نقش آموزش و پرورش در توسعه پایدار

عبدالوحید گلرانی، دانش آموخته‌ی رشته جامعه‌شناسی

دانشمندان و متفکران حوزه آموزش و پرورش تعاریف متفاوتی از آموزش و پرورش دارند، در واقع، آموزش و پرورش را می‌توان هم به عنوان یک فرایند تعریف کرد و هم به عنوان یک نهاد اجتماعی. به عنوان یک فرایند، هر زمان که شاهد تغییری در رفتار جسمانی یا ذهنی فرد باشیم، آموزش و پرورش حاصل شده است. و به عنوان یک نهاد اجتماعی، آموزش و پرورش به عنوان ترکیبی از مدرسه و افرادی است که به طرق مختلف در چارچوب مدرسه با یکدیگر در کنش و واکنش هستند. (شارع پور،۱۳۹۰: ۱۰)

 اصطلاح توسعه به صورت فراگیر پس از جنگ جهانی دوم مطرح شد. در لغت به معنای خروج از «لفاف» است. اگر به توسعه به صورت کلی نگاه کنیم خواهیم دید که توسعه: اقتصاد، فرهنگ، سیاست و سایر شوون یک جامعه را در بر می‌گیرد. توسعه، عبارت از مجموعه تغییر‌اتی است که موجب می‌شود یک نظام اجتماعی از شرایط خاصی از زنده‌گی که نامطلوب تشخیص داده می‌شود، بسوی شرایط بهتر حرکت کند.

 اما توسعه پایدار: تعاریف متعددی توسط دانشمندان در باره توسعه پایدار شده است، وقتی از توسعه پایدار صحبت می‌شود؛ منظور توسعه‌ای است که به بقای بشر و رفاه کامل و همه جانبه آن می‌نگرد. توسعه پایدار با تمام زنجیره‌ها، فرآیندهای پویا، منابع انسانی، منابع طبیعی و نظام سخت افزاری جامعه در یک شکل تعاملی است و در صدد تعامل بین حال و آینده، انسان و طبیعت و عدالت و رفاه و درون نسل‌ها است.(عیوضی،۱۳۸۵: ۲).

 هم‌چنان مفهوم توسعه پایدار برای اولین بار توسط سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۲ مطرح گردید. توسعه پایدار به معنای یکجا نمودن یک سلسله از اهداف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی برای حداکثر سازی رفاه و آرامش انسان‌های فعلی بدون آسیب به توانایی نسل‌های آینده به منظور برآوردن نیاز‌های آن‌ها می‌باشد.

 آموزش و پرورش به عنوان یک متغییر مستقل، لازمه‌ی توسعه و مخرج مشترک تمامی جوامع توسعه یافته است. (نوابخش، ارجمند سیاه پوش ۱۳۸۸،: ۸۰). از این رو توسعه کلیه عوامل موثر در بهبود شرایط زیستی؛ یعنی عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی جامعه را در بر می‌گیرد. اما به صورت مشخص اگر به این سوال بپردازیم که : چی نقشی آموزش و پرورش در توسعه پایدار می‌تواند داشته باشد؟ سوال ایست که در جریان این مقاله به آن پاسخ داده خواهد شد.

 امروزه یکی از تفاوت‌های عمده که بین کشور‌های پیش‌رفته و کشور‌های عقب مانده یا روبه توسعه می‌باشد، همانا نگاه آن کشورها به این عامل حیاتی و پایه اصلی توسعه است. به میزان افزایش بهتر آموزش و پرورش توسعه هم سریع‌تر صورت خواهد گرفت. و برای دستیابی به توسعه پایدار باید آگاهی‌های لازم در باره نقش آموزش در باره توسعه پایدار صورت گیرد؛ به عبارت دیگر ما برای دستیابی به توسعه پایدار، باید به سمت جامعه جامعه‌ای خواهان توسعه پایدار حرکت کنیم. از آن‌جا که یکی از شاخص‌های توسعه پایدار، درونی کردن مفهوم توسعه، درون و بین نسل‌های جامعه است. در آموزش با شاخصه‌های علمی‌گرا، مهارت‌پذیر، تغییر‌پذیر، سیستمی، پژوهش‌گر، قادر خواهد بود فرایند توسعه را در تمامی ابعاد جامعه، گسترش داده و افراد جامعه را به عنوان اصلی‌ترین عوامل توسعه به بهترین شکل آموزش داده و به ارتقای کمی و کیفی جامعه کمک کنند. از طرف دیگر، آموزش باعث می‌شود که افراد در برابر تغییرات نه تنها مقاومت نکنند، بلکه به دلیل داشتن انعطاف‌پذیری لازم، استقبال نیز بنمایند، این پدیده خود از شاخصه‌های مهم در رابطه با توسعه پایدار است.

نتیجه

از آن‌جایی که نقش آموزش و پرورش تقریباً در تمامی جوامع مشخص می‌باشد و با توجه به اینکه دولت‌ها در طی سالیان طولانی به بعد مادی این نهاد مهم پرداخته‌اند، کم‌تر به چگونه‌گی ارتقای کیفی آن در راستای توسعه پایدار جامعه اهمیت دادند. امروزه مفهوم توسعه پایدار به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه، مطرح بوده و از جهت پرداختن جدی به این مسأله، هم از جهت آموزش و هم توسعه بسیار جدی می‌باشد. بر این اساس به نظر می‌رسد آموزش در کشور‌های در حال توسعه در صورتی که ویژه‌گی‌های زیر را داشته باشد؛ به توسعه پایدار کمک خواهد کرد.

– آموزش دادن مهارت‌های شغلی و زنده‌گی؛

– پرورش دادن خلاقیت و نوآوری؛

– تقویت کردن مهارت‌های ادراکی؛

– توانایی مهارت‌های تصمیم‌گیری؛

هر نظام آموزشی که دارای ویژه‌گی‌های بالا نباشد، آموزش غیر توسعه‌ای است و نمی‌تواند با توسعه پایدار که اساس آن تعامل سازنده و تکاملی با طبیعت و سایر انسان‌ها است، منجر شود. و در اخیر پیشنهاد سیاستی این مقاله این است که باید نظام آموزشی کشور از دید توسعه پایدار مورد ارزیابی قرار گیرد، چرا که اساس توسعه پایدار از کانال آموزش و پرورش می‌گذرد، و در غیر این صورت نظام آموزش و پرورش به عنوان عواملی ضد توسعه عمل خواهد کرد.

منابع:

شارع پور، محمود(۱۳۹۰). جامعه‌شناسی آموزش و پرورش(چاپ نهم). تهران: انتشارات اوقاف.

مریم ثابتی، محمد همایون سپهر، فخرالدین احمدی(۱۳۹۳). نقش آموزش عالی در توسعه ملی.

دکتر میثم موسایی، مریم احمد زاده(۱۳۸۸). آموزش توسعه‌ای و توسعه پایدار.

پوریا عربی، ریحانه قشقایی، علی ربانی فرهودی(۱۳۹۲). توسعه اقتصادی آموزش و پرورش با تاکید بر سند تحول بنیادین آموزش و پررش ایران.

زینب صادقی، رضا محتشمی، امیر میری، سبحان صادقی(۱۳۸۹). خلاقیت در آموزش عالی؛ گامی اساسی در جهت توسعه پایدار.

محمد آزادنیا، عبدالرضا مجدالدین، شمس السادات زاهدی، محمد رضا پور عابدی(۱۳۹۶).الگوی اثر گذاری طرح جویشگر بومی بر توسعه پایدار بر اساس شاخص‌های پایداری.