تاپی؛ پروژه خیالی یا راه‌گشای مشکلات اقتصادی؟
محمدحسین نیک‌خواه
سه سال پیش رییس جمهور غنی وعده سپرد که گاز پروژه تاپی تا دو سال دیگر خانه هراتیان را روشن می‌کند، اما یک سال از آخرین مهلت عملی شدن این وعده گذشته و تاکنون زمان دقیق آغاز کار عملی این پروژه بزرگ اقتصادی در خاک افغانستان مشخص نیست. شماری از فعالان مدنی در هرات باور دارند که تأخیر چند‌ساله در آغاز کار عملی تاپی، نشان می‌دهد که این پروژه اقدامی «نمایشی و خیالی» برای کارزارهای انتخاباتی رییس جمهور غنی بود و در عمل هیچ کاری برای آغاز آن انجام نشده است. از سوی دیگر، وزیر خارجه کشور پس از دیدار با همتای ترکمنستانی خود می‌پذیرد که مشکلات امنیتی مهم‌ترین نگرانی در عملی شدن پروژههای بزرگ منطقه‌ای مانند «تاپی» و «تاپ» است و کشورهای افغانستان و ترکمنستان به تنهایی توان پرداخت میلیاردها دالر برای آغاز کار عملی این پروژه‌ها را ندارند. مقام‌ها در وزارت معادن و پترولیم نیز تأکید دارند که «تاپی» پروژه خیالی نیست و بانک انکشاف آسیایی یک میلیارد دالر برای این پروژه تعهد کرده است. به گفته آنان، حدود سه ماه دیگر زمان دقیق آغاز کار عملی پروژه تاپی در خاک افغانستان مشخص می‌شود.
محمدحنیف اتمر، وزیر خارجه کشور، پس از پایان نشست دو‌روزه مشترک با رشید مردوف، وزیر خارجه ترکمنستان در هرات، از توافق دو کشور برای آغاز کار عملی پروژه خط انتقال گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند یا «تاپی» خبر می‌دهد. در جریان نشست‌های مشترک مقام‌های حکومتی افغانستان و ترکمنستان، روی هشت موضوع مهم از جمله آغاز کار پروژه تاپی، خط انتقال برق «تاپ»، خط ریل مشترک میان دو کشور، صادرات سنگ مرمر هرات، ایجاد دانشکده نفت و گاز در هرات، حضور دانشجویان کشور برای تحصیل در ترکمنستان، صلح و امنیت در افغانستان و افزایش همکاری‌های دوجانبه بحث شده است.
آقای اتمر روز یک‌شنبه، شانزدهم جوزا، در جریان یک نشست خبری در هرات گفت که براساس توافق انجام شده میان افغانستان و ترکمنستان، کار عملی پروژه «تاپی» در خاک افغانستان تا چند ماه دیگر آغاز می‌شود. به گفته او، مهم‌ترین چالش سد راه تاپی و بزرگ‌ترین نگرانی مقام‌های کشور ترکمنستان در پیوند به پروژههای بزرگ منطقه‌ای مانند «تاپی» و «تاپ»، ناامنی در خاک افغانستان است. او از طالبان خواست که فرصت تاریخی برای صلح و آتش‌بس و ساختن آینده افغانستان از راه گفت‌وگو را از دست ندهند و نباید کشور را از امنیت و پروژههای مهم ملی محروم سازند.
وزیر خارجه کشور تأکید کرد: «اگر علاقه‌مندی در طالبان و رهبران‌شان به خاطر صلح، بازسازی و ترقی افغانستان وجود داشته باشد، باید عملاً ثابت بسازند که مخالف این پروژه‌ها نیستند. آن‌ها ظاهراً می‌گویند که ما مخالف نیستیم و در تأمین امنیت همکاری می‌کنیم، اما همان‌گونه که شما فرمودید، بر پاسگاه‌های مرزی حمله می‌کنند». محمدحنیف اتمر به گونه ضمنی طالبان را به ممانعت از اجرای پروژههای بزرگ ملی در کشور به دستور دیگران متهم کرد و افزود: «سوال مردم این است که این کار را از دید خود می‌کنی که مانع این پروژه‌ها شوی، این دید خودت است و یا علاقه‌مندی کسی دیگر است که تو می‌خواهی عملی بسازی بالای کشور و بالای مردم خود». از دید وزیر خارجه کشور، ادامه خشونت و خون‌ریزی از سوی طالبان فرصت صلح و ثبات و فرصت انجام پروژههای بزرگ تاریخی، اقتصادی و منطقه‌ای را از مردم افغانستان می‌گیرد و در این صورت طالبان مستقیماً مسوول آن خواهند بود.
در حالی که آقای اتمر طالبان را به ممانعت در اجرای پروژههای بزرگ ملی از جمله تاپی متهم می‌کند، اما از سوی دیگر طالبان ادعا دارند که آنان حامی این پروژه هستند و نخستین اقدامات برای اجرای پروژه تاپی در هنگام حاکمیت آنان انجام شد و طالبان از آغاز کار عملی تاپی پشتی‌بانی می‌کنند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید که اساس کار پروژه تاپی در زمان حاکمیت آنان گذاشته شد، اما به دلیل جنگ در کشور، کارش نیمه ماند. او پافشاری کرد که طالبان حاضر‌ند امنیت این پروژه را در مناطق زیر کنترل‌شان تضمین کنند.
شماری از فعالان مدنی در هرات باور دارند که تأخیر چند‌ساله در آغاز کار عملی پروژه تاپی برای هراتیان قابل قبول نیست و مردم احساس می‌کنند که این پروژه اقدامی «نمایشی و خیالی» برای کارزارهای انتخاباتی رییس جمهور غنی بود و در عمل هیچ کاری برای عملی شدن آن و آغاز کارش در خاک افغانستان انجام نشده است. امید ناب، از فعالان مدنی هرات، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید که حکومت مرکزی روی افتتاحیه‌های نمادین تمرکز کرده و برای آغاز کار عملی پروژههای بزرگ در کشور اقدامی نکرده است که یکی از این پروژه‌ها تاپی است. از دید او، آغاز کار تاپی نوید بزرگی برای شگوفایی اقتصادی در هرات و رشد کسب‌وکار مردم بود، اما این پروژه به فراموشی سپرده شد و حالا دوباره وزیران خارجه افغانستان و ترکمنستان در مورد آن در هرات نشست برگزار می‌کنند، در حالی که بازهم تاریخ آغاز کار مشخص نیست.
در همین حال هارون چخانسوری، وزیر معادن و پترولیم کشور، در واکنش به انتقادها از آغاز نشدن کار پروژه خط انتقال گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند، می‌گوید که «تاپی» پروژه خیالی نیست و سرمایه‌گذاری بزرگی روی آن انجام شده است. او روز یک‌شنبه، شانزدهم جوزا، در جریان یک نشست خبری مشترک با محمدحنیف اتمر، وزیر خارجه کشور، گفت که آماده‌گی فنی لازم برای آغاز کار پروژه تاپی در خاک افغانستان روی دست گرفته شده و حدود سه ماه دیگر زمان دقیق آغاز کار عملی مشخص می‌شود. چخانسوری در پاسخ به پرسش خبرنگار روزنامه ۸صبح مبنی بر این‌که شماری از باشنده‌گان هرات تاپی را پروژه خیالی می‌دانند، گفت: «تاپی پروژه خیالی نیست. اگر خیالی می‌بود، بانک انکشاف آسیایی یک میلیارد دالر برایش تعهد نمی‌کرد». وی هم‌چنان افزود که ۵۳۰ میلیون دالر در مرکز استفاده گاز هرات سرمایه‌گذاری می‌شود، اما دلیل تأخیر در کار پروژه، آماده نشدن امکانات در خاک ترکمنستان است.
از هنگام تکیه زدن رییس جمهور غنی بر کرسی ریاست جمهوری کشور، شمار زیادی از وعده‌هایش عملی نشده است. یکی از وعده‌های او تبدیل کردن افغانستان به صادرکننده برق بود که عملی نشد و برعکس برق وارداتی از کشورهای همسایه به کابل و برخی شهرهای دیگر کشور نیز دچار پرچوی شد. با این‌همه، هراتیان که از چند ماه به این‌سو منتظر آغاز کار عملی پروژه تاپی هستند، باز هم چاره‌ای ندارند جز این‌که منتظر بمانند و چشم به راه عملی شدن وعده رییس جمهور باشند؛ وعده‌ای که با توجه به وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور، عملی شدن آن کمی دور از تصور به نظر می‌رسد.
