رادیوها و ترویج افراط‌گرایی در هرات
محمدحسین نیک‌خواه
برخی از رادیوها در هرات با پخش برنامه‌هایی، سعی در ترویج افکار تندروانه دارند. مسوولان با ابراز نگرانی از این وضع می‌گویند که برای کنترل رسانه‌ها و نظارت از آن‌ها، تا کنون ساز‌و‌کار عملی در هرات روی دست گرفته نشده است.
سخنرانی‌های تند و تیز، حملات تند لفظی به نظام موجود، رفتار اجتماعی مردم و هر‌از‌گاهی حمله به اقلیت‌های مذهبی ساکن در افغانستان، از محتویات نشرات رادیوهای محلی هرات است؛ رادیوهایی که اعتقاد دارند «فعالیت‌های دینی» انجام می‌دهند. رادیوهایی که در هرات به نشر چنین برنامه‌ها می‌پردازند، طرفداران و شنونده‌گان زیادی دارند.
چند سالی می‌شود که چند رسانه شامل تلویزیون و رادیو با هدف ترویج دیدگاه‌های دینی‌ـ‌مذهبی در ولایت هرات آغاز به فعالیت کرده‌اند. بیش‌تر این رسانه‌ها، رادیو هستند. در مجموع در ولایت هرات ۲۴ رادیوی محلی جواز فعالیت دارند، اما ۱۹ رادیو فعال‌اند و از این میان سه رادیو به طور ویژه به مسایل دینی و مذهبی می‌پردازند.
رادیو قرآن‌کریم، رادیو غزالی و رادیو صدای انصار، سه رادیویی هستند که برنامه‌های مطلقاً آموزشی دینی و سخنرانی‌های روحانیون را در این ولایت نشر می‌کنند، اما در این میان رادیوها دیگری مانند رادیو باران نیز همه روزه همراه با برنامه‌های تفریحی، برنامه‌های دینی‌ـ‌مذهبی دارند.
مدیر مسوول یکی از رادیوهای محلی هرات که به دلیل تهدیدهای امنیتی نمی‌خواهد نامش ذکر شود، به روزنامه‌ی ۸صبح می‌گوید که نشرات برخی رادیوهای دینی سبب ترویج افکار تندروانه میان مخاطبان شده است.
به عقیده‌ی جامعهشناسان، رسانه بر مخاطب تأثیر دارد و نشر موضوعات افراط‌گرایانه سبب ایجاد تفکر افراطی نزد مخاطبان می‌شود. ریاست اطلاعات و فرهنگ و ریاست ارشاد، حج و اوقاف هرات که یکی مسوول نظارت از محتوای رسانه‌ها و دیگری مرکزی برای ارشاد عنوان می‌شود، اعتراف می‌کنند که نظارتی بر نشرات رسانه‌های محلی ندارند. آنان ضمن این اعتراف می‌گویند که به شکایت‌های مردم در پیوند به تخطی‌های رسانه‌ای رسیده‌گی شده و چند مورد تخطی را برای رسانه‌های خاطی، تذکر داده‌اند.
رادیو؛ تیغ دولبه
در یکی از خیابان‌های هرات با راننده‌ای هم‌صحبت شدم و دیدگاهش را در مورد رادیوهای محلی پرسیدم. نعمت‌الله یوسفی، شنونده‌ی پر‌و‌پا‌قرص رادیو بود و بیش‌تر برنامه‌های دینی و اسلامی را گوش می‌داد. از دید او، نشر برنامه‌های موسیقی و تفریحی از رادیو، خلاف آموزه‌های دینی است.
از جانب دیگر برخی رادیوها هم برنامه‌های کاملاً تفریحی و شاد دارند و دختران و پسران جوان با تماس‌های تلفنی آهنگ زمزمه می‌کنند و حتا مجری‌های برنامه‌های تفریحی برای سرگرمی مخاطبان، با کسانی که در برنامه‌های زنده تماس می‌گیرند، به باور بعضی‌ها شوخی‌های نامتعارف می‌کنند. این روی‌کرد هرچند طرفداران خود را دارد، اما از دید برخی نباید «دختران» با رادیو تماس بگیرند و با مجری شوخی لفظی کنند.
تهدید به آتش زدن و انفجار رادیو
چند سالی می‌شود که برخی انجمن‌های اسلامی در هرات رسانه‌های اسلامی را تأسیس کرده‌اند. ترانه‌های اسلامی، پاسخ به پرسش‌های دینی و سخنرانی عالمان برجسته‌ی دین، برنامه‌های پر‌طرف‌دار این رسانه‌ها است و رادیوهای دینی مخاطبان زیادی را جلب کرده‌اند.
مسوولان برخی از رادیوهای دینی در هرات می‌پذیرند که شماری از مجریان برنامه‌های دینی، مخاطبان فعال و عده‌ای از کارشناسان دینی که در برنامه‌ها حضور می‌یابند، بر ضد حکومت تبلیغ کرده و افراطیت را ترویج می‌دهند.
عزیزآقا گیلانی، از مسوولان رادیو قرآن‌کریم می‌گوید با کسانی که دیدگاه‌های افراط‌گرایانه را از طریق رادیو ترویج دهند، برخورد می‌شود و برای‌شان تذکر لفظی هم داده شده است.
مدیرمسوول یکی از رادیوهای محلی هرات که به دلیل تهدیدهای امنیتی نمی‌خواهد نامش ذکر شود، به روزنامه‌ی ۸صبح می‌گوید که نشرات برخی رادیوهای دینی سبب ترویج افکار تندروانه میان مخاطبان شده و مجریان و تماس‌گیرنده‌گان رادیوهای تفریحی در برنامه‌های زنده بد‌و‌بی‌‌راه گفته می‌شوند و کار تا تهدید، آتش زدن و منفجر کردن رادیو هم پیش رفته است.
نبود نظارت از نشرات رسانه‌ها
جامعهشناسان باور دارند که محتوای برنامه‌های دینی برخی رسانه‌ها بر مخاطب تأثیر مستقیم دارد و باعث ایجاد تفکر افراطی نزد مخاطب می‌شود.
علی کاوه، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه هرات، باور دارد که مسوولان برخی رادیوها تلاش دارند قرائت‌شان از دین را برای مخاطبان انتقال دهند و اگر قرائت آنان افراطی باشد، بدون شک تأثیر منفی بر جامعه دارد و سبب ترویج افراطیت می‌شود.
سیدمحمد شیرزادی، رییس ارشاد، حج و اوقاف هرات نیز در گفت‌وگو با روزنامه‌ی ۸صبح افراط‌گرایی را برای جهان اسلام و افغانستان پدیده‌ای خطرناک می‌داند. به گفته‌ی او، در برخی مساجد اندیشه‌های تندروانه ترویج می‌شود و جوانان «خام‌مغز» فریب می‌خورند، اما ریاست حج و اوقاف هرات نظارتی از نشرات رادیوها ندارد و نمی‌داند آیا از طریق این رسانه‌ها هم افراطیت ترویج می‌شود یا خیر.
نوراحمد کریمی، آمر اطلاعات ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات، هم می‌گوید که این نهاد نظارتی بر نشرات رسانه‌های محلی ندارد، اما ریاست امنیت ملی رسانه‌های محلی را رصد می‌کند و با کسانی که از رسانه‌ها بر ضد حکومت تبلیغ کنند، برخورد می‌شود. آقای کریمی اضافه می‌کند که تا کنون چند مورد شکایت از رسانه‌هایی که نشرات غیر‌اسلامی داشته‌اند، به آن‌ها رسیده و به رسانه‌های خاطی تذکرهای اخلاقی داده شده است، ولی هیچ شکایتی از جانب شهروندان در مورد نشرات رسانه‌های دینی ثبت نشده است.
با ظهور فناوری‌های جدید و رسانه‌های آنلاین، بازهم رادیو یک رسانه پرمخاطب است و بسیاری در موترها و دکان‌های خود شنونده‌ی آن هستند، اما به نظر می‌رسد که پای حکومت در راه نظارت از محتوای نشراتی رسانه‌ها می‌لنگد و نظارت درستی بر رادیوهای محلی هرات وجود ندارد.
