طالبان دو روز پیش در یک اقدام غیرمنتظره دستور آغاز کار ساختوسازهای خودسر را در «بازار کهنه» بامیان صادر کردند. دستوری که با واکنش باشندهگان محل و باستانشناسان روبهرو شده است. هرچند طالبان پس از واکنش صریح یونسکو کار ساختوساز در اطراف پیکره بودا را توقف دادند، اما نگرانیهای باشندهگان بامیان و باستانشناسان همچنان پابرجا است.
محمدرضا محمدی، مسوول پیشین یونسکو در بامیان، به روزنامه ۸صبح میگوید: «بازار کهنه بامیان ساحه تاریخی است و نظر به کاوشهای تحقیقی که در سالهای گذشته صورت گرفته، در بخشهایی از این ساحه آثاری از قبیل خانه و شهر متعلق به دوران کوشانیان دیده شده است.» آقای محمدی میافزاید که طالبان محلی در بامیان، خودسرانه و بدون مشورت با یونسکو و متخصصان باستانشناسی دست به بازسازی این بازار زدهاند.
مسوول پیشین سازمان یونسکو در بامیان هشدار میدهد که آغاز کار ساختوسازهای خودسر در اطراف پیکره بودا مغایر قانون حفاظت از میراثهای فرهنگی کشور و مقررات کمیته میراثهای جهانی (WHR) است که سبب حذف بامیان از فهرست میراثهای جهانی یونسکو خواهد شد.
اسحاق موحد، رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ بامیان، نیز میگوید که بازار کهنه بامیان در برابر پیکرههای بودا، مغارهها، معابد و استوپههای دوره بودایی را در خود جا داده و در ساحه پارک باستانی این ولایت واقع شده است. او میافزاید که براساس تعهد افغانستان به یونسکو، هر نوع ساختوساز در این ساحه ممنوع است.
این در حالی است که باستانشناسان میگویند که ساختوسازهای خودسر در اماکن تاریخی بامیان روی چشمانداز تاریخیـفرهنگی این ولایت تاثیر منفی میگذارد. یک باستانشناس که نخواست نامش در این گزارش درج شود، میگوید که طالبان با بازسازی بازار کهنه بامیان زمینه ساختوسازهای خودسر و غیرقانونی را در دیگر ساحات تاریخی این ولایت فراهم میکند. به گفته او، این ساختوسازها در آینده نزدیک چشمانداز تاریخیـفرهنگی بامیان را از بین میبرد.
داکتر لایق احمدی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه باستانشناسی، به روزنامه ۸صبح میگوید که طالبان با بازسازی بازار کهنه شهر بامیان، میخواهند پیشینه تاریخی این ولایت و هزاران مغاره بهجا مانده از دوره بوداییها را نابود کنند. مغارههایی که روزگاری محل ریاضت و نیایش راهبان بودایی بودهاند.
پیش از این، مقامهای محلی طالبان روز دوشنبه، ۱۰ اسد، در مراسمی با حضور شماری از هوادارانشان دستور آغاز کار بازسازی بازار کهنه در شهر بامیان را صادر کردند. بازار کهنه در برابر حفره بودای صلصال و در ساحه سرخ ماستر پلان فرهنگی این شهر موقعیت دارد. ملا عبدالله سرحدی، والی طالبان در بامیان، با صدور این دستور گفت: «این بازار مطابق با معیارها و طرزالعمل ۲۲ مادهای وزارت اطلاعات و فرهنگ و در هماهنگی با وزارتهای ذیربط و سازمان یونسکو بازسازی خواهد شد و تمام مالکان و کسبهکاران مکلفاند از قوانین نافذه و طرزالعمل ارایه شده در ساخت مغازهها و املاکشان پیروی کنند.»
این اقدام طالبان اما با مخالفت مسوولان یونسکو روبهرو شده است. روزنامه بریتانیایی گاردین، به نقل از مسوولان یونسکو گزارش داده که طالبان هیچگونه مشورهای با این سازمان، در زمینه بازسازی بازار کهنه بامیان نکردهاند. مسوولان سازمان یونسکو به این روزنامه بریتانیایی گفتهاند که آنان مخالف هرگونه ساختوساز در ساحات تاریخی بامیان، بهویژه در ساحه بازار کهنه این ولایت و اطراف پیکرههای بودا هستند.
با این حال، منابع محلی در بامیان تأیید میکنند که کار ساختوساز در بازار کهنه بامیان به دلیل مخالفت صریح سازمان یونسکو متوقف شده است. باشندهگان ولایت بامیان از مخالفت سازمان یونسکو در برابر ساختوسازهای خودسر در اطراف پیکره بودا استقبال میکنند، اما میگویند که نگرانی آنان همچنان پابرجا است. علی فولادوند، از فرهنگیان بامیان، در توییتی نوشته است: «طالبان این بار خیلی هوشمندانه برخورد میکنند. این گروه مثل ۲۰۰۱ انفجار نمیدهد تا جهان از طریق الجزیره تماشا کند. طالبان از زمان اشغال قدرت، آهسته و قدمبهقدم آثار باستانی و ساحات تاریخی بامیان را نابود کرده و میکنند.»
این نخستین باری نیست که طالبان با اقدامهای خودسرانه قصد تخریب ساحات باستانی بامیان را دارند. مسوولان محلی طالبان در بامیان پیش از این در ماه دلو سال گذشته خورشیدی در ساحه پشت بودای صلصال بهگونه غیرقانونی کندنکاری را آغاز کردند. نیروهای طالبان برای سه ماه از رفتوآمد گردشگران و دیگر افراد در این ساحه ممانعت میکردند. همچنان براساس گزارشها، با روی کار آمدن طالبان در کشور، بهویژه در بامیان، دهها قلم آثار تاریخی این ولایت به شمول یک سر بودا از ذخیرهگاه این آثار از پیش پای پیکره صلصال تاراج شده است.
طالبان در دور پیشین حکومتشان نیز در ۱۱مارچ ۲۰۰۱ در یک اقدام غافلگیرانه، دو تندیس غولپیکر بوداهای صلصال۵۳ متره و شهمامه ۳۵متره را در بامیان منفجر کردند. اقدامی که با واکنشهای تند شهروندان و نهادهای بینالمللی روبهرو شد.
مناطق بودای صلصال، شهمامه، دره ککرک، شهرهای تاریخی غلغله و ضحاک، قلعه کافری، دره غمی و قلاکرم جزو هشت ساحه باستانی است که در سال 1382 خورشیدی از سوی سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) بهعنوان ساحات معروض به خطر ثبت شد.