میله سمنک یکی از میراثهای فرهنگی برجامانده در «حوزه تمدنی نوروز» است که در نخستین روزهای سال نو خورشیدی زیر نام «جشن نوروز» در افغانستان و شماری دیگر از کشورهای جهان، جشن گرفته میشود. این میله پای بسیاری را برای چند ساعتی به دشتها و سبزهزارها میکشاند تا غمها را دور و شادیها را باهم تقسیم کنند. این جشن باستانی در افغانستان طرفداران زیادی دارد و بیشتر مسوولیت این میله مربوط دختران جوان و زنان است. هرچند سمنک یا سمنو یک نوع نذر است که به استقبال از سال نو و فرارسیدن بهار پخته میشود، اما باشندهگان حوزه شمالشرق کشور میله سمنک را با شأن و شوکت بیشتری تجلیل میکنند.
جشن سمنک در شمال و شمالشرق افغانستان بهویژه در سرزمین لعل و لاجورد (بدخشان)، هواداران زیادی دارد. باشندهگان این منطقه از نوروز بهعنوان فرهنگ برجامانده از نیاکانشان استقبال میکنند و به این روز ارج مینهند. مردان و زنان بدخشانی با تجلیل از میله سمنک و پختن آن، برای یکدیگر خوشبختی و روزهای بهتری آرزو میکنند.
فرهنگریز، یکی از دختران بدخشانی است که با خانوادهاش نوروز را جشن گرفته و در خانهاش میله سمنک برپا کرده است. او در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید که نوروز از نیاکان او برایش به ارث رسیده و آنها تلاش میکنند همهساله از این فرهنگ باستانی بهصورت شاید و باید، پاسداری کند.
فرهنگریز میافزاید که در بدخشان رسم و رواجهای گوناگونی وجود دارد و سال نو به گونههای مختلف تجلیل میشود که «پختن سمنک» یکی از میلههای باستانی و یکی از فرهنگهای سنتی بانوان این سرزمین است. این دختر بدخشانی توضیح میدهد: «میخواهیم فرهنگ بدخشان را زنده بسازیم. ما به خاطر آماده کردن سمنک از قبل سبزه سمنک را آماده میکنیم. یک مقدار گندم سرخه را میگیریم و شستوشو میکنیم و در یک ظرف میگذاریم تا سمنک به دست بیاید. گندم سرخه شیرینتر است تا سفید. گندم به مدت هشت روز آبیاری میشود. در جاهای گرمسیر پنج روز میگذارند. بعد سبزه گندم را خوب میکوبیم تا آب گندم بیرون شود. پس از کوبیدن آن، آب شیرگرم به این شیره اضافه میکنیم و بعد ریشههای گندم را از آب جدا میکنیم و شیره گندم را با مواد دیگر مخلوط میکنیم تا کاچی سمنک را آماده کنیم.»
او علاوه میکند: «برای آماده کردن کاچی، آرد، شیره سمنک، مغز چهارمغز و روغن را میگیریم در دیگ میاندازیم و به مقدار لازم آرد علاوه میکنیم. سپس دختران در اطراف دیگ جمع میشوند و با کوبیدن دف و موسیقی جشن میگیرند و یک فضای صلح و امنیت داشته میباشیم. در شرایط امروزی که طالبان هستند، نمیتوانیم جشن سمنک را برگزار کنیم. دو یا سه ساعت بعد کاچی آماده میشود. سمنک هر قدر سرد شود، طعم آن شیرینتر میشود. برای مردممان با آمدن سال جدید آرزوی خوشبختی میکنیم تا سال خوب داشته باشند و کنار هم زندهگی آرام داشته باشند.»
زینب سادات، بانوی بدخشانی، به روزنامه 8صبح میگوید: «رسم و رواج سمنکپزی در هر منطقه فرق میکند. ما اول شیره سمنک را میگیریم و با آرد و خمیرمایه مخلوط میکنیم. از سمنک دو قسم کلچه تهیه میکنیم؛ تنوری و سنگی. در حدود 10 دقیقه پخته میشود. با شیر و ماست کلچه را میخوریم. در بهار و سال نو ما سمنک را برای همسایههایمان که سمنک نپختهاند، نیز توزیع میکنیم.» خانم سادات میافزاید: «امسال با سالهای دیگر زیاد فرق دارد. در دوران حکومت همه ما زنان در یک محل جمع میشدیم و کاچی و سمنک آماده میکردیم، بزم آراسته میکردیم و دف میزدیم و زنان آواز میخواندند؛ اما امسال این وضعیت نیست. هر کسی در خانه خود سمنک آماده میکند و مجلس میگیرد. زنان شادی گذشته را ندارند.»
باشندهگان شمالشرق افغانستان در کنار اینکه سمنک را جزو فرهنگ خود میدانند، جوانههای گندم را نشانه رشد گیاهان و بیانگر بهار نیز میپندارند. از همین رو، نوروز یا رسیدن بهار نو را جشن میگیرند. رسم بر این است که زنان و دختران در بدخشان خواستههای خود را در نخستین شب سال نو با حضور در جشن سمنک، از خداوند میخواهند و دعا میکنند تا نیازهای آنان در سال نو برآورده شود و نسبت به سال گذشته زندهگی بهتری داشته باشند.
نوروز امسال و جشنهای نوروزی اما به دلیل مخالفت و ممانعت طالبان رونق چندانی ندارد. طالبان گرامیداشت از نوروز را مربوط مجوسیها و اقدامی خلاف دین میدانند. طالبان با تسلط بر کشور، رخصتی نوروز را از تقویم حذف کرده و به کارمندان نهادهای دولتی توصیه کردهاند که نباید از این روز گرامیداشت کنند. بانوان بدخشانی نیز خاطرنشان میسازند که نوروز امسال زیر سایه پرچم طالبان جذابیت خاصی ندارد؛ زیرا آنان مانند گذشته نمیتوانند برای سرگرمی به پارکهای عمومی بروند و در فضای باز نوروز را جشن بگیرند.