د پاکستان ترټولو ځواکمن کس به څوک وي؟

د پاکستان د پوځ لوی درستیز جنرال قمر جاوید باجوه په راتلونکو څو ورځو کې تقاعد کیږي. د دغه څلور ستوري لرونکي جنرال د ځایناستي په اړه له شاوخوا یوه کال راهیسې بحثونه روان دي. په ۲۰۱۶ کال کې جنرال قمر باجوه د پاکستان د پخواني لومړي وزیر نواز شریف له خوا د پوځ د لوی درستیز په توګه وټاکل شو او په ۲۰۱۹ کال کې عمران خان هغه د درې کلنې دورې لپاره یو ځل بیا په دنده وګوماره.

د پوځ مشر په پاکستان کې ترټولو مهم سیاسي او پوځي پوسټ دی او څوک یې چې مشري کوي د پاکستان په سیاست کې ترټولو ځواکمن کس بلل کېږي. د پوځ مشر له بهرنۍ تګلارې نیولې تر سوداګرۍ او ټاکنو پورې په بېلابېلو چارو کې ښکاره او پرېکنده لاس لري. د پاکستان د چارو د څېړونکو په وینا، عمران خان په ۲۰۱۶ کال کې د پوځ په مرسته واک ته ورسېد او دا هماغه پوځ و چې څو میاشتې وړاندې یې له واکه لیرې کړ.

د پاکستان په سیاسي تاریخ کې هېڅ یوه اداره د پوځ په شان نفوذ نه لري. په تېرو ۷۵ کلونو کې په پاکستان کې څلور پوځي کودتاوې شوې دي. د ۱۹۵۸ کال د اکتوبر پر ۱۷ د پاکستان لومړي ولسمشر جنرال اسکندر مرزا اساسي قانون لغوه کړ، پارلمان یې منحل کړ او لومړی وزیر ابراهیم اسماعیل چندریګر یې له دندې ګوښه کړ. چندریګر دریم لومړی وزیر و چې د اسکندر مرزا د حکومت پر مهال له دندې ګوښه شو. له ده وړاندې چوهدري محمد علي او حسين شاهد سهروردي هم له واکه لیري شوي وو. د پراخ اداري فساد شتون او د هغه د سم مدیریت نشتوالی د دې لامل شو چې د پاکستان د پوځ لوی درستیز جنرال ایوب خان د اکتوبر پر ۲۷ په یوه پوځي کودتا سره د هغه حکومت نسکور کړي.

دویمه پوځي کودتا په ۱۹۷۷ کال کې وشوه. د جولای پر ۵ نیټه په نیمه شپه کې، د کودتا کوډ، چې «زړوره لوبه» و، فعاله شوه. د ذوالفقارعلي بوټو حکومت د جنرال ضیاءالحق له خوا نسکور شو. جنرال ضياءالحق د پاکستان د پيپلز ګوند ټول مشران ونيول او څه وخت وروسته يې صدراعظم بوټو اعدام کړ. درېیمه پوځي کودتا په ۱۹۹۹ کال کې وشوه. کله چې د پاکستان د پوځ مشر جنرال پروېز مشرف له سریلانکا څخه راستون شو، د هغه الوتکې ته په هوايي ډګر کې د کېناستو اجازه ترلاسه نه کړه. دا د دې لامل شوه چې پروېز مشرف ته وفاداره پوځیانو د لومړي وزير نواز شريف حکومت نسکور کړ او عسکري حکومت یې اعلان کړ. مشرف څلورم پوځي جنرال و چې د پاکستان لومړی وزیر کیده. په پاکستان کې درې پوځي کودتاوې د دغه هېواد په سیاست کې د پوځ رول په ښکاره ډول څرګندوي. دې ته په پام سره د پوځ د لوی درستیز ټاکنه ځانګړی اهمیت لري.

پاکستان کې د پوځ د لوی درستیز د ټاکلو څرنګوالی

په پاکستان کې دود دا دی چې پوځ د څلورو یا پنځو تجربه لرونکو جنرالانو لیست لومړي وزیر ته وړاندې کوي چې حکومت له دوی څخه یو د پوځ د مشر په توګه وټاکي. د لومړي وزیر له خوا له تصویب وروسته، په سمبولیک ډول دا ټاکنه د ولسمشر له خوا لاسلیکېږي او مهر پري لګوي.

احتمالي ځای ناستي څوک دي؟

شهباز شریف به په راتلونکو ورځو کې د باجوه ځای ناستی وټاکي. دلته موږ ممکنه اختیارونه څېړو کوو.

جنرال عاصم منیر

په پخوانیو او تجربه لرونکو جنرالانو کې لومړی نوم د عاصم منیر دی. هغه به د روان کال د نومبر په ۲۷ تقاعد شي؛ دا چې د جنرال باجوه د صدارت دوره پای ته رسېدلې خو د باجوه ریاست څخه یوازې دوه ورځې وړاندې منیر تقاعد کېږي، دې کار دا پوښتنه راپورته کړې چې ایا د هغه نوم به په وروستي لېست کې شامل شي او که نه؟

جنرال عاصم منیر د باجوه د خوښې وړ کس بلل کیږي. باجوه لومړی هغه د پوځي استخباراتو د مشر په توګه راوست او وروسته یې د ۲۰۱۸ کال په اکتوبر کې د استخباراتو (آی‌اېس‌آی) د مشر په توګه وټاکه. عاصم تر لنډې مودې وروسته د آی‌اېس‌آی له دندې استعفا وکړه او د ګوجرانواله قول اردو د قوماندان په توګه وټاکل شو. البته، د هغه انتخاب هم له بلې ستونزې سره مخ دی. تر دې دمه د پاکستان په سیاسي تاریخ کې یوازې یو ځل داسې پېښه شوې ده چې یو کس د آی‌اېس‌آی مشر او بیا د پوځ لوی درستیز شوی وي. یوازې په یوه مورد کې جنرال پروېز اشفاق کیاني له ۲۰۰۴ تر ۲۰۰۷ پورې د پاکستان د استخباراتو مشر او له ۲۰۰۷ تر ۲۰۱۳ پورې د پاکستان د پوځ لوی درستیز و.

جنرال شمشاد میرزا

جنرال شمشاد میرزا د پاکستان د پوځ یو له مشهورو او تجربه لرونکو جنرالانو څخه دی. نوموړی اوسمهال د راولپنډۍ قول اردو قوماندان دی. جنرال میرزا په تېرو اوو کلونو کې په پوځ کې په ځانګړې توګه په لوړپوړو پوسټونو کې اغېزمنې دندې ترسره کړې دي. هغه د پاکستان په پوځ کې د جنرال راحیل شریف د دورې په وروستیو کلونو کې د پوځي عملیاتو د مشر (DGMO) په توګه شهرت ته ورسید. په دې پوسټ کې، هغه د پوځ په مرکزي دفتر کې د جنرال شریف د اصلي ډلې برخه و چې په شمالي وزیرستان کې د پاکستاني طالبانو تحریک (TTP) او نورو وسله والو پر ضد د پوځي عملیاتو څارنه کوي. پر دې سربېره، هغه د څلور اړخیزې همغږۍ ډلې (QGC) سره نږدې برخه درلوده، کوم چې د پاکستان، چین، افغانستان او متحده ایالاتو په ګډون د بین الافغاني خبرو اترو منځګړیتوب کاوه. نوموړی د سرتاج عزیز په مشرۍ د ګلګټ بلټسټان د اصلاحاتو د کمېټې غړی هم و.

د درې ستوري جنرال په توګه تر ترفیع وروسته، هغه د لوی درستیز (Chief of General Staff) په توګه وټاکل شو، چې په اغېزمنه توګه هغه د پوځ له مشر (Chief of Army Staff) څخه وروسته په پوځ کې دویم ځواکمن کس بلل کېږي.

نوموړي په دې دنده کې له نږدې د ملي امنیت او بهرنیو چارو په مهمو پرېکړو کې لاس درلود. نوموړي د چین د بهرنیو چارو له وزیر وانګ یی او د بهرنیو چارو پخوانی وزیر شاه محمود قریشي سره هم د مرکچي پلاوي غړی و. د ۲۰۲۱ کال په اکتوبر کې هغه د راولپنډۍ د قول اردو د قوماندان په توګه وټاکل شو. هغه د پنجاب د چکوال ضلعې ملحل مغلان سیمې اوسیدونکی دی.

جنرال اظهر عباس

په اوسنيو څېرو کې جنرال عباس د هند په چارو کې ترټولو ډېره تجربه لري. هغه اوس مهال د پوځ لوی درستیز (COGS) دی او په حقیقت کې د اردو په مرکزي دفتر کې پر ټولو عملیاتي او استخباراتي څانګو څارنه کوي. نوموړي تر دې وړاندې په کوټه، راولپنډۍ او مري قول اردوګانو کې کار کړی او دا ښيي چې نوموړی د پاکستان د پوځ له باوري کسانو څخه دی. عباس د جنرال راحیل شریف د صدارت پر مهال د هغه ځانګړی مرستیال و. یو داسې دریځ چې جنرال عباس ته یې اجازه ورکړه چې په لوړه کچه تصمیم نیونه له نږدې وګوري.

جنرال نعمان محمود

جنرال محمود اوسمهال د ملي دفاعي پوهنتون رییس دی. هغه همدا ډول د قومندانی او سټاف مرکزي دفتر د کالج د لوړ پوړي پروفیسور په توګه هم ډیره تجربه لري. هغه په شمالي وزیرستان کې د پیاده ځواکونو د قوماندانۍ دنده پر غاړه درلوده. له هغه ځایه، هغه په آی ایس آی کې د شننو عمومي رییس وټاکل شو او د ملي امنیت له نظره یې د بهرنۍ پالیسۍ په تحلیل کې مهم رول ولوباوه. دې پوسټ هغه ته د آی ایس آی په استازیتوب د بهرنیو استخباراتي ادارو سره د اړیکو فرصت ورکړ.

د ۲۰۱۹ کال په پیل کې، جنرال محمود د درې ستوري جنرال په توګه د اردو په مرکزي دفتر کې د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ عمومي مفتش شو. له هغه ځایه، د ۲۰۱۹ په ډسمبر کې، هغه په پیښور کې میشته د اردو ۱۱م قول اردو ته واستول شو. له هغه ځایه، هغه د پاکستان – افغانستان پر پولې د امنیت څارنه کوله، دا هماغه وخت و چې امریکا له افغانستان څخه د خپلو ځواکونو پر ایستلو بوخته وه.

جنرال فیض حمید

جنرال حمید د پوځ د لوی درستیز د څوکۍ لپاره یو له مطرحو شویو انتخابونو څخه دی. جنرال باجوه او جنرال حمید څو کاله په ګډه کار کړی دی. جنرال حمید د جنرال باجوه تر قوماندې لاندې د «اېکس» قول اردو د قوماندان په توګه دنده ترسره کوله، چې هغه مهال د راولپنډۍ قول اردو قومندان و.

د پوځ د مشر (COAS) په توګه د جنرال باجوه د ټاکلو په وخت کې، جنرال حمید دوه ستوری لرونکی جنرال و، او په پانو عقیل سند کې یې د پلي لوا مشري کوله. جنرال باجوه حميد د پوځ د قومندانۍ تر لوړولو سمدستي وروسته په «ISI» کې د «اطلاعاتو صد» د مشر په توګه وټاکه. هلته يې نه يوازې د داخلي امنيت، بلکې د سياسي چارو مسووليت هم پر غاړه درلود.

د درې ستوري لرونکي جنرال رتبې ته تر رسېدو وروسته، هغه د لومړي ځل لپاره د ۲۰۱۹ په اپرېل کې د اردو په مرکزي دفتر کې د جنرال په توګه وټاکل شو؛ خو یوازې دوه میاشتې وروسته په یوه ناڅاپي اقدام کې هغه د آی‌اېس‌آی د مشر په توګه وټاکل شو. جنرال حميد په دې موقف کې په بېلابېلو موضوعاتو کې د دولت د ملاتړ لکه د انرژۍ له کورنيو شرکتونو سره د قراردادونو بيا پيل، د حکومتوالۍ د سمون او اقتصادي بيارغونې، له بهرنۍ تګلارې څخه د جلاوالي او د ملي امنيت په مسايلو کې فعال و.

د آی ایس آی د مشر په توګه د دندې په وروستي پړاو کې هغه د عمران خان او د پوځ د مشر ترمنځ د اختلافاتو په منځ کې و؛ ځکه چې هغه د پېښور د قول اردو د قوماندان په توګه د ټاکلو پرېکړه کړې وه او پخوانی یې بدلولو ته زړه نه ښه کاوه. هغه بالاخره پېښور ته ولېږدول شو. چیرې چې هغه د بهاولپور قول اردو ته لیږدول کیدو دمخه د یو کال څخه کم کار کړی.

جنرال محمد امیر

جنرال امیر دا مهال د ګوجرانواله د XXX قول اردو قوماندان دی. نوموړی د جنرال باجوه نږدې کس ګڼل کېږي. دغه جنرال تر دې وړاندې د عمومي قومندانی په مرکز کې دنده ترسره کړې ده. له ۲۰۱۷ څخه تر ۲۰۱۸ پورې، امیر په لاهور کې میشته د لسمي پیاده بریګیډ قومانده په غاړه درلوده. هغه د لوی درستیز په دارالانشاء کې د لوی درستیز د دندو د عمومي رییس په توګه هم دنده ترسره کړې چې هغه ته د قوماندې د پام وړ تجربه ورکوي. تر دې وړاندې نوموړی له ۲۰۱۱ تر ۲۰۱۳ کال پورې د پاکستان د هغه وخت ولسمشر اصف علي زرداري پوځي سلاکار و.

جنرال چراغ حیدر بلوچ

دغه جنرال اوسمهال د ملتان د قول اردو قوماندان دی. جنرال چراغ حیدر یو پنجابی بلوڅ دی او د سرګوده ضلع ساهیوال سیمي اوسیدونکی دی. نوموړي تر دې وړاندې د وسله وال پوځ د لوی درستیز د عمومي قومندان، د پوځي روزنې د مشر او د لوا د قوماندان په توګه دندې ترسره کړې دي.

البته د احتمالي کاندیدانو په نوملړ کې د استخباراتو د اوسني مشر ندیم انجم شیخ نوم هم لیدل کیږي، خو د کارپوهانو په وینا امکان نه لري چې نوموړی به د پوځ د لوی درستیز په توګه وټاکل شي. ځکه چې هغه نوی د استخباراتو ریاست ته رسیدلی.

ستونزمن انتخاب

د پاکستان لومړی وزیر شهباز شریف د نومبر په لومړیو کې لندن ته ولاړ چې له نواز شریف سره د پوځ د راتلونکي لوی درستیز په اړه سلا مشورې وکړي؛ ترڅو د جنرال باجوه پر ځای څوک انتخاب شي. دا یوه ستونزمنه ټاکنه ده؛ ځکه د پاکستان سیاسي تاریخ شاهد دی چې پوځ هر وخت لومړی وزیر او د هغه کابینه له واکه لیرې کولای شي. ذوالفقار علي بوټو د تجربه کارو جنرالانو له جملې څخه جنرال ضياءالحق چې تر ټولو کمه تجربه يې درلوده انتخاب کړ. بوټو فکر کاوه چې هغه به ضیاءالحق به تر خپل کنټرول لاندې ولري، خو ضیاءالحق د هغه پر ضد کودتا وکړه او لومړی وزیر بوټو یې اعدام کړ. نواز شریف په ۹۰ لسیزه کې پروېز مشرف غوره کړ او په ۱۹۹۹ کال کې مشرف د شریف پر ضد کودتا وکړه او هغه یې له پاکستانه بهر ته جلا وطن کړ. له همدې امله شهباز شریف باید په خپل انتخاب کې له خورا ځیرتیا کار واخلي او پر خپلې ټاکنې جدي وارزوي، ترڅو په راتلونکي کې ورته خطر پېښ نه کړي.