در جریان زمستان امسال روند برقرسانی شرکت برشنا برای مشتریانش بهگونه بیپیشینهای دچار سکتهگی بوده است. کاهش انرژی برق وارداتی به کشور، زندهگی روزمره بیشتر شهروندان در پایتخت و ولایتها را به چالش کشیده است. پرچاویهای دوامدار برق سبب شده که افراد زیادی از شنیدن خبرها، تعقیب برنامههای تفریحی، چارج کردن موبایل، دسترسی به آب و استفاده از بیشتر وسایل برقی محروم شوند. در بیش از دو ماه گذشته اکثر شهرها و روستاها از طرف شب به علت قطع بودن جریان برق در تاریکی فرو رفتهاند. خانوادهها برای روشن ساختن خانههایشان از وسایل و تکنیکهای مختلف به شمول وسایل آفتابی (سولر)، مولد، بطریهای موتر، جنراتورهای پترولی و دیگر آلهها کار گرفتهاند. در این میان اما خانوادههای زیادی در لوگر به دلیل فقر اقتصادی و افزایش بهای مواد نفتی، به استفاده از اریکین روی آوردهاند؛ وسیلهای که در سالهای گذشته از استفاده عموم باز مانده بود.
شماری از خانوادههای بیبضاعت در لوگر میگویند که از یک سو چالشهای اقتصادی و افزایش بهای مواد سوخت (گاز و نفت) و از سوی دیگر درآمد ناچیز ماهانه آنها، استفاده از گاز، جنراتور و وسایل آفتابی (سولر) را برایشان دشوار ساخته است. از سوی دیگر شماری از باشندهگان لوگر میگویند که در یک شبانهروز تنها ۶۰ دقیقه برق نامنظم دارند که زمان دقیق قطع و وصل شدن آن مشخص نیست.
محمود (نام مستعار) کارمند یکی از ادارههای ملکی در ولایت لوگر است. او در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که بیکاری، ناتوانی اقتصادی و افزایش بهای مواد سوخت و خوراکی از یک سو و سردی بیپیشینه زمستان امسال همزمان با کمبود شدید انرژی برق از سوی دیگر سبب شده که خانوادههای نادار و فقیر روزهای دشواری را به تجربه بگیرند.
محمود سرپرست خانواده ۱۰ نفری است که ماهانه تنها هشت هزار افغانی تنخواه دریافت میکند. او توان خرید بطری و تختههای سولر را ندارد و برای روشن کردن خانهاش شبهنگام از اریکین استفاده میکند. محمود میافزاید: «من یک مامور با معاش هشت هزار افغانی هستم و توان خرید تیل و گاز نهایت برایم سخت شده. از مجبوریت برای روشن کردن خانه از اریکین استفاده میکنیم؛ چون با این مقدار معاش حتا غذا برای فامیل پُره نمیشود.»
گلمینه (نام مستعار)، باشنده ولسوالی چرخ است که از مدتی به این سو در مرکز ولایت لوگر زندهگی میکند. او استفاده از برق دولتی را یک «نعمت بزرگ» توصیف میکند و توضیح میدهد که اکنون در نبود برق هنگام استفاده از اریکین و پاک کردن شیشه آن از طرف شام، به فکر دورهها و خاطرات سه دهه پیش میافتد. گلمینه که ظاهراً از استفاده اریکین راضی به نظر نمیرسد، میافزاید: «روشنی ندارد، اما چه کنیم از مجبوریت و نبود برق با تمام مشکل. تاریک است، دود دارد که رخت خواب، تشکها و حتا دیوارهای خانه را سیاه میکند.»
این در حالی است که در اریکینها از تیل خاک یا دیزل استفاده میشود. نرخ یک لیتر تیل برای استفاده از اریکین در بازارهای کنونی بین 70 تا 75 افغانی است. افرادی که برای روشنی خانهها از اریکین استفاده میکنند، توضیح میدهند که یک لیتر تیل میتواند 15 تا 20 شب خانههای آنان را توسط اریکین روشن نگه دارد.
اریکین نمیتواند به اندازه وسایل برقی روشنی تولید کند. از همین رو، خانوادههایی که در نبود برق از مجبوری به استفاده از اریکین روی آوردهاند، از مسوولان شرکت برشنا میخواهند تا برای رفع معضل بیبرقی در کشور تلاش ورزند و انرژی مورد نیاز شهروندان را تأمین کنند.
محمدرسول، باشنده دیگر ولایت لوگر است که برای روشن ساختن خانهاش از اریکین استفاده میکند. این باشنده لوگر میگوید که با رویکارآمدن رژیم طالبان در کشور، شهروندان در کنار نارساییهای اقتصادی و سیاسی با دهها چالش دیگر از جمله نبود برق در سردترین زمستان امسال مواجه شدهاند. او پرچاویهای برق در لوگر را در 10 سال اخیر بیپیشینه میخواند و میافزاید که مقامهای بلندپایه طالبان در بیش از سه ماه گذشته نتوانستهاند معضل برق وارداتی از اوزبیکستان را برطرف کنند.
کابل و دستکم 11 ولایت دیگر کشور که از برق وارداتی اوزبیکستان استفاده میکنند، در دو ماه گذشته با کمبود شدید انرژی برق روبهرو هستند. شرکت برقرسانی (برشنا) اما در این مدت دلیل پرچاوی و قطع شدن برق وارداتی اوزبیکستان به افغانستان را مشکل فنی در خاک آن کشور اعلام کرده است.
امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان اما حدود 10 روز پیش در نشستی، اوزبیکستان را به وعدهخلافی در عرصه صادرات انرژی برق به افغانستان متهم کرد و از دولت این کشور خواست تا مطابق قرارداد دوجانبه عمل کند. او توضیح داده که اوزبیکستان بدون هیچ مشکلی برق را بالای افغانستان قطع کرده است. این در حالی است که قرارداد واردات برق برای سال ۲۰۲۳ میلادی با شرکت ملی برق اوزبیکستان امضا شده و بدهیهای قبلی نیز پرداخته شده، اما تاکنون برق از کشور اوزبیکستان به افغانستان مطابق به قرارداد وصل نشده است. قرار بود اوزبیکستان حدود 400 میگاوات برق به افغانستان صادر کند، اما براساس اظهارات ریاست برشنا زیر اداره طالبان این کشور پس از قطع کردن برق برای مدتی، اکنون تنها 250 میگاوات برق صادر میکند.
براساس آمارهای موجود، در حال حاضر بین ۷۷ تا ۸۰ درصد برق مورد نیاز افغانستان از کشورهای تاجیکستان، اوزبیکستان، ترکمنستان و ایران تامین میشود. افغانستان سالانه در حدود ۲۸۰ تا ۳۰۰ میلیون دالر برای واردات برق به کشورهای همسایه پرداخت میکند.