کشورهای آسیای میانه پس از فروپاشی نظام جمهوریت در افغانستان، بارها از موجودیت گروههای شورشی در قلمرو حاکمیت طالبان ابراز نگرانی کردهاند. این کشورها برای ایجاد یک کمربند امنیتی در مرز با افغانستان نیز توافق کردهاند. بهتازهگی وزیران دفاع سازمان همکاریهای شانگهای در دهلی نو، پایتخت هند، بار دیگر از گسترش تروریسم در افغانستان نگرانی خود را ابراز کردهاند. وزیر دفاع روسیه از گسترش فعالیت گروههای تروریستی فعال به کشورهای آسیای میانه هشدار داده و وزیر دفاع هند از خطر رادیکالیزه شدن جوانان در این منطقه هشدار داده و تاکید کرده که هر کشوری که به تروریستها پناه میدهد، نهتنها دیگران را با خطر مواجه میسازد، بلکه برای خود نیز تهدید جدی به وجود میآورد.
وزیران دفاع کشورهای سازمان همکاری شانگهای روز جمعه، ۸ ثور، در دهلی نو برگزار شد. وزیران دفاع این سازمان پیرامون همکاریهای چندجانبه، مبارزه با تروریسم و جلوگیری از قاچاق مواد مخدر گفتوگو کردند. نشست وزیران دفاع کشورهای عضو این سازمان همهساله در یکی از کشورهای عضو برگزار میشود. در سال جاری دهلی نو میزبان وزیران دفاع این سازمان بود و قرار است در جریان هفته جاری، نشست وزیران خارجه شانگهای نیز در هند برگزار شود.
پس از فروپاشی نظام جمهوری در افغانستان، نگرانیها از تهدیدهای امنیتی در آسیای میانه افزایش یافته است. برخی از این کشورها با وجودی که تعامل نزدیک با طالبان دارند، اما در جریان دستکم دو سال گذشته چندین بار از خاک افغانستان مورد حملههای موشکی قرار گرفتهاند. اوزبیکستان که تعامل نزدیک با طالبان دارد، سال گذشته مورد چندین حمله موشکی قرار گرفت. در تازهترین مورد، یک افسر بلندرتبه تاجیکستان در مرز با افغانستان در یک درگیری کشته شده است.
در همین حال، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، در نشست وزیران دفاع سازمان همکاری شانگهای در دهلی نو هشدار داده است که «گروههای تروریستی» فعال در افغانستان، فعالیتهایشان را در آسیای میانه افزایش دادهاند. آقای شویگو از گسترش فعالیتهای القاعده و داعش سخن گفته است. او گفته است که این گروهها در نظر دارند تا نفوذ خود را در کشورهای آسیای مرکزی افزایش دهند. او تاکید کرده که باید تدابیر جدید امنیتی اتخاذ شود. این مقام بلندپایه روسی برای جلوگیری از حضور امریکا در منطقه، خواستار تقویت نیروی جنگی در کشورهای آسیای میانه شده است.
با این حال راجنات سینگ، وزیر دفاع هند، در سخنرانیاش خواستار همکاریهای مشترک برای مبارزه با تروریسم در همه اشکال آن شده است. به گفته او، کسانی که به تروریسم کمک کرده و از آن پشتیبانی میکنند، باید پاسخگو ساخته شوند. آقای سینگ از کشور خاصی نام نبرده، اما تاکید کرده است: «اگر کشوری به تروریستها پناه میدهد، نه فقط دیگران را با تهدید مواجه کرده، بلکه تهدیداتی را هم برای خودش ایجاد میکند.»
وزیر دفاع هند در این سخنرانی از رادیکالیزه شدن جوانان در کشورهای منطقه نیز ابراز نگرانی کرده و افزوده است: «رادیکالیزه شدن جوانان نه فقط از نقطه نظر امنیت مایه نگرانی است، بلکه همچنین مانع بزرگی در مسیر پیشرفت اجتماعی و اقتصادی جامعه است.» او همچنان خطاب به وزیران دفاع سازمان همکاری شانگهای گفته است: «هر نوع اقدام تروریستی یا حمایت از آن به هر شکلی جنایت بزرگ علیه بشریت است و صلح و رفاه نمیتواند با این تهدید همراه باشد.»
وزیر دفاع هند اضافه کرده است: «اگر ما میخواهیم سازمان همکاری شانگهای را به یک سازمان بینالمللی قویتر و معتبرتر تبدیل کنیم، اولویت اصلی ما باید مبارزه موثر با تروریسم باشد.»
این در حالی است که پیش از این سازمان امنیت جمعی نیز از افزایش تهدیدات امنیتی از خاک افغانستان در آسیای میانه ابراز نگرانی کرده است. این سازمان روز پنجشنبه، ۷ ثور، با نشر خبرنامهای گفته است که ناامنی، افزایش تهدیدات هراسافکنی از افغانستان بر کشورهای آسیای مرکزی و قاچاق مواد مخدر گسترش یافته است. این سازمان در نشستی که روز پنجشنبه هفته گذشته برگزار کرده بود، روی وضعیت امنیتی در افغانستان نیز صحبت کرده است. اعضای این پیمان از رشد تهدیدات تروریستی و مواد مخدر از منبع افغانستان ابراز نگرانی کرده و خواستار تدابیر جدی و بیشتر کشورهای عضو شدهاند.
این در حالی است که پیش از این نشریه امریکایی واشنگتن پُست به نقل از اسناد فاششده امریکا گزارش داده که افغانستان به مرکز تروریسم و هماهنگی داعش تبدیل شده است. براساس ارزیابی سری وزارت دفاع ایالات متحده، داعش قصد دارد با استفاده از خاک افغانستان، حملاتی را در اروپا و آسیا برنامهریزی کند. واشنگتن پُست نگاشته است که یکی از اسناد محرمانه پنتاگون نشان میدهد که «داعش در حال توسعه یک مدل کممصرف برای عملیاتهای بیرونی است که بر منابع بیرون از افغانستان متکی است.»
از سوی دیگر جان بولتن، مشاور امنیت ملی دولت ترمپ، گفته است: «قابل بیشبینی بود که با بازگشت طالبان، افغانستان پایگاه تروریستها میشود.»
این نگرانیها در حالی مطرح میشود که طالبان پیش از این گفتهاند که اجازه نمیدهند از خاک افغانستان علیه هیچ کشوری استفاده شود و آنان در مبارزه با داعش جدیاند.
سازمان همکاری شانگهای در سال 2001 توسط چین، قزاقستان، قرغیزستان، روسیه، تاجیکستان و اوزبیکستان در شانگهای چین تاسیس شد. هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ میلادی بهعنوان اعضای این سازمان پذیرفته شدهاند. در حال حاضر افغانستان، بلاروس و مغولستان اعضای ناظر این سازمان هستند و ایران در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۲ میلادی از عضویت ناظر به عضو رسمی سازمان شانگهای ارتقا یافته است. هدف اساسی تاسیس این سازمان همکاریهای چندجانبه امنیتی، اقتصادی و سیاسی خوانده شده است.
ریاست نشست سازمان همکاری شانگهای دورهای است و هر سال یکی از کشورهای عضو که میزبان نشست میباشد، ریاست اجلاس آن را برعهده میگیرد. اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در سال جدید میلادی برعهده هند است. انتظار میرود وزیران خارجه این سازمان در روزهای 4 و 5 می در هند باهم دیدار کنند.