گفت‌وگو با اسماعیل خان: ارج‌گزاری به طالبان، آنان را جسورتر ساخته است
یادداشت: تحولات سیاسی اخیر از جمله انتخابات و پروسه صلح، این روزها نقل محافل سیاسی است. تیم به صلح و اعتدال به رهبری محمدحنیف اتمر فروپاشیده، هنوز برخی از چهره‌های سیاسی به برگزاری انتخابات بی‌باور اند، کمپین‌های انتخاباتی رنگ و بوی چندانی نگرفته، گفت‌وگوهای صلح جریان دارد و با همه این‌ها ناامنی در کشور هم‌چنان نگرانی شهروندان و حتا سیاست‌مداران را درپی دارد.
محمد اسماعیل خان از فرماندهان جهادی و از اعضای حزب جمعیت اسلامی افغانستان است. او در گفت‌وگوهای صلح در مسکو شرکت داشته و به تازه‌گی تیمی که او در انتخابات حمایت می‌کرد فروپاشیده است.
آیا «تیم صلح و اعتدال» دوباره احیا می‌شود؟ صلح آیا در افغانستان آمدنی است؟ چرا تقاضاهای طالبان هر روز افزایش می‌یابد و سوال‌هایی از این دست را در گفت‌وگو با او مطرح شده است. این گفت‌وگو را همکارمان سیدحسن حسینی با آقای اسماعیل خان در هرات و در خانه وی انجام داده است.
۸صبح: به نظر شما آیا انتخابات برگزار می‌شود؟
محمد اسماعیل خان: در نخست باید بگویم که به نظر من انتخابات برگزار نمی‌شود. در افغانستان زیر رهبری اشرف غنی و آقای عبدالله، خون‌های زیادی ریخته شده است. از چند ماه به این طرف مبالغ هنگفتی به خاطر تجلیل از روز استقلال افغانستان پرداخت شده، اما به ماتم ملی بدل شد. در سوی دیگر دوام این حکومت جز مصیبت و رفتن به سمت ناامنی و فقر و تحمل فشارهای روحی و روانی نتیجه‌ی دیگری ندارد. با تمام این‌ها یقین دارم که انتخابات برگزار نمی‌شود.
تجربه‌های تقلب در گذشته نشان داده است که این دو نفر متخصص تقلب شده‌اند. مردم می‌بینند که سایر کاندیدان ریاست جمهوری کارزارهای انتخاباتی را شروع نکردند، دلیلش هم بی‌باوری به انتخابات بوده است. در طرف دیگر، طالبان هم حالا بر خلاف گذشته با حاضر شدن در رسانه‌ها می‌گویند که انتخابات نباید صورت گیرد. طالبان هم به انتخابات باور ندارند و اگر فرضاً انتخابات برگزار شود، موضع طالبان علیه دولت بعدی شدیدتر است. بنابر به تحلیل من بهترین گزینه این است که اول پروسه‌ی صلح نتیجه دهد سپس در مورد انتخابات صحبت شود.
۸صبح: فرض بر برگزاری انتخابات، تیم آقای حنیف اتمر چرا فرو پاشید؟ چه کسی مقصر اصلی این فروپاشی بود؟
محمد اسماعیل خان: ظاهر امر گفت‌وگوهایی بین استاد عطا و آقای اتمر بود اما در اصل آن دو نفر به این نتیجه رسیدند که اگر انتخابات برگزار شود، تقلب گسترده صورت می‌گیرد. مثل گذشته که گوسفندهای چاق و لاغر نقل محفل مردم شده بود. هم‌چنان در مجموع کاندیدان انتخابات ریاست جمهوری به این نظر اند که با استفاده‌ی بیش از حد امکانات دولتی توسط تیم حاکم و حتا برگزاری جشن استقلال به گونه‌ی کمپین انتخاباتی، سبب شده است که مردم نسبت به انتخابات بی‌باور شوند. همین قضیه‌ها بر گسست پیمان اعضای تیم صلح و اعتدال تاثیر داشت.
۸صبح: تعریف شما از آقای عطامحمد نور پس از دو دوره تجربه‌ی همکاری نزدیک چیست؟ یک‌بار با شما در حدود دو سال پیش هم‌پیمان شد و سپس با تیم ارگ رفت. حالا او از عوامل اصلی فروپاشی این تیم شناخته می‌شود.
محمد اسماعیل خان: خوب شکی نیست که ما هم‌سنگران طبیعی طی ۴۰ سال جهاد و مقاومت بودیم. دیدگاه ما و مفکوره‌ی ما مشترکاً در آوردن نظام اسلامی به کشور است و بر آن ادامه می‌دهیم. شکی نیست که در کارهای سیاسی اشتباهاتی وجود داشته است اما می‌توانیم هم‌دیگر را راهنمایی کنیم.
۸صبح: اگر تیم صلح و اعتدال به رهبری آقای اتمر احیا بشود، فکر نمی‌کنید جایگاه خودش را از دست داده و نزد مردم خراب شده؟ آیا هرگونه بازگشت به انتخابات برای شما و هم‌پیمانان شما ریسک نیست؟
محمد اسماعیل خان: با توجه به شرایط کنونی، باور ندارم که کسی به برگزاری انتخابات عقیده داشته باشد و هم‌چنین فکر نمی‌کنم که تیم صلح و اعتدال هم دوباره تشکیل شود و به سمت انتخابات برود.
۸صبح: پس از فروپاشی تیم صلح و اعتدال به رهبری آقای اتمر، شما با کدام تیم‌ها وارد گفت‌وگو شدید؟ آیا حقیقت دارد که تیم رییس‌جمهور برحال به شما مراجعه کرده است؟
محمد اسماعیل خان: تا حالا هیچ نوع صحبتی با کسی نداشته‌ام. کسانی (از تیم آقای غنی) آمدند و حرف‌هایی زده‌اند. چون به انتخابات باورمند نیستم، بارها از تیم حاکم هم خواسته‌ام که حکومت را کنار بگذارند و بگذارند که وضعیت افغانستان با مشارکت مردم سبب بهبودی شود.
۸صبح: چقدر باور دارید که با آقای عبدالله نزدیک شوید؟
محمد اسماعیل خان: باوری ندارم که آقای عبدالله بتواند زعیم کشور باشد و مردم به او اعتماد کنند و در عین زمان بتواند حکومت سالمی را به وجود آورد که سبب از بین رفتن مشکلات و ناامنی‌های کنونی شود.
۸صبح: اگر انتخابات برگزار شود و اتهام تقلب وارد گردد آینده افغانستان را چگونه می‌بینید؟
محمد اسماعیل خان: تا فعلاً مخالفان به این صراحت با حکومت پس از انتخابات پیش رو اعلان جنگ نکرده بودند. طبیعتاً با این وضعیت، جنگ‌ها بیشتر می‌شود، ناامنی گسترده‌تر می‌شود و مهاجرت‌ها تکرار می‌شود. باور ندارم که افغانستان آینده‌ی بهتری داشته باشد. امروز جامعه‌ی جهانی به این نتیجه رسیده است که دوام حکومت به نفع مردم نیست و باور دارم که جامعه جهانی به این غایله پایان می‌دهد ولو اگر به هر قیمتی این جریان مثبت یا منفی باشد. جامعه جهانی دنبال ایجاد تحول در افغانستان است تا از این کشور بیرون شود. جامعه جهانی می‌خواهد مردم افغانستان را عملاً دخیل آوردن صلح و امنیت کند.
۸صبح: به صلح خوشبین هستید؟
محمد اسماعیل خان: به صلح خوشبین هستم اما به این معنا نیست که صلح واقعی به وجود می‌آید. به جز برخی کشورهای آفریقایی، اکثر کشورهای دنیا در افغانستان دخالت دارند و در صلح افغانستان منافع و ضررهایی دارند. از هند گرفته تا ایران و پاکستان، از اروپا و امریکا و استرالیا و عرب‌ها و عموم کشورها در اوضاع افغانستان دخیل هستند. خیلی از حرف‌ها است که نمی‌توانیم فعلاً صریح بگوییم. گفتن حقایق فعلاً مشکل است به این معنا که چیزهایی است که تکان‌دهنده است. خیلی از کشورهایی هستند که با ما نزدیکی می‌کنند اما به آوردن صلح در افغانستان راضی نیستند. چون منافع کشورهای مختلف در این‌جا وجود دارد، صلح با چالش‌های جدی روبه‌رو است.
ما خوشبین نباشیم که صلح واقعی به وجود می‌آید، با ختم طالبان جنگ‌های دیگری از شاخه‌ی داعش شروع می‌شود. انواع مصیبت‌هایی وجود دارد و به جز این که حکومت موقت تشکیل شود و طرف اعتماد مردم باشد و به سمت انتخابات سالم برود، به جز آن وضعیت بهتر نمی‌شود. من صلح را ۵۰ -۵۰ می‌دانم. شاید جنگ‌ها فروکش کند، شاید امنیت بهتر شود اما به طرف صلح واقعی نمی‌رویم و زمان زیادی به آن نیاز است.
۸صبح: از دید شما کدام جریان سیاسی می‌تواند زعیم حکومت موقت باشد؟
محمد اسماعیل خان: ما یک دوره‌ی حکومت موقت را در افغانستان تجربه کردیم و تعیین کننده‌ی زعیم حکومت موقت، مردم افغانستان نبودند. ای کاش رییس حکومت موقت با اشتراک ۵۰ درصدی و با نظر احزاب، گروه‌های سیاسی و مردم افغانستان انتخاب می‌شد. اما این طور نیست و یقین دارم که در تعیین حکومت موقت، افغان‌ها کمتر نقش دارند و نگرانی‌ها وجود دارد که رییس حکومت موقت هم نتواند سبب اعتماد مردم باشد. یقین دارم که در حکومت موقت هم افغان‌ها نقشی ندارند و رییس جمهور حکومت موقت هم آن قدر با صلابت نخواهد بود. اگر این مسأله به وجود بیاید، مردم حداقل باورمند تغییر می‌شوند.
۸صبح: بهترین توافق با طالبان چه نوع توافقی است؟
محمد اسماعیل خان: این حرف را من نمی‌گویم. جامعه جهانی و حکومت افغانستان اعلان می‌کنند که ۲۰ گروه مسلح در افغانستان حضور دارند که جداگانه فعالیت دارند و طبیعتاً یک جای شدن آن‌ها دشوار است. گروه قوی‌تر بین آن‌ها طالبان است و تا جایی که در چند ملاقات با آن‌ها داشتم، طالبان علاقمند اجرایی شدن پروسه‌ی صلح و پیوند یافتن با آن هستند. در چند جلسه که با آن‌ها دیدیم، پیشنهادها و نظرهای‌شان مثبت بود اما به درازا کشیده شدن ادامه‌ی پروسه‌ی صلح و سفرهای چندین باره‌ی خلیل‌زاد و دید و بازدید در کشورهای ایران، اندونیزیا، روسیه و سایر کشورها به طالبان روحیه‌ی بالاتری داد. از آن چیزی که در ابتدا طالبان خود را فکر می‌کردند، و حالا که از طرف امریکا و جامعه‌ی جهانی به آن‌ها ارج گذاری شده است، خواسته‌های شان بیشتر شده است. دیدگاه‌شان این است که در مشارکت سهم بالاتری داشته باشند، در حکومت نقش بیش‌تری داشته باشند، در نوع نظام حرف آن ها شنیده شود، این ها چیزهایی است که در گفت‌وگوها به تفاهم مثبتی رسیده باشند.
۸صبح: طالبان تقاضاهای زیادی احتمالا از امریکایی‌ها دارند. نظام مبتنی بر امارت اسلامی و احتمالا پررنگ بودن نقش رهبر امارت در قضایای کلان سیاسی، این برای مردم و سیاسیون افغانستان پذیرفتنی است؟
محمد اسماعیل خان: در مذاکراتی که در مسکو صورت گرفت و من حاضر بودم، طالبان حرفی از امارت اسلامی نمی‌زدند اما در این اواخر با ارج گذاشتن بیش از حد کشورهای منطقه و جهان به آن‌ها، طالبان حرف از امارت اسلامی می‌زنند. اما یقین دارم که در نهایت شاید طالبان به جمهوری اسلامی تن ندهند و امارت اسلامی را هم امریکا نمیپذیرد. به این نظرم که در آخر طالبان و امریکا بر سر نوعی دیگری از حکومت در افغانستان به نتیجه می‌رسند که بین جمهوری اسلامی و امارت اسلامی است و هر دو طرف موافق باشند. فعلا بحث بیشتر حول محور همین موضوع است.
۸صبح: عبدالحی مطمین، سخنگوی اسبق طالبان در کتابش نوشته که شما در زندانی در قندهار با ملا عمر، رهبر پیشین طالبان بیعت کردید؟ آیا این بار هم با طالبان در صورت بازگشت‌شان بیعت می‌کنید؟
محمد اسماعیل خان: خیلی جالب است که ملا عمر با مخالفانی که در رده‌‌های پایین‌تر بودند و نزد وی زندانی بودند، می‌دید اما با این همه ضدیتی که با من داشت و سه سال در قندهار در زندان بودم، یک بار هم حاضر نشد که با من صحبت کند. هرگز چنین ملاقاتی صورت نگرفته است. بیعت که بماند سر جای خودش. هرگز آن‌ها از من چیزی در این زمینه نخواستند و من هم هرگز تقاضای حتا ملاقات با ملا عمر را نداشتم.
۸صبح: طالبان آیا نسبت به بار اولی که وارد افغانستان شده بودند، حالا به لحاظ فکری تغییر کرده‌اند؟
محمد اسماعیل خان: من که آن‌ها را از نزدیک دیدم و می‌شناسم، در حد ۳۰ درصد تغییر کرده‌اند اما این تغییر عمیق و کلی نیست. شاید مکاتب را با سطح بالاتر و ادارات را با سطح فعال‌تر ببینند اما تغییر اساسی که مردم توقع دارند، هنوز نکرده‌اند و در آن‌ها تغییر چندانی نمی‌بینم.
