زمینلرزه روز دوشنبه، ۲۷ جدی در باغیس، هرات و بخشهایی از غور، آسیبهای جدیای به مردم رسانده است. در کنار وارد شدن تلفات و خسارت به باشندهگان این ولایتها، زمین لرزه روز گذشته، منار جام، اثر باستانی معروف را در آستانه سقوط قرار داده است. مسوولان محلی در غور گفتند که این منار در پی زمینلرزه روز گذشته، به گونه بیسابقهای کج شده است. رییس اطلاعات و فرهنگ غور گفت که به تازهگی سیلاب نیز در اطراف این منار جاری شده و اگر بارش برف و باران ادامه یابد، ممکن است که این منار تا پایان فصل سرما فرو ریزد. او اعتراف کرد که اداره محلی طالبان توانایی محافظت از این سازه باستانی را ندارد و اگر یونسکو توجه نکند، منار جام نابود میشود.
منار جام غور در قرن دوازدهم ساخته شده است. این منار در کنار رودخانه هریرود قرار دارد و ارتفاع آن ۶۵ متر است. در سال ۲۰۰۲ میلادی، مرکز حفظ میراث جهانی یونسکو اعلام کرد که منار جام را در فهرست میراثهای فرهنگی جهان ثبت کرده است. همچنان در دهم دسامبر ۲۰۲۰ میلادی، این منار به عنوان میراث فرهنگی جهان اسلام ثبت شد. به این ترتیب منار جام در غور دومین منار بلند تاریخی در جهان است. باستانشناسها همواره از این منار در سطح بینالمللی به عنوان کهنترین و خارقالعادهترین منار خشتی جهان نام میبرند.
در جریان ماهها اخیر، این چندمین بار است که مسوولان از احتمال فرورویزی این بنای تاریخی هشدار میدهند. یونسکو در دوره حکومت اشرف غنی حدود دو میلیون دالر را برای محافظت از آن اختصاص داد. اما اکنون از این پول خبری نیست. مسوولان محلی طالبان میگویند که هیچ پولی برای محافظت از منار جام مصرف نشده است. مقامات حکومت اشرف غنی حتا حاضر به پاسخگویی نیستند. آنان نمیگویند که این پول و سایر پولهایی که برای حفظ این منار به حساب حکومت قبلی واریز شد، به جیب چه کسانی رفته است.
متاسفانه در شرایط کنونی دیده میشود که هیچ فرد و نهادی به موضوع سقوط احتمالی این منار اهمیتی نمیدهد. غافل از اینکه منار جام معرف افغانستان در سطح جهان است؛ دومین سازه خشتی بلند در جهان، میراث فرهنگی جهان و میراث فرهنگی جهان اسلام. در دوران حکومت حامد کرزی و اشرف غنی، میلیاردها دالر به افغانستان ریخت و به در چارچوب برنامههای مختلف به جیب افراد رفت، اما حداقل اندکی از آن پول صرف استحکام این سازه تاریخی نشد. یونسکو به عنوان نهادی که در این قبال مسوولیت دارد، هیچگونه توجه جدی نکرده است. کشورهای جهان اسلام اصلاً به فکر منار جام نیستند و طالبان نیز با بیتوجهیشان، میخواهند با فرو ریختاندن این منار، نابودی مجسمه بودا را تکرار کنند.
شرایط حساس کنونی ایجاب میکند که فرهنگیان در افغانستان باید بیشتر تمرکزشان را روی حفظ این منار بگذارند. آنان باید از هر راه ممکن بالای طالبان و نهادهای بینالمللی اعمال فشار کنند تا به استحکام منار جام توجه شود. رسانهها و فعالان رسانهای در کنار گزارشدهی از وضعیت این منار و جلب توجه نهادها، مسوولان سابق را به پاسخگویی وادار کنند تا مشخص شود که پول منار جام به جیب چه کسانی رفته است. مسوولان فاسدی که با کمکاری در در حکومتهای قبلی، زمینه سقوط احتمالی این سازه تاریخی را فراهم کردهاند، باید شرمسار مردم و تاریخ شوند.
بخش میراثهای فرهنگی یونسکو در مورد حفظ منار جام مسوولیت دارد. نیاز است که این نهاد هرچه زودتر روند ترمیم و استحکام این منار را زیر نظارت رسانهها و شهروندان آغاز کند. همچنان کشورهای اسلامی که خود را عضوی از جهان اسلام میدانند، در این قبال احساس مسوولیت کنند. مهمتر این که طالبان تحت هر شرایطی باید به حفظ این سازه تاریخی اقدام کند. در صورت فرو ریختن منار، تاریخ واضح مینویسد که منار جام در دوران طالبان سقوط کرد. پس بهتر است که رهبران طالبان متوجه عواقب بیتوجهیشان باشند. در صورتی که بیتفاوتیها به وضعیت منار جام ادامه یابد، منار فرو میریزد و نام همه مسوولان بیکفایت با خط سیاه در صفحه تاریخ نوشته خواهد شد.