پاسپورت افغانستان از نگاه اعتبار، چندین سال است که در ردهبندی جهانی «شاخص پاسپورت» جایگاه کماعتبارترین پاسپورت جهان را به خود اختصاص میدهد. در تازهترین گزارشی که در هفته نخست سال 2021 توسط نهاد «شاخص پاسپورت هنلی و پارتنر» نشر شد، پاسپورت افغانستان به عنوان کماعتبارترین پاسپورت سال 2021 در سطح جهان شناخته شده است. شاخص پاسپورت هنلی و پارتنر، اعتبار پاسپورت هر کشور را بر اساس شمار کشورهایی که دارندهگان آن پاسپورت بدون ویزا میتوانند در آن سفر کنند، ردهبندی میکند. بر اساس این پژوهش، شهروندان افغانستان تنها میتوانند به 26 کشور و قلمرو، بدون ویزا سفر کنند. هر سال بعد از نشر گزارش شاخص پاسپورت هنلی و پارتنر، شهروندان افغانستان این موضوع را به بحث میگیرند و از سیاستگران کشور انتقاد میکنند که چرا نتواستند برای این ملت قدرت و عزت به بار آورند و ما را در چنین جایگاه قرار دادهاند. اما آنچه که از نظر دور میماند و کمتر به آن پرداخته میشود، قیمت پاسپورت افغانستان است. از نگاه قیمت، پاسپورت افغانستان یکی از گرانقیمتترین پاسپورتها در سطح جهان است.
قیمت پاسپورت بسیاری از کشورها بر اساس میانگین درآمد شهروندان آن تعیین میشود. به طور متوسط، قیمت پاسپورت بیشتر کشورهای جهان با اعتبار 10 ساله، میان 2 تا 4 درصد درآمد یک ماه شهروندان آن کشورها است. این قیمت برای برخی کشورها یک درصد و یا حتا کمتر از آن است. به گونه نمونه، اگر آلمان را در نظر بگیریم، میانگین درآمد ماهانه سال 2020 شهروندانش 3788 دالر بوده و قیمت پاسپورت آن 66 دالر است. به این اساس، قیمت پاسپورت آلمان برابر با 1.7 درصد درآمد ماهانه شهروندان آن کشور است.
اما اگر افغانستان را در نظر بگیریم، درآمد سرانه سال 2019 شهروندان افغانسان 571.50 دالر بوده است که میانگین درآمد ماهانه هر شهروند آن 48 دالر میشود؛ اما قیمت پاسپورت آن که 5 سال اعتبار دارد، 71 دالر (5500 افغانی) است که اگر آن را برای 10 سال محاسبه کنیم، 142 دالر و برابر با 296 درصد درآمد یک ماه شهروندانش میشود. به این اساس، یک شهروند آلمان با توجه به درآمدش میتواند در یک ماه 57 پاسپورت تهیه کند، در حالی که یک شهروند افغانستان با توجه به درآمد ماهانهاش حتا توانایی تهیه یک پاسپورت را هم ندارد.
در مقابل افغانستان، بر اساس گزارش نهاد شاخص هنلی و پارتنر، جاپان با داشتن بااعتبارترین و قویترین پاسپورت در سطح جهان، در صدر این لیست قرار دارد. به گونهای که شهروندان آن کشور میتوانند به 191 کشور و قلمرو بدون ویزا سفر کنند. قیمت پاسپورت جاپان 115 دالر است که برابر با 3.4 درصد میانگین درآمد ماهانه شهروندان آن کشور میشود. همینگونه اگر میانگین درآمد ماهانه شهروندان چهار کشور چین، هند، پاکستان و ایران را در نظر بگیریم، آنها به گونه میانگین 14 درصد درآمد یک ماه خود را در طول 10 سال برای پاسپورت با اعتبار 10 ساله پرداخت میکنند.
داشتن پاسپورت، از جمله حقوق شهروندی افراد است و در عین حال ارایه خدمات و فراهمآوری امکانات رفاهی برای شهروندان، از وظایف اساسی حکومتها است. این خدمات باید به گونه رایگان و یا با کمترین هزینه برای شهروندان ارایه شود. دولت افغانستان پاسپورت را به بلندترین قیمت به شهروندانش به فروش میرساند، در حالی که بالای 50 درصد شهروندان آن زیر خط فقر قرار دارند. در کنار قیمت بلند پاسپورت، هزینه انتقال پاسپورت از کابل به ولایتها که 500 افغانی میشود، نیز غیرمنطقی و برابر با 13 درصد میانگین درآمد ماهانه هر فرد است که 4 برابر میانگین قیمت پاسپورت در سطح جهان و تقریباً برابر با قیمت پاسپورت چهار کشور همسایه افغانستان میشود. با این وجود، دولت، 50 افغانی دیگر را به گونه اجباری از هر متقاضی پاسپورت به حساب هلال احمر افغانی دریافت میکند، در حالی که شمار زیادی از متقاضیان پاسپورت، خودشان به کمک نیاز دارند.
با توجه به قیمت پاسپورت افغانستان، بسیاری از شهروندان این کشور توانایی تهیه پاسپورت را برای خود و اعضای خانواده شان ندارند؛ اما بیباوری آنها به سیستم صحی و ضعف گسترده در این حوزه، سبب میشود که آنها به هر طوری که شده، برای خود و اعضای خانواده شان پاسپورت تهیه نمایند تا در روزهای دشوار (مریضی) از آن استفاده کنند.
حکومت افغانستان باید در مورد قیمت پاسپورت تجدید نظر و آن را بر اساس میانگین درآمد ماهانه شهروندان تنظیم کند. پارلمان مسوولیت دارد تا در این زمینه وارد عمل شود و از حکومت بخواهد که قیمت پاسپورت را متناسب با درآمد مردم تنظیم کند. حتا اگر قیمت پاسپورت افغانستان با اعتبار 10 ساله به 1000 افغانی نیز کاهش یابد، باز هم برابر است با 27 درصد درآمد ماهانه شهروندان که 9 برابر میانگین قیمت پاسپورت در سطح جهان خواهد بود.