یک سال از حاکمیت طالبان بر افغانستان میگذرد. زنان کشور هنوز هم از مطالبه حقوق اساسیشان از جمله آموزش، کار و آزادی خسته نشدهاند. هرچند دادخواهی زنان از طالبان در پایتخت کشور کار سادهای نیست، اما شماری از دختران جوان و زنان فعال با پذیرفتن خطرات آن به جادههای کابل ریختند و بار دیگری خواهان تأمین حقوق اساسی همنوعانشان شدند.
در تازهترین مورد روز شنبه، 22 اسد، دهها زن معترض در شهر کابل دست به دادخواهی زدند. آنان با سر دادن شعار «نان، کار و آزادی» خواستار تأمین حقوقشان از سوی رژیم حاکم در کشور شدند. زنان دادخواه علت اعتراضشان در آستانه یکسالهگی حاکمیت طالبان بر افغانستان را محرومیت زنان از عرصههای آموزش، کار، مشارکتهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عنوان میکنند. این گردهمایی اعتراضی در نزدیکی وزارت معارف، در منطقه دهافغانان شهر کابل برگزار شد؛ اما صدای دادخواهی این زنان در نخستین لحظات با شلیکهای هوایی افراد طالبان برهم خورد.
ژولیا پارسی، یکی از برنامهریزان حرکت دادخواهی زنان در کابل، به روزنامه 8صبح میگوید: «دادخواهی را از پیش گلبهارسنتر شروع کردیم و به سمت چهارراهی صدارت در حرکت بودیم که طالبان چهار طراف ما را گرفتند و با شلیکهای هوایی گردهمایی ما را برهم زدند.» خانم پارسی برهم زدن دادخواهی زنان از سوی افراد طالبان را یک اقدام بزدلانه توصیف میکند و میافزاید: «طالبان از صدای زنان افغانستان میترسند و اگر نمیترسند چرا مکتبهای دختران را بستهاند؟ چرا زنان را از وظایفشان برکنار کردهاند؟ پس واضح است که طالبان میدانند که زنان افغانستان شجاع و بادانش هستند و هراس دارند که روزی زنان بتوانند زعامت حکومت را به دست بگیرند.»
ژولیا پارسی توضیح میدهد که این دادخواهی بهگونه مشترک از سوی چندین جنبش فعال در عرصه حقوق زن برگزار شده بود. به سخن او، بیش از 80 زن معترض در این گردهمایی اشتراک کرده بودند و همه آنان خواهان بازگشایی مکاتب دختران بالای صنف ششم، آزادی کار و مشارکت همهجانبه زنان در عرصههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستند.
این حرکت اعتراضی زنان اما بیش از نیم ساعت دوام نیافت. افراد طالبان که در نخستین لحظات به ساحه رسیده بودند، با شلیکهای هوایی زنان را متفرق ساختند. زنان معترض این حرکت مدنی را با استفاده از گوشیهای همراه از طریق رسانههای اجتماعی بهگونه زنده بازتاب میدادند. اقدامی که خشم جنگجویان طالبان را برانگیخت. در این میان گوشی همراه چندین زن معترض از سوی افراد طالبان ضبط و یا به زمین زده شده است. همچنان گزارشها میرسانند که افراد طالبان در ضمن پراکنده ساختن زنان معترض، بیش از ده خبرنگار و کارمند رسانهای را به جرم پوشش دادن این حرکت اعتراضی بازداشت کردهاند. از رهایی این خبرنگاران تاکنون اطلاعی در دست نیست. طالبان در این باره واکنشی نشان ندادهاند.
واکنشها به سرکوب زنان معترض
شلیکهای هوایی طالبان برای پراکنده ساختن زنان معترض با واکنشهای فعالان حقوق زن و چهرههای سیاسی کشور مواجه شده است. فعالان حقوق زن، حرکت زنان معترض در کابل را نمایشی از جنایتهای طالبان در برابر زنان افغانستان توصیف میکنند.
وحیده امیری، کتابدار و یکی از زنان متواری از کشور، به روزنامه 8صبح میگوید که دادخواهی معترضان زن تنها در کابل محدود نبوده، بلکه شماری از زنان افغان در پاکستان نیز دست به اعتراض مشابه زدهاند. خانم امیری ضمن محکومیت سرکوب زنان معترض در کابل، میگوید که طالبان توان شنیدن خواستهای چند زن معترض در پایتخت را ندارند، چه رسد به ولایتها و مناطقی که از دید رسانهها و جهان به دور هستند. وحیده امیری میافزاید: «ما از رژیم طالبان، دولت و قدرتهای جهان هیچ تقاضایی نداریم، بلکه از مردم جهان میخواهیم با توجه به وضعیت زنان و مردم افغانستان بالای دولتهای خود فشار بیاورند که با مردم افغانستان ایستادهگی کنند.»
امرالله صالح، معاون پیشین ریاست جمهوری نیز شلیک افراد طالبان بالای زنان معترض را رفتار خلاف آداب اجتماعی عنوان کرده است. آقای صالح در برگه فیسبوکاش نوشته: «زندهگی در افغانستان زیر سلطه این گروه جهل و تبعیض مردم را به ستوه آورده است.»
حامد کرزی، رییسجمهوری پیشین کشور نیز روز شنبه، 22 اسد در دیدار با شماری از بزرگان قومی ولایتهای مختلف کشور «آموزش» را ضرورت ملی کشور دانسته و بر باز شدن هرچه زودتر مکتبهای دخترانه تأکید کرده است.
سرکوب زنان معترض در کابل در حالی با واکنش چهرههای سیاسی و فعالان حقوق زن روبهرو شده است که فدراسیون بینالملی حقوق بشر، مدافعان خط مقدم و سازمان جهانی علیه شکنجه بهتازهگی در خبرنامهای نگاشتهاند که در یک سال سلطه طالبان بر افغانستان دستاوردهای حقوق بشری در این کشور بهگونه مستمر از بین رفته و از مدافعان حقوق بشر در این کشور حمایت نمیشود. طبق این اعلامیه زنان، دختران و افرادی که از تخلفات رژیم حاکم سخن میگویند بهگونه عمدی هدف قرار میگیرند. این نهادهای بینالمللی از کشورهای جهان میخواهند که بالای طالبان فشار وارد کنند تا دختران و زنان از فرصتها و دسترسی به آموزش باکیفیت و مشارکت در امور عمومی مطابق با قوانین بینالمللی حقوق بشر و برابر با مردان، برخوردار شوند.
همچنان دیدهبان حقوق بشر روز جمعه، 20 اسد، اعلام کرده که طالبان از زمان تصرف افغانستان تعهداتشان در برابر احترام به حقوق بشر و حقوق زنان را نقض کرده و محدودیتهای شدیدی را بالای زنان اعمال کردهاند.
پیشینه اعتراض زنان و سرکوب طالبان
این بار نخست نیست که زنان در کابل و ولایتهای دیگر کشور نسبت به سختگیریهای طالبان دست به اعتراض میزنند. عدهای از زنان در ماه جوزای سال روان خورشیدی در کابل دست به اعتراض زدند. این اعتراض در پیوند به گسترش روزافزون فقر، بیکاری و بسته ماندن مکاتب دخترانه بود. معترضان تصریح کردند: «لمیدهگان بر کرسیهای مدیریت کشور، بهجای این که به فکر حل مشکلات مردم و چارهجویی برای رفع فقر و بیکاری باشند، تمام توانشان را برای ایجاد محدودیت در برابر زنان و دخالت در خصوصیترین امور شهروندان بهکار میبرند.» این اعتراض زنان از سوی طالبان سرکوب شد.
در 16 جدی سال گذشته خورشیدی نیز عده دیگری از زنان در یک حرکت نمادین در شهر کابل به طالبان یادآوری کردند: «اگر کاغذ و کتاب را بگیرید، در کف دست حکومت قانون مینویسیم و عدالت میخوانیم.» این زنان در حالی علیه طالبان دست به اعتراض زدند که اداره امر به معروف و نهی از منکر طالبان سال پار در بلخ دستور داده بود که زنان بدون محرم و حجاب شرعی از خانه بیرون نشوند.
در کنار اعتراضهای علنی در برابر طالبان، شمار دیگری از زنان در ولایتهای مختلف کشور در مکانهای سربسته علیه سختگیریهای طالبان صدا بلند کردهاند. براساس گزارشها شماری از زنان زیر نام «حرکت خودجوش زنان مبارز افغانستان» در ولایت فراه علیه گروه طالبان دست به اعتراض زدند و نسبت به خاموشی جامعه جهانی در قبال افغانستان انتقاد کردند.
این زنان در ۱۸ اسد سال روان خورشیدی نیز با تجمع در یک مکان سربسته شعارهایی را علیه طالبان سر دادند. آنان گفتهاند که «خاموشی در برابر طالبان بس است» و از جهان میخواهند که افغانستان را به دست فراموشی نسپارد. این زنان معترض همچنان خواهان گشودن مکاتب به روی دختران شده و تأکید کرده بودند که «معامله بر سر حق تعلیم و تحصیل فرزندان، خیانت ملی است.»
همچنان عدهای از زنان دیگر در ولایت کاپیسا با سر دادن شعار «نان، کار و آزادی» نسبت به وضع محدودیتها از سوی طالبان بر زنان اعتراض کردند. این زنان معترضان در ۱۷ جدی سال پار خورشیدی در یک فضای بسته نسبت اقدامات سختگیرانه طالبان و محرومیت زنان از کار و آموزش اعتراض کردند. آنان تصریح کردند که برای تحقق عدالت و برابری مبارزه خواهند کرد. در کنار این، صدها زن دیگر در ولایتهای مختلف کشور، بهویژه بلخ و هرات از طالبان خواستند که آنان را باید در عرصههای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سهم بدهند. خواستهایی که طالبان تاکنون به آنها توجه نکردهاند.
طالبان همواره این اعتراضات خیابانی زنان را دسیسههای غربی خواندهاند. آنان در نخستین روزهای تصرف کابل شماری از زنان معترض را بازداشت کردند. افراد طالبان در جریان تحقیقات از زنان معترض با تأکید میپرسیدند که از کدام کشور غربی برای اعتراض در بدل نظام امارت پول دریافت کردهاند. زنان معترض اما این ادعای طالبان را رد میکنند و میگویند که آنان برای آزادی خود و همنوعان خود مبارزه میکنند و از هیچ کشوری پول دریافت نکردهاند.
اقدامات سختگیرانه طالبان علیه زنان
طالبان در 24 اسد سال گذشته خورشیدی کابل را تصرف کردند. در این روز به جز پنجشیر هیچ ولایت دیگری از کنترل این گروه بیرون نمانده بود. نیروهای امنیتی بهگونه کامل متلاشی شده بودند. با سقوط پایتخت به دست طالبان همه نهادهای آموزشی تعطیل شدند. وزارت معارف زیر اداره طالبان حدود دو هفته پس از سقوط کابل از آغاز فعالیت مکتبهای پسران خبر داد. طبق اعلامیه این وزارت، مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم تا اطلاع ثانوی مسدود باقی ماند. اکنون که یک سال از تصرف کشور توسط طالبان میگذرد، مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم فعالیتشان را از سر نگرفته است.
طالبان پس از تسلط بر کشور روی رعایت حجاب شرعی زنان تأکید کردند. در اعلامیه وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان به همه زنان دستور داده شد تا از پوشیدن پتلون، لباس کوتاه و یا تنگ به شیوه کشورهای غربی خودداری کنند. در ضمن این موضوع، زنان از پوشیدن لباس با رنگهای روشن نیز منع شدند. زنان هنگام حضور در رسانههای نیز تصویری مکلف شدند تا صورتشان را با پوزبند بپوشانند.
همچنان طالبان دستور دادهاند که زنان و مردان حق کار در یک اداره را بهگونه مشترک ندارند. در ضمن رانندهگان تاکسیها نیز از انتقال زنان بدون محرم منع شدند. در کنار این همه، صنفهای درسی دانشگاهها نیز براساس نوبت بین دانشجویان دختر و پسر تنظیم شد. شش روز رسمی آموزشی نیز بین دختران و پسران تقسیم شد. حالا روزهای جفت هفته دختران به دانشگاه میروند و در روزهای طاق هفته پسران.
هرچند نهادهای بینالمللی و کشورهای غربی بارها از طالبان خواستهاند که آزادی زنان را تأمین کنند، اما این گروه وضع این قیودات را رعایت احکام شرعی توصیف میکنند. مقامهای بلندپایه طالبان در بیانیههای مختلف اعلام کردهاند که به هیچ خواست کشورهای غربی که خلاف اصول دینی باشد، تمکین نخواهند کرد. با این همه، بیشتر زنان در شهرها، بهویژه در پایتخت، وضع این محدودیتها را مداخله طالبان در حریم خصوصیشان میدانند.