سفر ده ماهه خلیل‌زاد؛ روند صلح افغانستان به کجا رسید؟
زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه امریکا در امور صلح افغانستان، دور تازه‌ای از سفرهایش را برای تسهیل روند صلح افغانستان آغاز کرده است. در ده ماه گذشته این دهمین سفر آقای خلیل‌زاد به افغانستان و کشورهای منطقه است. سفر نماینده ویژه ایالات متحده این بار تنها به قطر و کابل برنامه‌ریزی شده است. وزارت خارجه ایالات متحده امریکا روز سه‌شنبه، ۲۹ اسد، با نشر خبرنامه‌ای بیان داشته است که سفر آقای خلیل‌زاد به عنوان بخشی از یک تلاش کلی برای تسهیل روند صلح است؛ تلاشی که به باور این وزارت درگیری‌های روان در افغانستان را پایان می‌بخشد. در این خبرنامه هم‌چنان آمده است که برنامه سفرهای بعدی آقای خلیل‌زاد پس از قطر و کابل تا کنون نهایی نشده است.
زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه ایالات متحده امریکا در امور صلح افغانستان، هم‌زمان با سفرش به قطر از آماده‌گی امریکا برای توافق با گروه طالبان خبر داده است. او در برگه توییترش نوشته است که آماده است روی مسایل حل‌ناشده با نماینده‌گان گروه طالبان نزدیک‌تر شود، اگر طالبان نیز آماده باشند. با این حال وزارت خارجه امریکا ماموریت آقای خلیل‌زاد را در کابل شرح داده و گفته است که آقای خلیل‌زاد در سفرش به کابل با طرف‌های دخیل در روند صلح مشورت می‌کند و آنان را برای آماده شدن «کامل» برای آغاز گفتوگوهای بین‌الافغانی تشویق خواهد کرد.
آقای خلیل‌زاد در حالی برای توافق روی مسایل حل‌ناشده با گروه طالبان اعلام آماده‌گی کرده است که در هشت دور مذاکره امریکا و طالبان هنوزهم چگونه‌گی حضور نظامی و استخباراتی ایالات متحده امریکا در افغانستان حل‌ناشده باقی مانده است. زلمی خلیل‌زاد به عنوان نماینده باصلاحیت امریکا در میز گفتوگو با گروه طالبان تا کنون هشت بار با نماینده‌گان گروه طالبان دیدار کرده است و محور این گفتوگوها «خروج نظامیان امریکایی از افغانستان» و ارایه «تضمین معتبر طالبان» برای مبارزه با گروه‌های تروریستی دیگر در افغانستان می‌باشد. دو طرف اما تا کنون روی جزییات این دو مساله کلیدی به تفاهم نرسیده‌اند.
دونالد ترمپ، رییس جمهور ایالات متحده، به تازه‌گی گفته است که افغانستان ساحه «خطرناک» است و امریکا باید همیشه وقایع این کشور را زیر نظر داشته باشد. آقای ترمپ روز سه‌شنبه، ۲۹ اسد، در صحبت با خبرنگاران گفته است که تلاش می‌کند شمار نظامیان امریکایی را در افغانستان کاهش دهد، اما تاکید کرده است که امریکا در این کشور حضور استخباراتی خواهد داشت. این در حالی است که خروج نیروهای نظامی و استخباراتی امریکا از افغانستان، عمده‌ترین خواست گروه طالبان است.
ماموریت خلیل‌زاد
زلمی خلیل‌زاد، دیپلمات امریکایی افغان‌الاصل است که به عنوان یکی از دیپلمات‌های کارکشته وزارت خارجه ایالات متحده امریکا شناخته می‌شود. او در ماه سنبله سال گذشته (۱۳۹۷) به عنوان نماینده ویژه امریکا در امور صلح افغانستان گماشته شد. مایک پومپیو، وزیر خارجه امریکا، در چهاردهم سنبله هنگام سفرش به پاکستان از آغاز ماموریت زلمی خلیل‌زاد خبر داد و از پاکستان خواست که به صورت جدی با ایالات متحده امریکا همکاری کند تا به جنگ هجده ساله افغانستان نقطه پایان گذاشته شود.
با این حال، آقای خلیل‌زاد نخستین دور سفرش را یک ماه پس از دریافت ماموریت تازه‌اش در دوازدهم میزان سال گذشته آغاز کرد. او در نخستین دور سفرش برای ده روز از کشورهای افغانستان، پاکستان، قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی دیدار کرد. در جریان اقامت در قطر نخستین دیدار رسمی‌اش را در ۲۰ میزان با نماینده‌گان گروه طالبان انجام داد. آقای خلیل‌زاد هدف این سفرش را تلاش‌های ایالات متحده امریکا برای آوردن گروه طالبان به میز مذاکره با دولت افغانستان عنوان کرد. پس از آن، در ۲۵ عقرب ۱۳۹۷ دوباره با نماینده‌گان گروه طالبان در دوحه، پایتخت قطر، دیدار کرد.
سومین دیدار رسمی نماینده‌گان امریکا و گروه طالبان اما متفاوت‌تر از دیدارهای پیشین در شهر ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی، انجام شد. این دیدار در ۲۶ قوس ۱۳۹۷ صورت گرفت و زلمی خلیل‌زاد هیات امریکایی را رهبری می‌کرد و شیرمحمدعباس استانکزی رهبری هیات گروه طالبان را برعهده داشت.
پس از آن آقای خلیل‌زاد در ۲۹ جدی برای چهارمین‌بار با نماینده‌گان گروه طالبان در قطر دیدار کرد، اما جزییات این دور نشست بیش‌تر با رسانه شریک ساخته نشد. اما پنجمین دور دیدار آقای خلیل‌زاد با نماینده‌گان گروه طالبان در قطر بیش‌تر خبر‌ساز شد. نماینده ویژه ایالات متحده امریکا در ۶ حوت سال ۱۳۹۷ برای نخستین‌بار با ملا عبدالغنی برادر، معاون سیاسی گروه طالبان، در دوحه دیدار کرد و دو طرف محتوای گفتوگوها را «مثمر» خواندند. این دیدار شانزده روز ادامه یافت. هم‌چنان ششمین دور این‌دست دیدارها در ۱۰ ثور ۱۳۹۸ صورت گرفت. پس از آن هفتمین و هشتمین دور دیدارهای رسمی میان نماینده‌گان ایالات متحده امریکا و گروه طالبان هریک به ترتیب در ۸ سرطان و ۱۲ اسد در دوحه انجام شد. دو طرف اعلام کرده‌اند که روی «خروج نظامیان امریکایی از افغانستان» و ارایه «تضمین معتبر طالبان» برای مبارزه با گروه‌های تروریستی دیگر در افغانستان به توافق ابتدایی دست یافته‌اند.
جایگاه افغانستان کجا است؟
هرچند ۱۰ ماه و دوازده روز از آغاز ماموریت آقای خلیل‌زاد برای قانع ساختن گروه طالبان برای آغاز گفتوگوهای مستقیم با دولت افغانستان می‌گذرد، این گروه اما تا کنون حاضر نشده است که به گونه رسمی با حکومت افغانستان دور یک میز بنشیند. گروه طالبان که حکومت را «دست‌نشانده امریکا» می‌داند، بارها از گفت‌و‌گوی مستقیم خودداری کرده است. در جریان سومین دیدار نماینده‌گان امریکا و گروه طالبان که در ۲۶ قوس سال گذشته در ابوظبی انجام شد، هیاتی متشکل از دوازده نماینده حکومت نیز به پایتخت امارات رسید. نماینده‌گان گروه طالبان اما حاضر نشدند با این هیات دیدار کنند. ارگ ریاست جمهوری در این باره گفته است که این هیات به خواست نماینده ویژه ایالات متحده امریکا عازم ابوظبی شده است.
هرچند نماینده‌گان شماری از احزاب و چهره‌های مطرح سیاسی دو بار در مسکو به گونه مستقیم با هیاتی از نماینده‌گان گروه طالبان دیدار کرده‌اند، اما از این‌که روی برقراری آتش‌بس و آغاز گفتوگوهای مستقیم با حکومت افغانستان به توافق نرسیده‌اند، ابراز تاسف کرده‌اند. هم‌چنان یک نشست جداگانه با اشتراک حدود چهل چهره مطرح سیاسی به شمول کارمندان برحال حکومت با نماینده‌گان گروه طالبان در قطر برگزار شد. این نشست دو روزه در پانزدهم و شانزدهم ماه سرطان به میزبانی مشترک آلمان و قطر برگزار شد. حکومت طالبان با آن‌که به اشتراک کارمندان برحال حکومت اعتراض نکردند، اما پیش از برگزاری این نشست اعلام کردند که هیچ کسی به نماینده‌گی از حکومت افغانستان صحبت نخواهد کرد؛ بلکه به سخن آنان هرکس به عنوان یک شهروند و از موضع شخصی خود در این نشست ابراز نظر خواهد کرد.
با این همه، توافق صلح میان حکومت و جهت‌های سیاسی با گروه طالبان در پی گفتوگوهای بین‌الافغانی و برقراری آتش‌بس فراگیر بین نیروهای نظامی دولت افغانستان و جنگجویان گروه طالبان، خواست اصلی شهروندان، جهت‌های سیاسی و حکومت افغانستان عنوان شده است. زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه ایالات متحده امریکا اما گفته است که پس از توافق امریکا و گروه طالبان روی چگونه‌گی خروج نیروهای نظامی امریکا از افغانستان و گرفتن ضمانت معتبر از گروه طالبان مبنی بر این‌که افغانستان پس از خروج این نیروها به پناه‌گاه امن برای تروریستان بدل نخواهد شد، روی برقراری آتش‌بس فراگیر و آغاز گفتوگوهای مستقیم طالبان با هیات همه‌شمول دولت افغانستان، بحث خواهد کرد. او هم‌چنان اطمینان داده است تا زمانی که روی این چهار مورد توافق صورت نگیرد، هیچ موردی میان امریکا و طالبان نهایی پنداشته نمی‌شود.
هیات همه‌شمول آماده است
پس از یک سلسله اعتراضات گسترده روی تشکیل هیات گفتوگوکننده دولت با گروه طالبان، وزارت دولت در امور صلح افغانستان می‌گوید که هیات گفتوگوکننده با این گروه شکل گرفته است. ناجیه انوری، سخنگوی این وزارت، در بیانیه‌ای گفته است که این هیات متشکل از ۱۵ نفر است و از تنوع سیاسی، اجتماعی و قومی برخوردار می‌باشد. خانم انوری هم‌چنان افزوده است که این هیات همه‌شمول آماده‌گی کامل برای آغاز مذاکره رسمی با گروه طالبان را نیز دارد. وزارت دولت در امور صلح اما ترکیب هیات و هویت اعضای این هیات را تا کنون همه‌گانی نکرده است.
با آن‌که گروه طالبان تا حال برای آغاز گفتوگو با هیات گفتوگوکننده دولت اعلام آماده‌گی نکرده است، اما سهیل شاهین، سخنگوی دفتر سیاسی گروه طالبان در قطر با انتقاد از همه‌گانی نشدن اسامی اعضای این هیات گفته است که فاش نساختن هویت اعضای این هیات ممکن به دلیل اختلافات درونی باشد و یا هم این هیات مشتکل از افراد زورگو است که بدون توافق جهت‌های سیاسی معرفی شده‌اند. آقای شاهین هم‌چنان از احزاب و جهت‌های سیاسی خواسته است که در این باره موقف‌شان را روشن بسازند. در کنار این‌همه، جک کین، معاون پیشین ارتش ایالات متحده امریکا در صحبت با رسانه‌ها گفته است که احتمال دارد این دور دیدار آقای خلیل‌زاد با نماینده‌گان گروه طالبان در قطر با امضای توافق صلح پایان یابد. آقای کین ابراز امیدواری کرده است که این توافق در هفته پیش‌رو نهایی شود.
