روز ملی خبرنگاران؛ نگاهی به مشکلات سربازان آزادی بیان در تبعید

۲۷ حوت در افغانستان به‌عنوان «روز ملی خبرنگاران» ثبت شده است. با سقوط نظام جمهوری، نه‌تنها گلیم آزادی بیان و فعالیت آزاد رسانه‌ها از کشور برچیده شده، بلکه زنده‌گی نیز برای خبرنگاران و دست‌اندرکاران رسانه‌های منتقد به حدی دشوار شده که کتله قابل ملاحظه‌ای از سربازان آزادی بیان وادار به ترک کشور شده‌اند. صدها خبرنگاری که پس از روی‌کار‌آمدن رژیم طالبان از ترس این گروه به کشورهای همسایه پناه برده‌اند، در حال حاضر با بی‌سرنوشتی مطلق، نبود کارهای درآمدزا، مشکلات اقتصادی و امنیتی، نداشتن ویزا یا اقامت و ده‌ها مشکل دیگر دست‌وپنجه نرم می‌کنند. شماری از این خبرنگاران تبعیدی ادعا دارند که طالبان حتا در کشورهای همسایه نیز از آنان دست برنداشته و با ارسال پیام‌های تهدیدآمیز از طریق شبکه‌های اجتماعی به آنان هشدار می‌دهند. این خبرنگاران خواستار تخلیه هرچه زودتر از پاکستان و ایران هستند و خاطرنشان می‌سازند که با توجه به روابط تنگاتنگ و نفوذ طالبان بر کشورهای همسایه، امکان بازداشت، ترور و برگشت اجباری آنان به افغانستان وجود دارد.

عبدالله ولی‌زاده، یکی از خبرنگارانی است که در دوره جمهوریت برای مدت هفت سال در رسانه‌های مختلف کشور کار کرده است. او دست‌کم یک سال پیش به دلیل ترس از بازداشت و بازجویی توسط طالبان افغانستان را ترک کرد و به پاکستان پناه برده است. این خبرنگار تبعیدی از دشواری‌های روزگار در مهاجرت سخن می‌گوید و توضیح می‌دهد که بیشتر خبرنگاران در کشورهای همسایه افغانستان حتا توان درمان فرزندان بیمار خود را ندارند.

عبدالله ولی‌زاده می‌افزاید: «ما همه‌روزه در گروپ‌هایی که به خاطر هماهنگی ایجاد کرده‌ایم، خبرنگاران همه‌روزه داد از مشکلات اقتصادی می‌زنند. به‌عنوان مثال شماری اعضای بدن‌شان را به فروش انداخته و برخی دیگر که همسر یا فرزندشان بیمار است، هزینه مراجعه نزد داکتر را ندارند.» این خبرنگار تبعیدی اضافه می‌کند که بیشتر خبرنگارانی که در کشورهای همسایه به‌ویژه پاکستان به سر می‌برند، به مشکلات روحی و روانی مبتلا شده‌اند.

همچنان شیرشاه رسولی، یکی دیگر از خبرنگارانی است که از ماه‌ها به این‌سو در پاکستان به سر می‌برد. او از بی‌توجهی نهادهای حقوق بشری و کشورهای جهان انتقاد می‌کند و می‌گوید با وجود این‌که خبرنگاران در شرایط روحی و روانی نامناسبی قرار دارند، اما از سوی نهادهای حامی خبرنگاران و کشورهای مدافع حقوق بشر به فراموشی سپرده شده‌اند.

آقای رسولی علاوه می‌کند: «متاسفانه نهادها و کشورهایی که از خبرنگاران پشتی‌بانی می‌کردند، دیری است که خبرنگاران را به فراموشی سپرده‌اند و در حال حاضر ما در بی‌سرنوشتی مطلق قرار داریم.»

تهدید طالبان و عدم تمدید اقامت

تهدیدات امنیتی و خطر اخراج اجباری مهاجران از کشورهای همسایه از دیگر مشکلاتی است که خبرنگاران در ایران و پاکستان با آن مواجه‌اند. به گفته خبرنگاران، طالبان به خبرنگاران و کارمندان رسانه‌های منتقد این گروه حتا در کشورهای پاکستان و ایران نیز پیام‌های تهدیدآمیز فرستاده‌اند.

عبدالله‌ ولی‌زاده که در پاکستان به سر می‌برد، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «من در حال حاضر هم با یکی از رسانه‌های منتقد طالبان کار می‌کنم، از همین ‌رو از طرف طالبان بارها پیام‌های تهدیدآمیز دریافت کرده‌ام. طالبان برای من پیام می‌گذارند که تو بر ضد امارت [طالبان] تبلیغات می‌کنی و به افغانستان انتقالت می‌دهیم و همان‌جا به دادت می‌رسیم. مثلا من و ده‌ها خبرنگاری که در پاکستان و ایران هستیم، پیام‌های مشابه دریافت کرده‌ایم.»

حسین احمدی، یکی دیگر از خبرنگارانی است که پس از حاکمیت طالبان بر کشور با همسرش به ایران پناه برده است. او حدود یک سال می‌شود در آن کشور چشم به راه سفر به فرانسه است، اما تاکنون به پرونده پناه‌جویی‌اش توجهی صورت نگرفته است. آقای احمدی در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «نزدیک به یک سال می‌شود که در ایران هستم. ویزه‌ام را با بسیار مشکلات تمدید کرده‌ام، اما دیگر امکان تمدید آن وجود ندارد و شاید پس از پایان مهلت باقی‌مانده از این کشور اخراج شوم. به سفارت فرانسه درخواست داده‌ام، اما این سفارت به‌تازه‌گی برایم وقت ملاقات تعیین کرده که در برج آخر سال جاری میلادی است.» این خبرنگار تبعیدی علاوه می‌کند: «اکنون حیران هستم من چگونه تا ۱۰ ماه دیگر در این کشور زنده‌گی کنم؛ چون دیگر به هیچ صورتی ویزایم را تمدید نمی‌کنند. مثل من چندین خبرنگار دیگر هستند که سفارت‌ها برای‌شان بسیار با تأخیر زمان ملاقات تعیین کرده‌اند.»

در کنار این‌همه، خبرنگاران در داخل افغانستان نیز حال و روز خوبی ندارند. خبرنگاران تبعیدی به این باورند که نهادها و سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای جهان برای تحقق آزادی بیان در افغانستان اقدامات لازم را انجام نداده‌اند. احمدنوید کاوش، یکی از خبرنگاران، می‌گوید: «نهادهای حقوق بشری از زمان حاکمیت طالبان به این سو بالای این گروه به خاطر تحقق آزادی بیان در افغانستان فشار جدی وارد نکرد‌ه‌اند. همچنان خبرنگاران را آن‌چنانی که نیاز بود، تاکنون حمایت نکرده‌اند.»

گفتنی است که با تسلط طالبان بر افغانستان، آزادی بیان و رسانه‌ها با سرکوب و سانسور شدید مواجه شده‌اند. شمار زیادی از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای به دلیل هراس از طالبان، کشور را ترک کرده‌ و به کشورهای دیگر به‌ویژه پاکستان و ایران پناه برده‌اند. طالبان با شکنجه، لت‌وکوب و بازداشت خبرنگاران، مانع گردش آزاد اطلاعات می‌شوند و فضای رسانه‌ای را به‌‌شدت زیر سانسور و اعمال محدودیت قرار دارد. بربنیاد آمارهای تایید شده، در حال حاضر دست‌کم ۳۰۰ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای در پاکستان و حدود ۸۰ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای در ایران به سر می‌برند.