ابزارهای فشار پاکستان علیه طالبان
شجاع‌الدین امینی
تنش لفظی و مرزی میان طالبان و پاکستان به جای آنکه فروکش کند، روز تا روز افزایش می‌یابد. مهم‌ترین عامل آن، حمله‌های هراس‌افگنانه‌ای است که از سوی جنگ‌جویان تحریک طالبان پاکستانی (تی‌تی‌پی) در خاک این کشور انجام می‌شود و از نظامیانش قربانی می‌گیرد. اسلام‌آباد، طالبان را به پناه دادن به جنگ‌جویان تی‌تی‌پی متهم می‌کند؛ ادعایی که چون بسیاری از ادعاهای دیگر، از سوی طالبان به کرات رد شده است.
روز چهارشنبه، ۱۵ سنبله، گذرگاه مرزی تورخم شاهد درگیری مسلحانه میان نیروهای طالبان و نظامیان پاکستانی بود که از غیرنظامیان در دو سوی مرز قربانی گرفت. مقام‌های پاکستانی، تیراندازی نیروهای طالبان را علت آغاز درگیری اعلام کردند؛ ادعایی که طالبان نپذیرفتند. آن‌چه روشن است، این است که نیروهای طالبان می‌خواستند پاسگاه جدیدی احداث کنند که با واکنش نظامیان پاکستانی مواجه شده است؛ چون مقام‌های اسلام‌آباد آن را نقض قواعد مرزی عنوان کردند.
پاکستان برای آنکه بتواند مطالباتش را بر طالبان بقبولاند، ابزارهای فشار موثر و ناموثر در اختیار دارد، ولی تا این‌دم تلاش ورزیده به ابزارهای ناموثر بسنده کند و از کاربست ابزارهای موثر اجتناب ورزد.
۱- بستن گذرگاه‌های مرزی
اسلام‌آباد پس از درگیری با طالبان، گذرگاه تورخم را به روی رفت‌وآمد مسافران و انتقالات تجاری مسدود کرد؛ عاملی که سبب شد طالبان تا جایی نرمش نشان دهند. همچنان، به ادعای مقام‌های پاکستانی، آغازگر درگیری نیروهای طالبان بودند که این نیز در نرمش این گروه نقش داشت. ممتاز زهرا بلوچ، سخنگوی وزارت خارجه پاکستان، مدعی شد: «در ۶ سپتامبر، به جای حل مسالمت‌آمیز، نیروهای افغان به تیراندازی بی‌رویه متوسل شدند و پوسته‌های نظامی پاکستان را هدف قرار دادند، به زیرساخت‌های پایانه مرزی تورخم آسیب رساندند و جان غیرنظامیان پاکستانی و افغان را در معرض خطر قرار دادند.»
هیات طالبان برای چندمرتبه با هیات پاکستانی برای بازگشایی گذرگاه مرزی گفت‌وگو کرد که روز جمعه، ۲۴ سنبله، نتیجه حاصل شد. درست است که بستن مرز تورخم میتواند ابزار فشار در دست پاکستان باشد، ولی نمی‌تواند بر رفتار طالبان تعدیل وارد کند؛ چرا که این گروه نه، که مردم و تاجران متضرر می‌شوند. ماه‌ها اگر گذرگاه‌های مرزی بسته بمانند، برای مقام‌های طالبان تفاوتی ندارد؛ ولی تاوان آن را تاجران و کسبه‌کاران می‌پردازند. پس از بسته شدن مرز تورخم، تاجران اعلام کردند که چند میلیون دالر زیان مالی دیده‌اند؛ چون محموله‌های تجاری‌ای که غالباً اقلام زراعتی بوده، به اثر گرمی هوا فاسد شده است.
۲- بازداشت، زندانی‌سازی و اخراج مهاجران
هر بار که جنگ‌جویان تی‌تی‌پی در خاک پاکستان حمله هراس‌افگنانه انجام می‌دهند، این کشور محدودیت بیش‌تری بر مهاجران افغان وضع می‌کند. پس از آنکه نظامیان پاکستانی در منطقه چترال ایالت خیبر‌پختون‌خوا از سوی جنگ‌جویان تی‌تی‌پی هدف قرار گرفتند، سردار احمد بوگتی، وزیر داخله موقت پاکستان، روز یک‌شنبه، ۱۹ سنبله، در گفت‌وگو با رسانه‌ها از وضع محدودیت بر زنده‌گی مهاجران خبر داد: «حکومت تصمیم گرفته است که اقدامات محکمی علیه مهاجران غیر قانونی انجام دهد.» پولیس پاکستان بی‌درنگ این هشدار را به مرحله اجرا در‌آورد و در دو نوبت ۱۶۲ مهاجر افغان را از شهر کراچی و شهرهای ایالت بلوچستان بازداشت کرد.
با بازداشت و اخراج مهاجران، به مردم زیان وارد می‌شود، نه طالبان. این گروه پروای بازداشت و اخراج مهاجران را ندارد، چه رسد که به خاطر آن به مطالبات پاکستان لبیک گوید. طالبان از آن‌جایی که اداره افغانستان را در اختیار دارند، از شرم افکار عامه ممکن است گاهی از دولت‌های میزبان بخواهند با مهاجران رفتار حسنه داشته باشند. واقع این است که گروه طالبان کسانی را که پس از نیمه آگست ۲۰۲۱ به کشورهای همسایه مهاجر شده‌اند، به چشم دشمن می‌بیند؛ چون با قبولی دشواری‌های مهاجرت خواستند به سلطه این گروه نه بگویند. برای همین است که طالبان از اخراج مهاجران از سوی کشورهای میزبان تا جایی استقبال نیز می‌کنند تا کسانی را به‌ساده‌گی شکار کنند، چنانی که در دو سال گذشته کردند.
۳- لابی نکردن به سود طالبان
به تغییر رفتار پاکستان در برابر طالبان زمانی می‌توان امید بست که این کشور از لابی‌گری به سود طالبان دست بردارد. اسلام‌آباد اگر بخواهد، به‌ساده‌گی میتواند رویکرد فعلی دنیا به‌ویژه قدرت‌های بزرگ را نسبت به طالبان عوض کند. ایالات متحده امریکا، دوست راهبردی پاکستان است و غالباً از عینک این کشور به طالبان نگاه می‌کند. لذا، میتواند سیاست خارجی واشنگتن نسبت به طالبان را به سمت تقابل هدایت کند. همین‌طور، سخن اسلام‌آباد در نظر کشورهای غیر‌غربی (چین، ترکیه، شورای همکاری خلیج فارس، جمهوری‌های آسیای میانه و…) اهمیت دارد و میتواند فاصله میان آن‌ها و طالبان را حفظ کند. دولت‌های غربی و منطقه به این اندیشه خواهند افتاد وقتی که اسلام‌آباد به‌مثابه متحد دیرپای طالبان به این گروه اعتماد ندارد، پس آنان چگونه بتوانند اعتماد کنند.
لابی نکردن به سود طالبان، ابزار فشار موثر در دست پاکستان است؛ ولی آن را تا هنوز به کار نبسته است؛ چون به سود مردم و زیان طالبان است. طالبان و پاکستان برای فعلاً همچنان متحد راهبردی‌اند و این کشور نمی‌خواهد به‌ساده‌گی این گروه را از دست دهد.
۴- تماس با نیروهای مخالف طالبان
اسلام‌آباد میتواند با اهدای شاخه زیتون به نیروهای مخالف طالبان، رفتار این گروه را تعدیل کند؛ ولی نمی‌خواهد چنین کند. درست است که این کشور حامی طالبان است، ولی با نیروهای مخالف این گروه در گذشته رابطه خوب داشته است. اسلام‌آباد در جنگ علیه نیروهای اتحاد جماهیر شوروی سابق در افغانستان، از حامیان گروه‌هایی بود که این روزها به نام مخالفان طالبان یاد می‌شوند. نیروهای مخالف طالبان، پاکستان را خوب می‌شناسند و پاکستان هم آنان را. برای این کشور زمینه برقراری رابطه با نیروهای مخالف طالبان مساعد است، ولی هنوز ترجیح آن، طالبان است.
در صورتی که خطر تی‌تی‌پی مهار نشود و طالبان همچنان نتوانند یا نخواهند به نگرانی‌های پاکستان رسیده‌گی کنند، این کشور ممکن است در آینده به استفاده از ابزارهای فشار موثر که لابی نکردن به سود طالبان و تماس با نیروهای مخالف این گروه می‌باشد، نزدیک شود.
