چشم طمع زورمندان به ریگ بستر رودخانه‌ها و کوه‌پایه‌های هرات
محمدحسین نیک‌خواه
بر اساس دستور وزارت معادن و پترولیم افغانستان، برداشت ریگ (جغل) از تمامی معادن هرات غیرقانونی است و این وزارت هیچ قراردادی برای برداشت ریگ ندارد، اما روزانه صدها موتر خرد و بزرگ از بستر رودخانه‌ها و مناطق دیگر در ولایت هرات ریگ‌برداری می‌کنند.
مقام‌ها در ریاست معادن و پترولیم هرات ریگ‌برداری غیرقانونی را تأیید کرده و می‌گویند آنان بارها از پولیس و نهادهای امنیتی خواسته‌اند تا جلو برداشت غیرقانونی ریگ را بگیرند و حتا این مسأله در جلسه اداری ولایت نیز مطرح شده است.
ریاست حوزه‌ی دریایی هریرود-مرغاب هشدار می‌دهد که برداشت ریگ از بستر رودخانه با وجود مجوز ریاست معادن و پترولیم غیرقانونی است و کسی اجازه ندارد از بستر رودها ریگ‌برداری کند.
ریاست حفظ و مراقبت سرک‌های هرات نیز می‌گوید که به دلیل برداشت غیرقانونی ریگ، بخش‌هایی از شاهراه هرات – تورغندی آسیب دیده و در دراز‌مدت ممکن است پشتون‌پل هم تخریب شود.
کنش‌گران مدنی در هرات با انتقاد از وضعیت، تیر نقد را به سمت حلقه‌های مافیایی، زورمندان و اربابان روستاها نشانه گرفته و به این باور اند که آنان به صورت مستقیم در برداشت غیرقانونی ریگ دست دارند و با پرداخت رشوت به پولیس موترهای ریگ را به مرکز شهر هرات انتقال می‌دهند، اما مقام‌های پولیس هرات این ادعاها را بی‌بنیاد می‌دانند.
تقابل حکومت و زورمندان
با یکی از راننده‌گان موترهای فروش ریگ در مورد برداشت ریگ در هرات هم‌صحبت شدم. شاه‌جهان، می‌گوید بارها دیده شده که روزانه هزاران تن جغل از بستر رودخانه‌ها و بخش‌های ریگستانی تپه‌های بیرون از شهر برداشت می‌شود.
به گفته او پیش از این بخش خصوصی در قراردادی رسمی با وزارت معادن و پترولیم برداشت ریگ را عهده‌دار بود و از هر موتر ۱۰۰ افغانی دریافت می‌کرد، اما حالا پاسگاه‌های امنیتی و زورمندان از راننده‌گان پول می‌گیرند.
ضیاءالحق پوپل، رییس معادن و پترولیم هرات، در گفت‌وگو با روزنامه‌ی ۸صبح می‌گوید که براساس دستور وزارت معادن، برداشت جغل در تمام هرات غیرقانونی است و این وزارت هیچ قراردادی با بخش خصوصی به خاطر برداشت ریگ/جغل ندارد.
این مقام محلی هرات تأیید می‌کند که برداشت ریگ از بخش‌های مختلف از جمله معادن هرات به گونه‌ی غیرقانونی صورت می‌گیرد، اما این اداره به تنهایی توان مقابله با آن را ندارد و با مطرح کردن این مشکل در جلسه‌ی اداری ولایت از پولیس خواسته است تا جلو برداشت غیرقانونی ریگ را بگیرد.
ولسوالی انجیل در هرات به دلیل ساحه‌ی وسیع و نزدیکی آن به شهر، جایی است که بیش‌ترین میزان ریگ‌برداری غیرقانونی در آن صورت می‌گیرد.
جعفر حسینی، مدیر خدمات تخنیکی و سکتوری این ولسوالی، می‌گوید که ریگ‌برداری شب‌هنگام و در مناطق دوردست انجام می‌شود، اما پولیس و نیروهای امنیتی اجازه نمی‌دهند از بستر رودخانه‌ها ریگ برداشت شود.
فساد گسترده و دست‌های پشت پرده
شبکه‌ی نظارت از منابع طبیعی و محیط زیست، نگران حیف‌و‌میل شدن معادن از سوی زورمندان است. سیداشرف سادات، نماینده این شبکه در هرات، به روزنامه‌ی ۸صبح می‌گوید که حلقه‌های مافیایی، زورمندان محلی، اربابان روستاها و افرادی که با مقام‌های بلند‌رتبه‌ی حکومتی و چهره‌های بانفوذ سیاسی پیوند دارند، در برداشت غیرقانونی ریگ دست دارند.
به گفته‌ی آقای سادات، قرارداد معادن ریگ/جغل با بخش خصوصی نزدیک به دو سال می‌شود که از سوی وزارت معادن و پترولیم در هرات لغو شده و برداشت غیرقانونی افزون بر تخریب محیط زیست، سبب حیف‌و‌میل میلیون‌ها افغانی عواید حکومت شده است.
نماینده شبکه نظارت از منابع طبیعی و محیط زیست اضافه می‌کند که کنش‌گران مدنی تا کنون بارها به خاطر این مسأله دادخواهی کرده‌اند، اما مقام‌های ریاست معادن هرات گفته‌اند که پولیس باید از برداشت غیرقانونی ریگ پیش‌گیری کند.
نجیب‌الله جوینی، رییس عمومی حوزه‌ی دریایی هریرود- مرغاب، هشدار می‌دهد که برداشت ریگ از بستر رودخانه‌ها غیرقانونی و نگران‌کننده است و از مناطق نزدیک آب‌های روان هم باید پس از قرارداد وزارت معادن و پترولیم با تأیید این نهاد ریگ‌برداری صورت بگیرد.
پولیس هرات اما واکنش خاص خودش را نسبت به موضوع دارد. سیدعثمان محبوبی، آمر امنیت فرماندهی پولیس هرات، می‌گوید که والی هرات سه روز پیش در مکتوبی از فرماندهی پولیس خواسته است تا جلو ریگ‌برداری غیرقانونی از مناطق مختلف ولسوالی انجیل را بگیرد. این مقام امنیتی تأکید می‌کند که پولیس اجازه نمی‌دهد منابع طبیعی از سوی زورمندان حیف‌و‌میل شود و ادعاها در مورد اخاذی و پرداخت رشوت به پاسگاه‌های امنیتی پولیس را نیز رد می‌کند.
نگرانی از تخریب شاهراه‌ها
به تازه‌گی عکس‌هایی در شبکه‌های اجتماعی میان کاربران دست به دست می‌شود که نشان‌گر تخریب پایه‌های «پشتون‌پل» مهم‌ترین پل کانکریتی هرات در اثر ریگ‌برداری است. این پل در مسیر شاهراه هرات-قندهار و داخل شهر بر فراز دریای هریرود اعمار شده است.
سیدعبدالله حمایت، رییس حفظ و مراقبت سرک‌های هرات، در گفت‌وگو با روزنامه‌ی ۸صبح تأکید می‌کند که برداشت بیش از حد و غیرقانونی ریگ‌های روان از بستر رودخانه‌ها سبب افزایش شدت سیلاب‌ها شده و چندی پیش سیلاب بخشی از شاهراه هرات – تورغندی را تخریب کرد.
به گفته‌ی آقای حمایت، ریگ‌برداری غیرقانونی از نزدیک پشتون‌پل، به پایه‌های کانکریتی این پل آسیب رسانده و هرچند این مسأله در کوتاه‌مدت نگران‌کننده نیست، اما در دراز‌مدت می‌تواند باعث تخریب مهم‌ترین پل هرات شود.
پشتون‌پل چند سال پیش از سوی حکومت هندوستان ساخته شد و در میسر شاهراه هرات – کابل، شهرک صنعتی، میدان‌هوایی، سرک کمربندی «بای‌پاس»، پمپ‌استیشن خط لوله‌ی گاز تاپی، ایستگاه خط آهن هرات – خواف و چند ولسوالی هرات قرار گرفته است.
از این پل روزانه هزاران موتر سبک و سنگین رفت‌و‌آمد می‌کنند و تخریب آن برای هراتیان بسیار نگران‌کننده است.
با این وجود مقام‌های محلی هرات تأکید می‌کنند که هیأتی برای بررسی بخش‌های آسیب‌دیده این پل موظف شده تا مشخص کند که آسیب ناشی از جاری شدن سیلاب چند ماه پیش و ریگ‌برداری‌های غیرقانونی چقدر است. دیده شود که هیأت بررسی‌کننده به کجا می‌رسد و آیا اقدام فوری برای برطرفی مشکل صورت خواهد گرفت یا خیر.
