همزمان با ختم سال ۲۰۲۲ میلادی، مهلت دولت پاکستان به اتباع خارجی که اعتبار ویزای آنان منقضی شده است، به پایان رسید. وزارت داخله پاکستان از این پیش اعلام کرده بود که اتباع خارجی که اعتبار ویزای آنان منقضی شده است، باید تا پایان سال روان میلادی این کشور را ترک کنند، در غیر آن جریمه نقدی و یا زندانی خواهند شد. به دنبال پایان سال ۲۰۲۲ میلادی، حکومت پاکستان از ایجاد ایستهای بازرسی در نقاط مختلف این کشور خبر داده و گفته است که با افراد متخلف برخورد قانونی صورت خواهد گرفت. شهروندان افغانستان که به دلیل هراس از طالبان به پاکستان پناه بردهاند، نگران سرنوشت خود هستند و بیشتر آنان از برگشت به افغانستان زیر حاکمیت طالبان هراس دارند. این پناهجویان که با خطر جریمه، بازداشت و آزارواذیت پولیس پاکستان روبهرویند، خواستار تعامل حکومت پاکستان با سازمان ملل و جامعه جهانیاند.
غفور، یکی از پناهجویان افغانستان در پاکستان است. او یکی از نیروهای ویژه حکومت پیشین بوده است. غفور ۱۲ ماه پیش با همسر، دو پسر و یک دختر کوچکش به دلیل ترس از طالبان به پاکستان رفته است. او در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید که قرار بود از سوی یکی از نهادهای خارجی که در دوره جمهوریت با آنان همکاری میکرد، به آلمان منتقل شود، اما تاکنون در پاکستان گیر مانده است. این نظامی حکومت پیشین افغانستان میافزاید که زمان ویزای او و خانوادهاش تمام شده و در خطر جریمه، بازداشت و برگشت به افغانستان قرار دارند.
غفور توضیح میدهد: «بیشتر مهاجرانی که در پاکستان زندهگی میکنند، اعتبار ویزهشان تمام شده و هر یک پرونده پناهندهگی دارد. روی پرونده ما هم کار جریان دارد، اما حکومت پاکستان گفته کسانی که در اینجا زندهگی میکنند و ویزه ندارند، بازداشت، جریمه یا به زور به افغانستان فرستاده میشوند. اگر ما را به افغانستان بفرستند، پرونده پناهندهگی ما هم از بین میرود. از طرف دیگر، امکان دارد که طالبان مرا بازداشت و زندانی کنند.»
مهاجران افغانستان در پاکستان خواستار تعامل حکومت پاکستان با سازمان ملل متحد و جامعه جهانیاند. احمد (مستعار) یکی از خبرنگاران افغانستان است که مدتی پیش به پاکستان رفته و اکنون اعتبار ویزهاش منقضی شده است. او نگران آینده مبهم خود و مهاجران دیگر در پاکستان است. احمد به روزنامه ۸صبح میگوید: «خواست ما از دولت پاکستان این است که باید با سازمان ملل و جامعه جهانی تعامل کند تا با مهاجران برخورد درست صورت بگیرد و ویزایشان تمدید شود. سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری نیز اجازه ندهند که کشور پاکستان با سرنوشت مهاجران بازی کند؛ چون هر فردی که به این کشور مهاجر شده، زیر تهدید است و به کشور باز گشته نمیتواند.»
گفتنی است که چند ماه پیش پناهجویان افغانستان مقیم در پاکستان پیامهای هشدارآمیز تلفنی از سوی وزارت داخله این کشور دریافت کردهاند. در این پیامها از همه اتباع خارجی به شمول شهروندان افغانستان مقیم در پاکستان خواسته شده است که پیش از پایان سال روان میلادی برای تمدید ویزای اقامت خود در این کشور اقدام کنند، در غیر این صورت با سه سال حبس مواجه میشوند و نامشان در فهرست سیاه ورود به این کشور درج خواهد شد.
حکومت پاکستان از این پناهجویان خواسته بود که از طریق «سیستم آنلاین ویزا» درخواست بدهند. مهاجران افغانستان مقیم در پاکستان اما میگویند که برای تمدید ویزای اقامت در این کشور بیش از یک سال میشود که درخواست داده، اما تاکنون قادر به تمدید آن نشدهاند.
فیضآغا، یکی دیگر از پناهجویان افغانستان در پاکستان، در این باره میگوید: «من حدود پنج ماه پیش از طریق سیستم آنلاین به خاطر تمدید ویزای خودم و همسرم اقدام کردم، اما تاکنون برای من جواب نیامده و موفق نشدیم ویزای خود را تمدید کنم.»
بیشتر این پناهجویان اکنون به همکاری کمیساری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندهگی چشم دوختهاند تا مانع برگشت اجباری آنان به افغانستان شود. کمیساری عالی سازمان ملل متحد در اسلامآباد اما تاکنون به انتظار این پناهجویان پاسخ مثبت ارایه نکرده است.
پاکستان در دو دهه گذشته میزبان صدها هزار پناهجوی افغان بوده است. افغانها بیشتر در شهرهای بزرگ این کشور به شمول پیشاور، کراچی، اسلامآباد و دیگر ایالتها زندهگی میکنند. بیشتر این افراد بنا بر مشکلات اقتصادی و سیاسی در افغانستان، به پاکستان رفتهاند. در کنار این، تسلط طالبان بر افغانستان سیل جدیدی از مهاجرت افغانها به پاکستان را به وجود آورد. بیشتر این پناهجویان اکنون با وضعیت رقتباری زندهگی میکنند و به دلیل ترس از طالبان حاضر نیستند تا زمانی که طالبان بر افغانستان حاکمیت داشته باشند، به گشور برگردند.
مهاجران افغان در زندانهای پاکستان
مقامهای حکومت پاکستان بهتازهگی اعلام کردهاند که در حال حاضر دستکم یک هزار و 200 شهروندان افغانستان به شمول زنان و کودکان در شهر کراچی زندانیاند. این مقامها به خبرگزاری «آسوشیتدپرس» گفتهاند که این زندانیان فاقد اسناد قانونی سفر هستند و پس از سپری کردن مدت حبس و تکمیل مدارک رهایی از سوی وکیلان مدافع، به افغانستان برگشت داده خواهند شد. کمیسیون ملی حقوق بشر پاکستان روز چهارشنبه، ۷ جدی، اعلام کرد که دستکم ۱۳۹ زن و ۱۶۵ کودک افغان در زندان زنانه کراچی در کنار دیگر مجرمان نگهداری میشوند.
هرچند حکومت پاکستان جزییات مفصلی از زندانیان افغانستان در زندانهای این کشور و آمار کلی این زندانیان را تاکنون همهگانی نکرده، اما وضعیت این زندان بهشدت رقتبار توصیف شده است. نبود غذای کافی، خدمات صحی و عدم رسیدهگی درست به پروندههای آنان از شکایتهای عمده این زندانیان خوانده شده است. همچنان حضور دهها مهاجر در اتاقهای کوچک به جرم نداشتن اسناد قانونی سفر، این زندانیان را بیشتر رنج میدهد.
براساس گزارشها، یک زندانی افغان به نام عبدالخلیل در اواخر قوس امسال در زندانی در شهر کراچی جان باخت. این مرد با همسرش برای تداوی به پاکستان رفته بود. به گفته بستهگان این خانواده، همسر عبدالخلیل و دو تن از بستهگان دیگر او هنگام وفاتش در زندان بودهاند. علت زندانی شدن عبدالخلیل و خانوادهاش نداشتن اسناد قانونی سفر خوانده شده است.
هرچند دبیر کل سازمان عفو بینالملل اخیراً با ابراز نگرانی از وضعیت مهاجران و پناهجویان افغان در پاکستان، از نخستوزیر این کشور خواسته است که برای حل مشکل مهاجران افغانستان تلاش کند، اما دولت پاکستان ظاهراً توجه چندانی به خواست این سازمان نکرده است.
از سوی دیگر، نگهداری شهروندان افغانستان بهویژه کودکان در زندانهای پاکستان واکنشهای تند شهروندان و چهرههای سیاسی افغانستان و سازمانهای بینالمللی را برانگیخته است. سفارتها و نمایندهگی دایمی افغانستان در سازمان ملل متحد با صدور بیانیهای، بازداشت کودکان مهاجر افغان در پاکستان را نقض کنوانسیون پناهندهگان سازمان ملل متحد خواندهاند. در بیانیه سفارتها و نمایندهگی دایمی افغانستان در سازمان ملل متحد که روز شنبه، ۱۰ جدی، نشر شد، از زندانی شدن کودکان افغانستان در پاکستان ابراز نگرانی شده است.
این بیانیه، پناهندهگی را حق انسانی دانسته و گفته که بربنیاد کنوانسیون ۱۹۵۱ پناهندهگان سازمان ملل متحد، دولتهای عضو نمیتوانند مهاجرانی را که به علت به خطر افتادن جانشان بهگونه غیرقانونی وارد کشور دیگری میشوند، مجازات کنند. در این بیانیه از کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندهگان خواسته شده تا به وضعیت مهاجران و کودکان زندانی افغانستان در پاکستان توجه ویژه کند.
نصیراحمد فایق، سرپرست نمایندهگی افغانستان در سازمان ملل متحد، روز پنجشنبه، ۸ جدی، تصویر کودکان پناهجوی افغان زندانی در پاکستان را نشر کرده است. آقای فایق گفته است که شماری از پناهجویان افغان در پاکستان بهویژه کودکان و زنان به دلیل نداشتن مدارک در زندانی در شهر کراچی این کشور به سر میبرند. سرپرست نمایندهگی دایمی افغانستان در سازمان ملل متحد خواستار توجه فوری این سازمان به وضعیت بد پناهجویان افغان در زندانهای پاکستان شده است.
حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان، وضعیت پناهجویان افغان در زندانهای پاکستان بهویژه زنان و کودکان را «دردناک» توصیف کرده و از برخورد حکومت پاکستان با این پناهجویان انتقاد کرده است. آقای کرزی میگوید که این رفتار حکومت پاکستان در قبال پناهجویان افغان غیراخلاقی و دور از انسانیت است. آقای کرزی در صفحه توییترش از حکومت پاکستان خواسته است تا با پناهجویان افغان مانند یک همسایه خوب و مطابق موازین و اصول بینالمللی حقوق بشری برخورد کند. او از سازمان ملل متحد و سازمانهای حقوق بشری نیز خواسته است تا گامهای موثری برای آزادی پناهجویان افغان از زندانهای پاکستان و تأمین حقوق آنان روی دست بگیرند.
در همین حال عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت امور خارجه طالبان، نیز گفته است که مقامهای سفارت این گروه در پاکستان در دیدار با مقامهای پاکستانی، نگرانیهایشان در مورد زندانی شدن مهاجران افغان را ابراز کردهاند. بلخی به آسوشیتدپرس گفته است: «مقامهای پاکستانی بارها وعده آزادی سریع این بازداشتشدهگان را داده، اما تاکنون به تعهدات خود عمل نکردهاند.»
اینهمه در حالی است که براساس اظهارات اخیر حنا کهر ربانی، معاون وزیر خارجه پاکستان، در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغانستان در پاکستان زندهگی میکنند. این افراد به مقاصد مختلفی کشور را ترک کردهاند. تداوی، تجارت، طی مراحل اسناد در سفارتخانهها و ترس از طالبان از دلایل عمده ورود این شهروندان افغانستان به پاکستان است. هرچند دولت پاکستان بارها اعلام کرده که از مهاجران افغان در این کشور بهنحو خوب میزبانی میکند و زمینه صدور ویزا و تمدید آن را برای آنان فراهم خواهد ساخت، اما بروکراسی سبب میشود که هر شهروند افغانستان ماهها منتظر بماند تا ویزایش تمدید شود.