پس تسلط طالبان بر کشور، آزادی بیان و رسانهها با سرکوب و سانسور شدید مواجه شده است. شمار زیادی از خبرنگاران و کارمندان رسانهای، به دلیل هراس از طالبان کشور را ترک کرده و به کشورهای دیگر بهویژه پاکستان رفتهاند. طالبان با شکنجه، لتوکوب و بازداشت خبرنگاران، مانع گردش آزاد اطلاعات شده و فضای رسانهای را بهشدت زیر سانسور و اعمال محدودیت قرار دادهاند. نهادهای حامی رسانهها از وضعیت آزادی بیان و رسانهها در کشور ابراز نگرانی کرده و گفتهاند که از ۲۴ اسد ۱۴۰۰ تاکنون از میان ۵۴۷ رسانه فعال در کشور، ۲۱۹ رسانه فعالیت خود را متوقف کردهاند. با این وصف، خبرنگاران و کارمندان رسانههای افغانستان که در پاکستان هستند، با دهها دردسر روبهرویند و در یک سال گذشته کمتر توجهی به وضعیت آنان صورت نگرفته است.
از سقوط افغانستان به دست طالبان حدود ۱۴ ماه میگذرد. شمار زیادی از خبرنگاران و کارمندان رسانهای که به پاکستان پناه بردهاند، در بیسرنوشتی به سر میبرند. آنان وضعیت زندهگیشان را رقتبار توصیف میکنند و توضیح میدهند که به دلیل هراس و تهدیدات مستقیم از سوی طالبان، به افغانستان برگشته نمیتوانند. کشورهای مهاجرپذیر نیز پروندههای مهاجرت آنان را چنانچه لازم است، بررسی نمیکنند. این خبرنگاران نسبت به تداوم وضعیت موجود و آینده ناروشن خود بهشدت نگرانی دارند و بیشتر آنان به افسردهگی مبتلا شدهاند.
در تازهترین مورد، خپلواک صافی، مدیرمسوول شبکه تلویزیونی طلوعنیوز، کشور را ترک کرده است. او در توییتی نوشته است که پس از سالها کار خبرنگاری، اخیراً به این نتیجه رسیده است که نمیتواند ادامه دهد. در همین حال، یکی از خبرنگاران طلوعنیوز که از سال 1388 خورشیدی به این سو در بخشهای مختلف موبی گروپ و سایر رسانهها کار کرده است، در صحبت با روزنامه ۸صبح، از بیسرنوشتی خبرنگاران در پاکستان بهشدت ابراز نگرانی میکند. او که به گفته خودش از سوی طالبان بازداشت، شکنجه و لتوکوب نیز شده است، نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، اما تأکید میکند که به رغم تهدید و لتوکوب شدن از سوی طالبان، نهادهای حامی رسانهها تاکنون به وضعیتش رسیدهگی نکردهاند.
این خبرنگار میافزاید: «در چند ماه، دو بار از طرف طالبان تهدید شدم. وضعیت وخیم شد، پاکستان آمدم. اینجا هم یک مرجع نیست که مشکلات خود را در میان بگذاریم. هر کسی به قسم منفرد به نهادهای مختلف ایمیل میکند و پاسخگویی در این زمینه وجود ندارد.» او میافزاید: «تمام مصارف برعهده خبرنگاران میباشد که کارشان را هم از دست دادهاند و در بیسرنوشتی محض به سر میبرند. نهادها هم همکاری نمیکنند. در پاکستان با مشکلات پولیس و ویزا مواجه هستیم. آرزو داریم صدای خبرنگاران شنیده شود و به روند انتقال و رسیدهگی به پروندههای آنان توجه جدی صورت گیرد.»
نجیبه زمان، خبرنگار دیگری است که از مدت یک سال به این سو در وضعیت نامعلومی در پاکستان به سر میبرد. او که نخستین کار خبرنگاری را در قندهار آغاز کرده و سپس تجربه کار در موبی گروپ و رادیو آزادی را دارد، میگوید که بعد از 12 سال کار خبرنگاری اکنون از بیسرنوشتی خود بهشدت مأیوس شده و نسبت به آیندهاش نگران است. نجیبه زمان پس از سلطه طالبان با خانوادهاش به پاکستان رفته است. او در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «با بسیار مشکلات به پاکستان آمدم. بیسرنوشت هستیم، دوباره به افغانستان رفته نمیتوانیم، وضعیت خبرنگاران زن در افغانستان بهشدت وخیم است. از نگاه اقتصادی مشکل داریم. کار کرده نمیتوانیم و فعلاً پول برای هزینه زندهگی ندارم. وسایل خانه و طلای خود را که فروخته بودم، تمام شده و نمیتوانم زندهگی را به پیش ببرم.»
این خبرنگار علاوه بر مشکلات اقتصادی و عدم رسیدهگی به وضعیت خبرنگاران و مهاجران افغان در پاکستان از سوی دفتر پناهندهگی سازمان ملل متحد (UNHCR)، تأکید میکند که یک سال میشود کودکان خبرنگاران نیز در پاکستان از رفتن به مکتب باز ماندهاند. به گفته او، تداوم وضعیت موجود، زندهگی را برایش سخت ساخته و با مشکلات متعددی مواجه شده است.
فرزانه ایوبی، خبرنگار دیگر، نیز از وضع موجود نگران است و با مشکلات زیادی دستوپنجه نرم میکند. او به روزنامه ۸صبح میگوید که پس از هفت سال کار خبرنگاری، با تسلط دوباره طالبان بر کشور، مجبور به ترک کشور شده است. او میافزاید که نخستین کار رسانهایاش را با رادیو زمزمه آغاز کرده و سپس با رسانههای مختلف چاپی و تصویری کار کرده است. ایوبی پس از رادیو زمزمه در تلویزیونهای میترا، نور و شماری از رسانههای چاپی وظیفه اجرا کرده است. او در صحبت با روزنامه ۸صبح، از مشکلات اقتصادی و روحی سخن میگوید: «یک سال میشود که در پاکستان هستم. از نگاه اقتصادی، روحی و روانی در وضعیت بدی به سر میبرم که قابل بیان نیست. در هنگام ولادت عملیات شدم. دو طفل کوچک و مریض در بستر دارم. از عهده تأمین مخارج اینها براآمده نمیتوانم. پاسپورت هم دو ماه دیگر نیاز به تمدید دارد و پول ندارم. بیکارم و دو طفل شیرخوار دارم. قیمتی هم به اوج خود رسیده است. زندهگی کردن بسیار دشوار شده و نهادها برای کسانی که ارتباطات دارند، کمک میکنند. به افغانستان هم برگشته نمیتوانیم.»
مژگان فراجی، نیز وضعیت مشابهی با سایر خبرنگاران دارد. او در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «وضعیت آنقدر بد است که قابل بیان نیست. از نگاه اقتصادی، روحی و بیسرنوشتی، حالی برای ما نمانده. کار هم کرده نمیتوانیم، اولاد ما درس خوانده نمیتوانند. هیچ نهاد حمایتکننده هم نیست. وضعیت خیلی بد است. بدون کار و فعالیت زندهگی را سپری کردن، کمتر از زیستن در جهنم نیست.» او عدم پاسخگویی نهادهای حامی خبرنگاران را هم تأسفبار میخواند.
جهانزیب ویسا، یکی از گویندهگان برنامه رادیویی در ولایت ارزگان بوده است. او یک سال میشود که در پاکستان در وضعیت ناروشنی به سر میبرد. آقای ویسا در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که بیش از چهار سال در رسانه «دهراود غژ» کار کرده است. او اکنون از وضعیت بد زندهگی و اقتصادی در پاکستان نگران است و تأکید میکند که تداوم بیسرنوشتی او را با مشکلات جدی روحی و روانی مواجه و نسبت به آینده ناامید ساخته است. آقای ویسا از نهادهای حامی رسانهها و کشورهایی که به خبرنگاران و فعالان رسانهای در معرض خطر پناهندهگی میدهند، میخواهد که به وضعیت بد روزنامهنگاران افغانستان که فعلاً در پاکستان هستند، رسیدهگی کنند.
یکی از خبرنگاران که به دلیل مشکلات امنیتی نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «روزگاری صدای مردم بودیم، اما اکنون خود ما بیصدا هستیم. هیچکسی صدای ما را نمیشنود. وضعیت رقتبار و مشکلات اقتصادی در کنار رنج غربت و آوارهگی بر روح و روان ما تلنبار شده و بهشدت نگران آینده هستیم.» او نسبت به زندهگی و اقدام نهادهای حامی رسانهها بیباور شده است. این خبرنگار ادعا میکند: «هر کس واسطه داشت و شامل باند و مافیای رسانهها بود، انتقال داده شد. آنانی که هیچ خبرنگار نبودند، با کارتهای جعلی رفتهاند؛ اما من که سالها کار رسانهای کردم، اکنون هیچکسی به دادم نمیرسد.»
سویتا سادات نیز خبرنگاری است که در مزارشریف در رادیو بیان کار کرده است. او میگوید، بیشتر از 10 ماه میشود که در اسلامآباد زندهگی میکند و در وضعیت ناروشنی به سر میبرد. او توضیح میدهد که علاوه بر کار رسانهای، در اعتراضهای خیابانی زنان نیز نقش اساسی داشته است، اما اکنون در وضعیت بد اقتصادی و روحی به سر میبرد.
خبرنگاران آواره افغانستان در پاکستان در حالی از وضعیت بد اقتصادی، روحی و روانی در پاکستان نگرانی دارند که طالبان همچنان به محدودیت علیه رسانهها و آزادی بیان ادامه میدهند. این گروه در تازهترین مورد، دامنه انترنتی روزنامه ۸صبح و زاویه مدیا، دو رسانه آزاد در افغانستان را مسدود کردهاند. سازمان گزارشگران بدون مرز با نشر خبرنامهای، این اقدام طالبان را مرحلهای جدید از «جنگ رسانهای» این گروه خوانده و خواستار لغو این تصمیم طالبان شده است.
در خبرنامه این سازمان آمده است که طالبان از خشونت و مقررات دستوپاگیر برای وضع محدودیت و سانسور رسانهها استفاده کردهاند؛ اما برای اولین بار تا آنجا به پیش رفتهاند که با بستن وبسایت دو رسانه در افغانستان، بهطور مستقیم آزادی رسانهها را نقض کردهاند. کمیته حفاظت از خبرنگاران نیز اعلام کرده که طالبان باید سانسور پوشش خبری در افغانستان را متوقف کنند و به روزنامه ۸صبح و زاویه مدیا، اجازه دهند تا به دامنه انترنتی خود دسترسی پیدا کنند.
همچنان سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) روز چهارشنبه، ۱۳ میزان، با نشر خبرنامهای در پیوند به بسته شدن دامنه انترنتی دو رسانه در افغانستان گفته است: «بسته شدن سایتهای روزنامه ۸صبح و زاویه مدیا، نشانه دیگری از ادامه سرکوب رسانهها در افغانستان توسط طالبان است.»
وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی زیر اداره طالبان از این پیش توضیح داده بود که دامنه انترنتی این دو رسانه به علت نشر «مطالب نادرست»، مسدود شده است. روزنامه 8صبح و زاویه میدیا اما با نشر خبرنامههای جداگانه، تأکید کردهاند که تا این دم به نشر مطالب خبری در چوکات اصول روزنامهنگاری ادامه دادهاند و از این پس نیز به اطلاعرسانی خود برای شهروندان ادامه میدهند.
این در حالی است که از این پیش ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان و معین پیشین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ این گروه، در نشستی با مسوولان رسانهها و نهادهای حامی خبرنگاران ادعا کرده بود که قانون رسانههای همهگانی جمهوریت اکنون نیز قابل اجرا است. اما خلاف ادعای طالبان، آنها به بازداشت خبرنگاران، سانسور و اعمال محدودیت علیه رسانهها ادامه دادهاند.
بهتازهگی سندیکای ملی خبرنگاران فرانسه و فدراسیون بینالمللی خبرنگاران از دولت فرانسه انتقاد کردهاند که به تعهداتش برای انتقال خبرنگاران در معرض خطر افغانستان عمل نکرده است. این دو نهاد خبرنگاری گفتهاند که بیش از 200 خبرنگار افغانستان از ماهها به این سو در کشورهای پاکستان و ایران منتظر دریافت ویزا از دولت فرانسه هستند، اما این دولت به تعهد خود عمل نکرده است.
با این حال شماری از خبرنگاران در صحبت با روزنامه ۸صبح میگویند که بیشتر از ۳۰۰ خبرنگار در یک سال گذشته در پاکستان در وضعیت بیسرنوشتی به سر میبرند و با مشکلات گسترده دستوپنجه نرم میکنند. خبرنگاران افغانستان که در پاکستان به سر میبرند، علاوه بر داشتن مشکلات در جواز اقامت و تمدید ویزایشان، از وضعیت بد اقتصادی و روحی شاکیاند و میگویند که با دهها درد سر روبهرویند.