سخت‌گیری با مهاجران، در آستانه انتخابات در ترکیه
احمد
امسال جمهوری ترکیه صدساله می‌شود. سال سده، برای آنانی که جمهوری را بنیاد گذاشته بودند، احتمالاً زمان رویایی به نظر می‌رسیده و آرزوهای بزرگی برای کشور خود طی یک قرن پیش‌رو داشته‌اند. حتا چند سال پیش نیز در ترکیه سال ۲۰۲۳، در ذهن مردم جای‌گاه رویایی داشت. دولت پلان‌هایی برای پرشکوه ساختن این سال مطرح می‌کرد و صحبت از برآوردن آرمان‌های بزرگ ملی می‌شد. حق هم داشتند. در دو دهه گذشته، شهرها و روستاهای ترکیه از بسیاری جهات متحول شده و انتظار می‌رفت که چرخ سرمایه‌گذاری، خدمات و سواد همچنان بچرخد و با سرعت بیشتر به‌پیش رود؛ اما در پنج سال فاصله بین انتخابات ۲۰۱۸ و انتخاباتی که تابستان امسال قرار است برگزار شود، اتفاقات بسیاری رخ داده که طعم صدساله‌گی را به دهان مردم ترکیه به آن شیرینی‌ای که آرزو می‌کردند، باقی نگذاشته است. نرخ تبادله لیره، واحد پول ترکیه، در برابر دالر امریکایی از ۴٫۸۰ در سال ۲۰۱۸ به ۸٫۸۰ در سال ۲۰۲۱ و ۱۸٫۸۰ در اوایل ۲۰۲۳ رسیده است. همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین بر پیچیده‌گی‌های اوضاع افزوده و انفلاسیون، به‌ویژه خانواده‌های کم‌درآمد را از آینده هراسان کرده است. سیاست‌مداران تدابیری برای کاهش نگرانی مردم اتخاذ کرده‌اند، از جمله رقمِ حداقل معاش در این پنج سال بیش از چهار برابر شده، اما این تدابیر به ندرت کارساز بوده است.
افغان‌های کم‌درآمدی که در ترکیه زنده‌گی می‌کنند و آنانی‌که در تلاش کوچیدن به اروپا از طریق خاک ترکیه هستند نیز از تحولات یادشده آسیب بسیار دیده‌اند. با سخت‌ترشدن شرایط اقتصادی، سیاست مهاجرتی دولت در رسانه‌ها، محافل سیاسی و میان مردم به بحث داغ بدل شده و دولت نیز در برابر تازه‌واردان و آنانی‌که در این کشور سرمایه‌گذاری نکرده‌اند، نسبت به گذشته رفتار سخت‌گیرانه‌تر اتخاذ کرده است. با وجود شرایط سختی که پس از به قدرت رسیدن طالبان بر افغانستان تحمیل شده و شرایط کار و زنده‌گی چنان تنگ شده است که اکثر ساکنان کشور بدون حمایت بیرونی قادر به تأمین نیازهای اولیه معیشتی‌شان نمی‌باشند، اخراج افغان‌هایی که گاه تمام داروندارشان را مصرف کرده و از راه‌های قانونی یا قاچاقی به ترکیه رسیده‌اند، سرعت گرفته است. دولت ترکیه اعلام کرده است که تنها در پنج روز اول ماه جاری ۴۷۷ افغان را از ترکیه به کشورشان برگردانده و قرار است در روزهای آینده ۵۰۰۰ تن دیگر را نیز به افغانستان بفرستد. درک رنج پنج یا شش هزار تن ممکن نیست، ولی برای سهولت می‌توانم به‌صورت نمونه گوشه‌ای از آنچه بر دو تن از وطن‌دارانی که اخیراً از سوی پولیس ترکیه به جرم نداشتن اقامت قانونی دستگیر شده‌اند را بازگو کنم.
ماه گذشته، سمیر (نام مستعار) را پولیس در جاده ایستاد کرده و از او کارت هویت خواسته بود. سمیر چهار سال در این کشور تحصیل کرده و تنها چند روز برای تغییر ویزای تحصیلی به ویزای اقامتی غفلت کرده بود و ازین‌رو، درخواست ۱۰ روز قبل از آن روز رد شده بود. او کوشیده بود وکیل بگیرد و درخواست تجدید نظر کند، اما پولیس در وسط راه او را که دیگر فاقد مدرک بود دستگیر کرده و به توضیحات و استدلالش که گویا در حال پی‌گیری اسنادش است و می‌خواهد از طریق وکیل درخواست ویزا کند، گوش نداده بود. او را به محل نگه‌داری موقت مهاجران فاقد مدرک انتقال داده بودند. جایی‌که روزانه صدها تن از سراسر شهر انتقال می‌یابند و از آن‌جا بعد از طی مراحل اسناد اخراج می‌شوند. خانواده سمیر به کمک او شتافتند و با اتکا به مدارکی که از تلاش‌شان برای گرفتن ویزای اقامت در اختیار داشتند و نیز به لطف آشنایی کافی با زبان ترکی توانستند بعد از چند روز دویدن او را از مرکز نگه‌داری موقت مهاجران فاقد مدرک، بیرون کرده به خانه ببرند تا به کمک وکیل برای او ویزای اقامت بگیرند.
در هفته اول ماه جاری، یک روز حوالی ساعت ۱۰ قبل از ظهر رحمان (نام مستعار) که برق‌کار ماهری بود، همراه با صاحب‌کارش که او نیز افغان است، مقداری مواد از دکانی خریده بودند و به سر کار می‌رفتند. پولیس آنان را در راه متوقف کرده و کارت هویت خواسته بود. رحمان از آن دسته کارگرانی بود که به‌صورت قاچاق وارد ترکیه شده و مدت طولانی این‌جا پنهانی زیسته و کار می‌کند. صاحب‌کارش گفت که رحمان را تا بسی که در آن مهاجران فاقد مدرک را انتقال می‌دهند، بدرقه کردم و بسیار کوشیدم از پولیس با عذر و زاری بخواهم رهایش کند، اما اثری نداشت. در بس تعداد زیادی جوانان با چشمان اشک‌آلود و بسیار نگران نشسته بودند و رحمان نیز که گویا روحش از تن کوچیده بود، مثل کالبد گچی، در چوکی بس نشسته، خیره به اطرافش نگاه می‌کرد.
معمولاً این افراد فرصت جمع‌کردن لباس و تصفیه حساب نمی‌یابند و هرجا به دست پولیس افتادند، از همان‌جا مستقیم به اقامت‌گاه‌های موقت و کمپ‌ها انتقال می‌یابند. تعدادی از آنان فرصت چند ماه کار هم نمی‌یابند تا بخشی از پولی را که در راه رسیدن به ترکیه مصرف کرده‌اند به‌دست آورند. کسانی در شهرهای مرزی و تعدادی در مسیر شهرهای بزرگ دستگیر می‌شوند. در گذشته، دستگیرشده‌گان را به کمپ‌ها انتقال می‌دادند و عده‌ای را بعد از چند ماه رها کرده اجازه می‌دادند تا به یکی از ولایت‌هایی کم‌نفوس اقامت گزینند. در سال‌های اخیر این فرصت داده نمی‌شود. به‌خصوص از پارسال به این‌سو هم در مرزها و هم در داخل کشور افرادی را که مدرک معتبر اقامتی نداشته باشند، گرفتار کرده و در مدت کوتاهی به افغانستان انتقال می‌دهند. بسیاری از جوانان اگر پول قاچاق را داشتند در یک سال گذشته از راه‌های مختلف آبی و زمینی به کشورهای اروپایی کوچیدند. آنانی که مانده‌اند، شبیه زندانیان در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها محبوس شده‌اند و نمی‌توانند از ترس بیرون برآیند.
آنانی‌که غیرقانونی و بدون مدرک در ترکیه به‌سر می‌برند، اکثراً از خانواده‌های کم‌درآمد می‌آیند و تعدادی تنها نان‌آوران خانواده‌های‌شان می‌باشند و امیدوارند که روزی بتوانند از این‌جا به اروپا سفر کنند؛ اما متاسفانه هزاران تن‌شان فرصت نمی‌یابند که به آن‌سوی آب‌ها بروند و بدون آن‌که مبلغ چندانی به خانواده‌های چشم‌به‌راه‌شان در افغانستان کمک کرده باشند، دوباره به افغانستان انتقال داده می‌شوند. وضعیت افغانستان برای همه ما معلوم است. خیلی از آنانی که به کشور برگردانده می‌شوند، حتا از کابل به خانه‌های‌شان در ولایات دیگر نمی‌روند و دوباره به مسیر ایران و از آن‌جا به سمت ترکیه راه می‌افتند تا شاید این‌بار شانس یاری کند و به اروپا برسند. با وجود تلخی‌های بسیاری که قبلاً در این مسیر پرخطر چشیده‌اند، چاره‌ای جز پیمودن مجدد آن نمی‌بینند.
جنگ، فقر و ناامنی منطقه ما را به تنور آرزوهای جوانان بدل کرده است. هر روز موج‌های گرسنه‌گی، جنگ و نبود چشم‌انداز امیدبخش، گروه‌گروه از مردان و زنان جوان را چون برگ‌های خزانی به‌هرسوی می‌کشاند. در میان این سرگردان‌ها، جوانان افغانستان آسیب‌پذیرترین‌اند.
جمهوری ترکیه در آستانه صدساله‌گی‌اش هنوز بین هویت مدرن و سنتی‌اش دچار شقاق است. هنوز نمی‌تواند مشخص سازد که با برادران شرقی‌اش چگونه رفتار کند؟ آیا آغوشش را برای آواره‌گان سرزمین‌های خاورمیانه، آسیای جنوبی، آسیای میانه و شمال افریقا بگشاید یا خیر میان آنان و خود دیوار بکشد؟ انتخابات امسال، چگونه‌گی برخورد با بحران مهاجرت را به یکی از بحث‌های محوری بدل کرده است. رییس‌جمهور کنونی، رجب طیب‌اردغان که به دلیل سیاست‌های مهاجرتی‌اش، به‌ویژه در برابر مهاجران سوری، از سوی مخالفان مورد انتقاد قرار دارد و تعدادی وجود میلیون‌ها مهاجر را در داخل ترکیه از عوامل اصلی بحران اقتصادی می‌دانند، اکنون تلاش دارد با تسریع اخراج مهاجران زمینه تبلیغات سیاسی را از رقیبانش بگیرد. از همین‌رو، موج جدید دست‌گیری و اخراج، بی‌رابطه با انتخابات پیش روی نیست.
