فرجام صلح افغانستان زیر سایه برجام ایران
تنش‌ها میان ایالات متحده و ایران پس از سقوط پهپاد جاسوسی ایالات متحده از سوی نظامیان ایران در این اواخر به نکته اوجش رسیده است. تنش میان دو کشور زمانی دوباره آغاز گردید که رییس‌جمهور ایالات متحده به تاریخ ۸می ۲۰۱۸ از موافقت‌نامه هسته‌ای میان ایران و گروه پنج به علاوه یک، موسوم به برجام به گونه یک‌جانبه خارج شد. پس از سقوط پهپاد جاسوسی احتمال رویاروی نظامی میان دو کشور افزایش یافت. چنان‌که رییس‌جمهور ایالات متحده در یکی از توییت‌هایش اذعان نمود که به دلیل جلوگیری از کشته شدن ۱۲۰نفر از حمله به ایران صرف‌نظر کرده است. تنش‌های موجود هرچند به جنگ رودرو میان دو کشور منجر نشده است اما فصل جدیدی از تنش‌ها را میان دو کشور گشوده که وضع تحریم‌ها به شمول دیپلمات‌ها و مقامات ارشد ایرانی و توقف کشتی‌های حامل نفت نمونه بارز آن است.
در پی تنش‌های اخیر و با توجه به سیاست ترامپ به ویژه دیدگاه اقتصادی وی نسبت به تحولات جهان این دیدگاه این دیدگاه نزد ایرانی‌ها خلق شده است که ایالات متحده قصد حمله به ایران را ندارد و تهدید به استفاده از گزینه نظامی صرفاً بخاطر فشار آوردن بیش‌تر بر ایران است. به همین منظور ایرانی‌ها در برابر فشارهای ایالات متحده مقاومت می‌کنند. مقاومت تنها گزینه‌ای مورد استفاده ایرانی‌ها نیست. بلکه ایرانی‌ها در کنار مقاومت ابزارهای دیگر را نیز برای کاهش فشار بر خود و اعمال فشار بر ایالات متحده به کار می‌برند که نقض تعهدات برجام، تقویت سلاح‌های بالستیک و حمایت‌های از گروه‌های جهادی و شبه‌نظامی از زمره‌ی آن‌ها است. افغانستان چی جای‌گاهی در تنش میان دو کشور دارد؟ و تنش میان دو کشور چی تاثیری بر پروسه صلح افغانستان می‌گذارد؟ موضوعی است که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
برجام
به تاریخ ۱۴جولای ۲۰۱۵ گروه ۵p+۱ پس از سال‌ها مذاکرات و پس از تحمیل تحریم‌های سنگین بر ایران موافقت‌نامه با این کشور امضا کردند که در نتیجه آن ایران در برابر دست‌یابی به غنی‌سازی صلح‌آمیز یورانیم خود و رفع تحریم‌های وضع شده بر این کشور ، موافقت کرد که یورانیم غنی شده خود را از ۳.۷۸ درصد و آب سنگین خود را از سه کیلو بیش‌تر نخواهد برد و گروه p۵+۱ نیز تعهد سپردند که تحریم‌های وضع شده بر این کشور را بردارند. این موافقت‌نامه عنوان برنامه اقدام جامع مشترک (برجام) نام گرفته است.
چرا ترامپ از برجام خارج شد؟
ترامپ از زمان مبارزات انتخاباتی خود برجام را خلاف منافع این کشور می‌نامید که به نظر او نباید امریکا آن را امضا می‌کرد. از نظر ترامپ برجام جلو فعالیت‌های مضر ایران را نگرفته است و مانع ساختن سلاح بالستیک این کشور نشده است. به همین منظور ترامپ با گرفتن سکان قدرت، کشورش را از برجام خارج و اذعان داشت سعی می‌کند ایران را وادار به توافقی کند که جلو «ایرانِ خطرناک» را بگیرد. این که ایالات متحده چی خواست از ایران برای برگشت به برجام دارد را مایک‌پمپو وزیر خارجه ایالات متحده در سخن‌رانی خود در بنیاد «هریتج» با ارایه هشت پیشنهاد زیر برای ایران جهت عادی‌سازی روابط و توافق روی برجام اعلام نمود.
– قطع حمایت از جریان‌های هراس‌افگن در خاورمیانه هم‌مانند حزب‌الله لبنان، حماس و گروه جهادی فلسطینی؛
– احترام به حاکمیت ملی عراق و اجازه دادن به خلع‌سازی و ادغام مجدد ملیشه‌های شیعه در عراق؛
– قطع حمایت از حوثی‌ها در ایران و کار روی حل سیاسی بن‌بست یمن؛
– خروج تمامی نیروهای تحت امر ایران از سوریه؛
– قطع حمایت از طالبان و سایر گروه‌های هراس‌افگن در افغانستان و جلوگیری از پناهنده‌گی افراد بلندپایه القاعده در خاک این کشور؛
– قطع حمایت شاخه قدس سپاه‌پاسداران از تروریسم و جریان‌های هم‌سو در سطح جهان؛
– ختم اعمال تهدیدآمیز در برابر همسایه‌گان و دولت‌های منطقه. نظیر تهدید اسراییل، شلیک راکت به عربستان سعودی و امارات متحده، تهدید کشتی‌رانی و فعالیت‌های تخریبی سایبری؛
راهبرد ایالات متحده برای اعمال فشار بر ایران
اعمال تحریم بارز‌ترین ابزار سیاسی ایالات متحده برای اعمال فشار بر ایران است. ایالات متحده تا اکنون یک هزار و ۶۰۰ فرد، شرکت، هواپیما و کشتی ایالات متحده را مورد تحریم قرارداده است. این تحریم‌ها حتا شامل آیت‌الله خامنه‌ای رهبر و محمدجواد ظریف وزیر خارجه این کشور می‌باشد، حضور و محاصره نظامی ایران در منطقه دومین راهبرد ایالات متحده برای اعمال فشار در منطقه می‌باشد. ایالات متحده در افغانستان، قطر، بحرین، امارات متحده و کویت پایگاه نظامی دارد و در عربستان سعودی هرچند حضور نظامی ندارد اما با این کشور یاداشت تفاهم نظامی دارد، گفته می‌شود ایالات متحده ۳۵۰۰۰ سرباز در کشورهای هم‌کاری خلیج دارد که می‌تواند از طریق آن ایران را تحت فشار بگیرد؛ سومین گزینه و مؤثرترین آن به ویژه از نظر کشورهای منطقه مخالف ایران، فروش تسلیحات نظامی به کشورهای منطقه نظیر عربستان، قطر و دیگر کشورها است. به این منظور حکومت ایالات متحده به ویژه شخص ترامپ باوجود انتقادات کانگرس این کشور، فروش تسلیحات به عربستان را بخشی از ضرورت اهم برای مقابله با ایران در منطقه می‌داند.
راهبرد ایران برای مقابله با فشارهای ایالات متحده
از نظر ایرانی‌ها، مشکل اصلی امریکایی‌ها برجام نه بلکه نظام جمهوری اسلامی در ایران است و امریکایی‌ها تا زمان سرنگون جمهوری اسلامی از این کشور دست از اعمال فشار بر نمی‌دارند. به این منظور دولت ایران نه تنها در داخل بلکه در منطقه سعی در مقابله با نفوذ ایالات متحده دارد. تقویت فن‌آوری و توانایی ارتش و نیروهای نظامی، حمایت از حکومت بشار اسد، حمایت و تقویت گروه‌های شیعه در منطقه، حمایت از گروه‌های جهادی و شبه‌نظامی مخالف امریکا و اسراییل راهبرد ایران برای مقابله با فشار ایالات متحده را می‌سازد. ایران هرچند توانایی رویاروی مستقیم با ایالات متحده را ندارد اما می‌تواند به تنهایی به سراغ هریک از دولت‌های خلیج فارس برود، گفته می‌شود ایران موشک با برد دو هزار کیلومتر دارد، بقای بشار اسد در برابر فشار امریکا و گروه‌های مخالف داخل این کشور مدیون حمایت ایران است. در کنار این دو مورد ایران برای به چالش کشیدن نفوذ ایالات متحده و متحدان آن در منطقه، گروه‌های نظیر حزب‌الله لبنان، حماس، حوثی‌ها، طالبان را که مخالفت نظامی و ایدیولوژیک با امریکایی‌ها دارند را مورد حمایت نظامی، استخباراتی و مالی قرار می‌دهد.
تاثیر تنش ایالات متحده و ایران بر صلح افغانستان
ترامپ به همان شدتی که خواستار خروج کشورش از برجام بود، خواستار ختم جنگ در افغانستان و خروج عساکرش از افغانستان است. به این منظور اداره ترامپ زلمی خلیل‌زاد دیپلمات برجسته این کشور را مامور ختم جنگ افغانستان و توافق با طالبان تعیین کرده است. آقای خلیل‌زاد تا اکنون هفت دوره مذاکره مستقیم را نماینده‌گان طالبان برای رسیدن به توافق و ختم جنگ در افغانستان انجام داده است. ادامه حضور نظامی و استخباراتی دو موردی است که امریکایی‌ها همواره روی آن پافشاری نموده‌اند. خروج مسوولانه که توام با نفوذ سیاسی و استخباراتی در افغانستان باشد برای امریکایی‌ها از اهمیت راهبردی، سیاسی، اقتصادی و حیثیتی برخوردار است.
خروج غیرمسوولانه ایالات متحده از افغانستان این آیدیا را در میان دوستان و رقیبان جهانی امریکا خلق خواهد کرد که امریکا در درازترین جنگ تاریخ خود شکست خورده و دیگر توان مدیریت کشوری مثل افغانستان را ندارد، از نظر سیاسی عدم خروج و یا خروج غیرمسوولانه سبب خواهد شد که تیم حاکم در امریکا در انتخابات پیش روی این کشور با سوالات جدی مخالفانش مواجه شود و حتا سبب رای نگرفتن و سقوط حکومت فعلی به رهبری ترامپ بشود، هم‌چنان خروج غیرمسوولانه ایالات متحده از افغانستان این آیدیا را در میان گروه‌های مخالف امریکا به ویژه گروه‌های نظامی به وجود خواهد آورد که می‌توان با راه‌اندازی جنگ چریکی امریکا را شکست داد و از نظر حیثیتی خروج غیرمسوولانه ایالات متحده از افغانستان، اعتبار این کشور را در نزد متحدانش کاهش داده و باعث خواهد شد متحدان ایالات متحده همانند ترکیه و فرانسه و آلمان و نیز رقبای این کشور نظیر روسیه اقدامات مستقلانه و برخلاف میل امریکا در جهان انجام دهند.
ایرانی‌ها با درک این موضوع سعی خواهند نمود تا طالبان را تشویق کنند که با هرگونه توافقی که زمینه حضور نظامی، سیاسی و استخباراتی امریکا را در افغانستان مساعد کند، مخالفت کنند، حتا اگر این مخالفت به قیمت نرسیدن به توافق باشد. در پهلوی آن، ایران سعی خواهد کرد که در صورت صلح، آن بخش از طالبان که روابط نزدیک با ایران دارند، در کابل به قدرت برسند و در صورتی که امریکایی‌ها با طالبان به موافقتی نرسند، ایران سعی خواهد کرد طالبان را به ادامه جنگ با امریکا الی اخراج امریکا تشویق کند. تا به این ترتیب از یک‌سو نشان دهند که حکومت ترامپ قادر به انجام تعهدات انتخاباتی‌اش نیست و از سوی دیگر با مصروف نگه‌داشتن امریکا در افغانستان، بخشی از فشارهای وارده بر خودشان را کاهش دهند.
قیس‌احمد قادری، استاد دانشگاه
