاق به ایران برگردم.»
فقر، نبود زمینه کار و ترس از طالبان، از دلایلی شمرده میشوند که رفتن شهروندان افانستان به ایران را در یکسالونیم گذشته شدت بخشیده است. بیشتر افرادی که از سوی دولت ایران ردمرز شدهاند، میگویند که در صورت وجود زمینه کار و امنیت در داخل کشور، مجبور نمیشوند با عالمی از مشکلات و تحمل خطر بهگونه غیرقانونی وارد خاک ایران شوند.
این در حالی است که دولت ایران روند اخراج مهاجران فاقد اسناد قانونی را شدت بخشیده است. منابع در ولایت نیمروز میگویند که تنها در ماه عقرب ۱۴۰۱ خورشیدی به تعداد ۲۸ هزار و ۸۱۲ مهاجر افغان از ایران اخراج شدهاند. در این میان یک هزار و 50 خانواده که تعداد آنان به چهار هزار و 451 تن میرسد و همچنان 24 هزار و 361 فرد مجرد شاملاند. این مهاجران بهگونه اجباری از ایران اخراج و از طریق مرز پل ابریشم وارد ولایت نیمروز شدهاند. این در حالی است که طبق اظهارات منابع، از این پیش ماهانه تنها حدود 15 هزار مهاجر فاقد اسناد از ایران اخراج میشدند.
پل ابریشم یگانه مرزی نیست که روزانه گواه اخراج اجباری مهاجران افغان از ایران باشد. مرز اسلامقلعه نیز روزانه گواه اخراج صدها مهاجر افغان است.