د ایران په لاریونونو کې «د پګړۍ غورځول»؛ ولې ځوان ایرانیان له آخوندانو کرکه لري؟
له هغو مسلو څخه چې په ایران کې د وروستیو لاریونونو پرمهال د نړۍ د ډېری رسنیو او خلکو پام یې ځان ته اړولی، د «پګړۍ غورځولو» ښکارنده ده. په لارو او کوڅو کې یو شمېر لاریون وال په یوه ملا پسې کېږي او پګړۍ یې له سره غورځوي، ویډیو یې اخلي او په ټولنیزو رسنیو کې یې خپروي. په دې کار سره لاریون کوونکي غواړي په ایران کې د واکمن نظام له روحانيزمه خپله کرکه څرګنده کړي. لاریونوالو د دغې لارې په غوره کولو سره لاریون کوونکي هڅه کوي دا حقیقت وښيي چې د ایران مسئله به هغه وخت د حل لاره ومومي چې د مذهبي مشرانو واکمني چې هر څه یې په واک کې اخیستي دي له منځه یوړل شي. د ایرانۍ ټولنې یوه برخه د لاریون له دې طریقې سره مخالفه ده او دا د دې نښه ګڼي چې لاریون کوونکي د لوېدیځو ارزښتونو په سیوري کې راپورته کېږي او مذهبي سمبولونو ته درناوی نه کوي. په ایران کې د «پګړۍ غورځولو» دا دود بې ساری دی او آن د عراق د مشهور دیني عالم مقتدا الصدر غبرګون یې راپارولی او هغه دا پېښه خطرناکه بللې ده.
ښايي دا ادعا وي چې په ايران کې د لاریون کوونکو اوسنی نسل له عصري ارزښتونو سره آشنا شوي او د ايراني ټولنې دودونه ورته پردي ښکاري، تر یوه حده دا خبره ریښتیا وي او دا د هر اړخیزو پرمختګونو له امله دي چې په وروستیو لسیزو کې په نړۍ کې پېښ شوي، دا طبیعي هم ده. په هرصورت، د مسلې جوهر دا دی چې د تخلیق قوانین په خپل لاس کې نشي نیولای او دهغې په خلاف د ټولنې د حرکت لوري ته بدلون نشي ورکولای. تاریخ دا قاعده څو ځله ثابته کړې چې هر عمل عکس العمل یا غبرګون لري. په ایران کې د اوسني نظام د مخالفینو دا مظاهرې په تیرو څو لسیزو کې په ایران کې د واکمنو ملایانو د هڅو په ځواب کې دي چې دوي نوي نسلونه منعه کوي چې د نوي نړۍ سره آشنا نشي، بلکه د خپلې خوښې د نړۍ لید پر هغه چا وتپي چې نړۍ ته د دوي خلاف لیدلوري لري. نوی نسل د اتباعو په حقوقو او د انسانانو په برابرۍ باور لري او په همدې دلیل کله چې وویني چې د دین او مذهبي مشرانو په نامه یوه طبقه په پراخه کچه فرصتونه او امتیازات لري، په داسې حال کې چې ډېری خلک باید د دغو امتیازاتو ترلاسه کولو لپاره له ګڼو ننګونو سره مخ شي، دوي ناخوښه کېږي او نه یې شي زغملی. دې ټکي ته په پام سره ویلای شو چې «پګړۍ غورځول» په حقیقت کې د حکومت او د واک له څوکۍ څخه د ملایانو د لرې کولو هڅه ده. دا ډاډ نشته چې لاریون کوونکي به خپلو موخو ته ورسېږي، خو دا یقیني ده چې لاریون کوونکو حکومت سخت ننګولی او په خطر کې یې اچولی دی.
د کیسې طنزي او عبرت اخیستوکې اړخ دا دی چې د ایران د اسلامي جمهوریت بنسټګر ایت الله خمیني یو ځل له خلکو وغوښتل چې د هغو روحانیونو پګړۍ وغورځوی چې د شاهي استبداد پلوي دي او د خلکو له دردونو او کړاوونو څخه بی خبره دي او هغه خلک چې د هغه وخت په سیاسي مبارزو کې د مظاهره چیانو طرفداره نه وي، له سرونو څخه یې پګړی لرې کړئ، ترڅو په دې لاره کې منزوي شي او د دوی شهرت او اعتبار له منځه ولاړ شي. اوس وخت بدل شوی دی او دا چې د خمیني پلویان اوس په واک کې دي، د «پګړۍ غورځولو» کار اوس د دوي لمن نیولی ده.
له لومړیو ورځو راهیسې کله چې د ایران انقلاب بریالی شو او مشري یې د روحانیونو په لاس کې شوه، د دغه هیواد حکومت په مستقیم یا غیر مستقیم ډول دی ذهنیت ته وده ورکړه چې آخوندان د اسلام استازي دي. په ایران کې د اسلامي انقلاب د نظریه اچوونکو، هغه څوک چې اسلام یې د مذهبي مشرانو مترادف نه ګڼلو او هغه څوک چې دا شعار یې ورکولو منحرف ګڼل. د وخت په تیریدو سره په دولتي رسنیو کې روحانیون د روحانیت هغه کچې ته راټیټ شول چې د حکومت راشن خواره وو او د ایران د فقیه د ولایت او مذهبي مشر سره مطابقت درلود. دغه راز له څه دپاسه څلورو لسيزو راهيسي د ايران د ديني حکومت نظرياتي پوهان پر دې خبره ټينګار کوي چي د اسلام او ديني واکمنۍ تر سيوري لاندي به ايران د بري او کامیابۍ لوړو پوړيو ته ورسيږي. له څلورو لسیزو وروسته، ځوان ایرانیان ویني، چې نه یوازې دا شعارونه نه دي عملي شوي، بلکې ایران په ډېرو برخو کې له خپلو سیمه ییزو سیالانو څخه هم شاته شوی دی. اوس مظاهره کوونکي د واکمنو مذهبي سمبولونو ته لاس اوږد کړی او غواړي چې د هغې بې حرمتي وکړي او کار پای ته ورسوي.
علي شریعتي چې د ځینو له نظره په ایران کې د ۱۳۵۷ کال د اسلامي انقلاب اصلي نظریه جوړونکی ګڼل کېږي او نظریات یې انقلابي څپې ته د خلکو د جلبولو یو له اصلي عاملونو څخه دی، مشهوره وینا لري. هغه ادعا کوي چې د تاریخ په بهیر کې تل بدمرغه مثلث د سرو زرو، وسلې او د زور او تزویر له لارې منحرف یا ګمراه شوی دی. هغه هدف دا دی چې «تزویر» عبارت دی له هغو روحانیونو چې د دین تعلیمات تحریفوي او موجوده وضعیت د زورواکو او شتمنو په ګټه توجیه کوي. دلته په زړه پورې خبره دا ده چې دغه مثلث په یوه نا اعلان شوي ایتلاف کې د ایران په اوسني حکومت کې د چارو واک په لاس کې اخیستی او له ترلاسه شوي موقف څخه پوره ګټه پورته کوي. بې له شکه په داسې حالت کې دا ناشونې نه ده چې یو ستر فساد به د قدرت هرم ته ننوځي چې د اصلاحاتو هیلې له منځه یوسي او خلک دې ته اړ کړي چې انقلابي او تخریبي لارو چارو ته مخه کړي.
په ایران کې د تیرو مظاهرو په خلاف دا ځل مظاهره چیان د ایران په مشر باندې حملې او نیوکې کوي او په ښکاره د مظاهرو په ترڅ کې د هغه پرضد شعارونه ورکوي او له واکه یې د لیرې کیدو غوښتنه کوي. په دې مسله کې دا په ډاګه کېږي چې مظاهره چیان اوس مهال په ایران کې اصلي واکمن په نښه کوي. د ۱۹۵۷ د انقلاب په برکت، ملایانو د ژوند د ټولو برخو کنټرول په لاس کې اخیستی دی. دوی په جنګونو کې ګډون کوي، په منبرونو کې وینا کوي، او د ساینس او طب، د ښځو د حقونو، او په عصريیت نیوکې کوي، د فقیه ولي استازی د دولت په هره څانګه کې شتون لري ترڅو ډاډ ترلاسه کړي چې هرڅه د فقیه ولي د خوښې سره سم اداره کیږي. له همدې امله، عام وګړی باید د دولتي دندې ترلاسه کولو یا د خپل کار پیل کولو لپاره د فقیه ولی ته چاپلوسي وکړي. اعتراض کوونکي دې نتیجې ته رسیدلي دي چې که بدلون راځي، هغه به یوازې په هغه صورت کې راځي شي چې د نظام مشري ړنګه شي او بل نظام په بشپړ ډول له مختلفو ارزښتونو او اصولو سره پلی شي.
په تېرو څو لسیزو کې په اسلامي نړۍ کې د سیاسي اسلام تحریکونو د واک په نیولو کې ښه کار کړی او هغه نظامي بنسټونه یې پیاوړي کړي دي چې دوی یې د اسلام مطلوب نظام بولي؛ خو د واک تر لاسه کولو وروسته ستونزې ورو ورو څرګندې شوې. اسلامي تحريکونه په تباهۍ کې بريالي شوي، خو د بيا رغاونې او د هوساینې او د اتباعو د حقونو د درناوي په برخه کې بې سارې کمزوري دي. د هغو کسانو یو دلیل چې له دولت څخه د دین د جلا کیدو تبلیغ او ترویج کوي دا دی چې د دین او دولت تر منځ یووالی ویجاړونکې پایلې لري. ښایي په لنډه موده کې دا حقیقت د خلکو ته څرګند شي چې د دین او دیني بنسټونو د ټینګولو لپاره ترې ګټه پورته کړي او د دین د ظاهري عظمت ضمانت وکړي، خو په اوږد مهال کې به ټول د حکومت د ناکامیو او خطاګانو پړه د دین پر اوږو اچول کیږي او په پایله کې فساد او ګډوډي به دین پوري تړل کیږي او په دې توګه خلک له دین څخه بیزاره کیږي.
د شاوخوا یو کال او څو میاشتو راهیسې د ایران په ګاونډ کې سني روحانیون واک ته رسیدلي او د لوبي میدان د دوي په لاس کې دی. طالب مشران باید په وروستیو لسیزو کې د ایران تجربې مطالعه کړي. د تاریخ د مطالعې موخه دا ده چې د تیروتنو له تکرار څخه مخنیوی وشي. ایا د افغانستان ملایان د ایران د حکومتدارۍ له تجربو څخه څه زده کوي او د ایران د ملایانو د وژونکو تېروتنو په جال کې له غورځېدو ډډه کوي؟ تر ټولو مهم درس چې په ایران کې د مطلق العنان ملایانو د واکمنۍ له تجربې څخه زده کېږي، دا دی چې له اتباعو سره دوه ګونی، تبعیضي او جنسیتي چلند نه یوازې د حکومت بنسټونه نه جوړوي، بلکې د خلکو کرکه او نفرت هم زیاتوي او د هرې ورځې په تېرېدو سره د هېوادوالو په زړونو کې د واکمنانو سره نفرت او د هېوادوالو او سیاسي واک خاوندانو ترمنځ واټن ورځ په ورځ زیاتېږي. ښایي دا ممکنه وي چې د یو څه وخت لپاره د پنجو او غاښونو په ښودلو سره د خلکو په اوږو سپاره شي، مګر ژر یا وروسته، نفرتونه راټولیږي او وضعیت چاودیدونکي کوي او په دې حالت کې به د غلطیو د اصلاح کولو امکان له لاسه ورکړي.
اوس د انټرنیټ، ټولنیزو شبکو او د معلوماتو د لاسر رسي په مرسته خلک تر ډیره حده له حالاتو خبریېږي او د فکر کولو ځواک یې ترلاسه کړی دی. له همدې امله، دوی په غولوونکو شعارونو سره په اسانۍ نه شي تیر ایستلای. خلک د پایلو په اړه فکر کوي. خلک اوس دې ته پام نه کوي چې څنګه د «فقیه ولایت»نظریه یا د “اسلامي امارت” یا “اسلامي خلافت” نظریه د دیني متنونو له مخې توجیه او نظریه کیدی شي. خلک له خپلو حکومتونو څخه غوښتنه کوي، چې په هر نوم چې وي، د هېواد اقتصادي وضعیت ښه کړي، دوی باید د اتباعو د حقونو او آزادیو د بنسټیز کولو لپاره کار او مبارزه وکړي، د زده کړې وضعیت اصلاح کړي او داسې مسایل تنظیم کړي. کوم حکومت چې په دې ډګرونو کې بریالی وي، ولس یې هرکلی کوي او که کمزوری یې څرګنده کړه، هڅه کوي بدیل ورته ومومي او په دې توګه خطرناکو انقلابي کارونو ته لاس اچوي.
د ایرانيو لاریون والو «پګړۍ غورځول» یو ننداریز عمل دی ترڅو نړۍ ته په ښکاره ډول وښیې چې د دوی لاریونونه د څه لپاره دي. د ایران د خلکو یوه لویه برخه د خپل حکومت له کړنو ناخوښه ده او فکر کوي چې د دوی هېواد په دې ډول حکومتدارۍ سره چې اوس روان دی، دا نشي کولی خپل لوی بشري ظرفیت او د ځمکې لاندې بډایه سرچینې په سمه توګه وکاروي. دوی به په ایران کې د واک د پورتنۍ برخې بدلولو او د حکومت له متمدن کېدلو راضي نه دي. ایا دوی به په دې هدف کې بریالي شي که نه، دا به وخت ثابته کړي. خو دا ثابته ده چې له خلکو او لاریون کوونکو سره د ایرانیو واکمنو ناسم چلند د پخوا په پرتله د دوی د واکمنۍ بنسټونه نور هم ټکني کوي.
