(به مناسبت هفتادویکمین زادروز محمدشفیع عظیمی، آهنگساز معروف اوزبیکی)
موسیقی اوزبیکی در افغانستان به سه بخش تقسیم میشود که شامل موسیقی محلی، موسیقی ششمقام و موسیقی پاپ است. اوج موسیقی پاپ اوزبیکی هم شبیه موسیقی پاپ فارسی و پشتو در افغانستان دهه 50 هجری خورشیدی است. در آن دهه در موسیقی پاپ اوزبیکی هنرمندان زیادی در بخشهای آوازخوانی، آهنگسازی، تنظیم آهنگ و نوازندهگی ظهور کردند که حجم بزرگی از آثارشان ثبت رادیو و تلویزیون افغانستان شد؛ آثاری که تا هنوز هم در تاریخ موسیقی اوزبیکی در افغانستان بیسابقه است.
اکثر آهنگهای موسیقی پاپ اوزبیکی در آن دوره توسط محمدشفیع عظیمی ساخته شده است. او در کنار آهنگسازی، این آهنگها را تنظیم کرده و حتا در برخی از آن آهنگها تار نیز نواخته است. او در نواختن تار مهارت بهخصوصی دارد. در آهنگهایی که او تنظیم کرده است، برای هر یک از سازها به شیوه خاصی فرصت داده شده است تا شنونده بتواند صدای سازها را به درستی تفکیک کند. چیدمان و تلفیق سازهای مدرن و سنتی، جملهبندی آهنگ و آرایش آن در آثار محمدشفیع عظیمی فوقالعاده عالی است.
محمدشفیع عظیمی زاده ولایت سرپل است. سرپل در گذشتهها مرکز فرهنگی حوزه ترکهای افغانستان بود. پدربزرگش استاد قاری محمدعظیم عظیمی، شاعر و بیدلشناس معروف و پدرش محمدکریم «ذره عظیمی» نیز یکی از شاعران و روشنفکران سرپل بوده است. چشم گشودن در چنین خانواده فرهنگی، تاثیرات عمیقش را بالای محمدشفیع عظیمی داشته است. او دورههای ابتداییه و متوسطه مکتب را در ولایت سرپل به پایان رسانیده و بعداً با خانوادهاش عازم هرات میشود. در آنجا به نقاشی رو میآورد و نزد استاد محمدسعید مشعل مینیاتوری میآموزد. پس از پایان دوره لیسه، در سال ۱۳۴۵ هجری خورشیدی دوباره راهی سرپل میشود. در آن سال در شهر سرپل تعدادی از جوانان گروه موسیقی گلشن را پایهگذاری کرده بودند که محمدشفیع عظیمی نیز به آن جمع پیوست. حضور او در آن جمع، فعالیتهای هنری آنها را بیشتر ساخت. آنها در آغاز دست به بازسازی ترانههای فولکلور اوزبیکی زدند که حتا آوازه آن گروه هنری تا کابل کشانیده شد.
در آن گروه کسانی چون مرحوم صدرالدین انتظار جوزجانی، محمداعظم عظیمی، ملا تاجمحمد سرپلی، محمدالله نوری، عبدالله ایرکین، یوسف روانیار و عدهای دیگر حضور داشتند. بعدها آثار آن گروه در رادیو کابل ثبت و نشر شد.
عظیمی در سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی پس از سپری کردن امتحان کانکور، شامل دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه کابل شد. حضور او در کابل، دامنه فعالیتهای هنریاش را گستردهتر ساخت. او مصمم شد تا موسیقی پاپ اوزبیکی را از مرکز سازماندهی کند. حلقهای بزرگ از هنرمندان را تشکیل داد و دست به ساختوساز آهنگهای جدید زد. خوانندههای جوان را پیدا کرد و برایشان آهنگ ساخت. وحید امید، خواننده معروف که به زبان فارسی و اوزبیکی آواز میخواند، بخشی از موفقیتش در موسیقی را مدیون آشنایی با محمدشفیع عظیمی میداند. «بُت سیمینبرم بیزنی اونوت مه» یعنی «بُت سیمینبر من مرا فراموش مکن» یکی از آهنگهای معروف وحید امید به زبان اوزبیکی، از ساختههای محمدشفیع عظیمی است که در رادیو و تلویزیون افغانستان ثبت شده است. محمدشفیع عظیمی در این آهنگ در کنار تنظیم موسیقی، تاز نیز نواخته است که فوقالعاده شنیدنی است و رنگ و بوی آهنگهای ساربان و احمدظاهر را دارد. تار اوزبیکی و لحن نُتها آنقدر قشنگ جا افتاده که شنونده فکر میکند ارکستر بزرگی پشت سر این اثر ساز نواخته است. ظرافت تنظیم موسیقی به این شیوه در موسیقی کشور بیسابقه است.
تشکیل گروه هنری ظفر در سال ۱۳۵۷ هجری خورشیدی در کابل، بخشی دیگر از فعالیتهای هنری محمدشفیع عظیمی است که انبوهی از آهنگهای پاپ اوزبیکی زیر چتر همین گروه تولید شده است. محمدشفیع عظیمی در کنار اینهمه فعالیت هنری، برای بار نخست در تاریخ زبان اوزبیکی در ساحت آموزش و پرورش نیز کارهای فوقالعاده بنیادی را انجام داده است. چاپ و نشر کتاب سرود و موسیقی به زبان اوزبیکی که شامل نصاب تعلیمی معارف افغانستان شد، نیز از تلاشهای او است. در این کتاب درسی قیوم عزیزی، شاعر اوزبیک، ترانه سروده و محمدشفیع عظیمی آنها را آهنگ ساخته و نتنگاری کرده است. محمدشفیع عظیمی مدتی بهحیث استاد در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه کابل ایفای وظیفه کرد و بعداً به هدف اخذ کارشناسی ارشد عازم اوزبیکستان شد. او در سال ۱۳۶۳ هجری خورشیدی در نمایشگاهی جوایز مطبوعاتی سال را به پاس پورتریت جامی، شاعر و عارف سده نهم قمری، به دست آورد.
محمدشفیع عظیمی طراح پشتی کتاب نیز است که در این زمینه فعالیتهای چشمگیری داشته است. طرح پشتی دیوان ظهیرالدین محمد بابر نیز از کارهای او است. محمدشفیع عظیمی اکنون با انبوهی از خاطرات و آثاری که در حوزه موسیقی اوزبیکی و هنرهای دیگر انجام داده، در استکهلم سویدن زندهگی میکند و شاید شهرتی را که خوانندهگان آثارش دارند، او ندارد؛ چون فعالیتهای او در پشت صحنه بوده است. این فرهنگ متاسفانه دامنگیر تمام جوامع هنری در سراسر دنیا است که سازندهگان پشت صحنه به هیچ وجه آنطوری که باید به جامعه معرفی شوند، نمیشوند. آنها بهنحوی توسط خوانندهگان آثارشان به بیگاری گرفته میشوند. تا کنون عظیمی از سوی هیچ نهادی تقدیر نشده و حتا مقاله یا نوشتهای به مناسبت زادروز تولدش و یا گرامیداشت از کارهای هنریاش خلق نشده است. محمدکاظم امینی، شاعر و نویسنده، او را آفتابی درخشان در موسیقی اوزبیکهای افغانستان میداند؛ آفتابی که تا کنون به اندازه او در این جغرافیا نتابیده است.