پس از 2001، افغانستان یک دوره درخشان آزادی بیان و اطلاعرسانی را تجربه کرد. در این دوره، صدها رسانه آزاد در کشور فعالیت کردند. به رغم قربانیها و مشکلات فراوان، در بستر نظم جمهوری، فضا برای فعالیت آزاد رسانهها، مهیا بود. خبرنگاران به اطلاعات دسترسی داشتند و حضور جامعه جهانی، مصونیت کاری آنان را تضمین کرده بود. رسانهها در روشنی قانون، با اطلاعرسانی بیطرفانه و افشاگریهای مداوم، کارگزاران قدرت و سیاست را برای پاسخگویی به مردم زیر فشار قرار میدادند. گزارشگران تحقیقی فساد مسوولان را افشا میکردند و رسانهها با نقد و پرسشگری، در برابر بنیادگرایی و تروریسم موضع جدی و مستحکمی داشتند.
با سقوط دولت در 15 آگست 2021، فضا برای رسانهها به یکبارهگی دگرگون شد. طالبان با همان سرعتی که ارگ ریاست جمهوری و دیگر ادارات دولتی را تصرف کردند، در نخستین روزهای حضورشان در کابل، به سراغ رسانهها رفتند. اعمال فشار بر رسانهها برای تغییر سیاست نشراتیشان، خلع سلاح محافظان رسانهها، ملغا کردن قوانین از جمله قانون دسترسی به اطلاعات، طرح طرزالعملهای سختگیرانه بر نحوه فعالیت رسانهها، ممنوع کردن پوشش تظاهرات و لتوکوب، بازداشت و بازجویی خبرنگاران، اقداماتی است که پنج ماه گذشته طالبان در برابر رسانهها انجام دادهاند.
سرکوب طالبان و مشکلات اقتصادی، رسانههای زیادی را با سقوط مواجه کرده است. خبرنگاران زن بیکار شدهاند. بسیاری از رسانهها تحت فشار پیوسته طالبان، سیاست نشراتیشان را تغییر دادهاند و با خودسانسوری، فعالیت میکنند. خبرنگاران رسانههایی که کمتر زیربار طالبان رفتهاند، همهروزه از سوی اداره استخبارات حکومت سرپرست طالبان فراخوانده میشوند و مورد بازجویی قرار میگیرند. اکنون آنچه بیش از هرچیزی در فضای رسانههای افغانستان برجسته است، خودسانسوری و ترس است. خبرنگاران احساس امنیت ندارند.
با وصف اعتراضات گسترده خبرنگاران و نهادهای حامی رسانهها، طالبان آزادی اطلاعرسانی را به رسمیت نشناختهاند. این گروه با نگاه تشریعی به اطلاعرسانی، آزادی رسانهها را محدود کرده است. خانه آزادی بیان در تازهترین اعلامیه خود گفته است که رسانهها بهگونه سیستماتیک از سوی اداره استخبارات طالبان سانسور میشوند. در این اعلامیه آمده است که اداره استخبارات طالبان، با استفاده از زور، تهدید و فشار، تلاش دارد تمام رسانههای آزاد افغانستان را به «پلتفرم» تبلیغاتی خود تبدیل کند که به گفته این نهاد، «متأسفانه در این کار تا حدی موفق هم شده است». در کنار خانه آزادی بیان، بسیاری از نهادهای حامی رسانهها و خبرنگاران، نیز این نگرانی را مطرح کرده و از نابود شدن آزادی رسانهها، هشدار دادهاند.
تا کنون اما طالبان به این اعتراضات توجه نکردهاند. آنها با گذشت هر روز، فشار بر رسانهها را بیشتر میکنند و از مرحله طرح طرزالعمل، به مرحله «امر و نهی» و تهدید خبرنگاران رسیدهاند. نگاه تشریعی، رویکرد مسلط طالبان به همهچیز و بهویژه فعالیت رسانهها است. آنان در وضعیتی که کشور با مشکلات بیپیشینه و بنیادبرافکن روبهرو است، به دنبال سانسور کامل رسانهها هستند. این واقعیت، بسیار عریان است و در تمامی موضعگیریها و رفتار مسوولان حکومت سرپرست این گروه، در مورد رسانهها، دیده میشود.
با سقوط دولت پیشین، نهادهای ملی فروپاشید. بسیاری از دستاوردها از میان رفت و مردم افغانستان در دامن فقر کمرشکن و فاجعه بشری بیپیشینه در تاریخ معاصر جهان، افتادند. در چنین وضعیتی، هرگاه امکان فعالیت رسانههای آزاد در کشور بهصورت کامل از میان برود، خشونت و سرکوب بیشتر خواهد شد و ساختار حاکم، تن به پاسخگویی به مردم افغانستان و جهان نخواهد داد.
در چنین وضعیتی، تنها نشر اعلامیه کافی نیست. نهادهای بینالمللی و کشورهای جهان، در حفاظت از دستاوردهای مردم افغانستان، از جمله آزادی بیان و اطلاعرسانی، از هیچ تلاشی فروگذار نکنند. رسانهها تحت فشار روزافزون طالبان قرار دارند و اگر جهان در کنار آنان نایستد، امکان گردش آزاد اطلاعات در افغانستان از میان خواهد رفت.