ماجرای خان و ارتش پاکستان

در سنت سیاسی پاکستان معمول است که نخست‌وزیران توسط ارتش به ‌قدرت می‌رسند و توسط ارتش از قدرت برکنار می‌شوند. عمران خان، ستاره پیشین کریکت پاکستان، نیز توسط ارتش به‌ قدرت رسید و با خواست ارتش از قدرت برکنار شد. در میان نظامیان پاکستانی، احمد‌شجاع پاشا و فیض‌ حمید، رییسان پیشین سازمان استخبارات (ISI) در به ‌قدرت رسیدن عمران خان نقش اساسی داشتند. جنرال احمد‌شجاع پاشا زمانی که در قدرت بود، نواز شریف و شهباز شریف را خوش نداشت. گفته می‌شود که او بارها پیشنهادهای ملاقات نواز شریف و شهباز شریف را رد کرده است.

پیش از انتخابات ۲۰۱۳، حمله‌های دهشت‌افکنی در پاکستان رو به افزایش بود و وضعیت امنیتی و اقتصادی این کشور در حالت ناگوار قرار داشت. در آن وقت جنرال پاشا به اشفق کیانی، رییس ارتش، پیشنهاد می‌کند که با عمران خان دیدار داشته باشد. پاشا با اجازه کیانی با خان دیدار می‌کند. دیدار نخست آن‌ها خوب نمی‌گذرد. جنرال پاشا و خان برای بار دوم در بنی‌گاله اسلام‌آباد در خانه عمران خان دیدار می‌کنند. پاکستانی‌ها معتقد‌ند که رشد سیاسی خان از ملاقات دومش آغاز می‌شود. خان پس از آن دیدار به‌زودی به چهره سیاسی مبدل می‌شود. تصاویرش در شماری از مکان‌های مزدحم نصب می‌گردد. پس از آن ملاقات، یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران پاکستانی در تبانی با جنرال احمد زهیر، یکی از نظامیان ارشد، ۱۵۰ میلیون درهم به آقای خان می‌دهد. پول زمانی به خان داده می‌شود که نواز شریف در دبی بوده است. این سرمایه‌گذار همزمان نزد نواز شریف می‌رود و به او می‌گوید که چرا این پول را به خان داده است.

انتخابات سال ۲۰۱۳ فرا می‌رسد. عمران خان قبل از اعلام نتایج انتخابات خود را نخست‌وزیر فکر می‌کند؛ اما نتایج انتخابات او را شوکه می‌سازد؛ چون در انتخابات نوامبر ۲۰۱۳ جنرال راحیل شریف، رییس ارتش، یکی از طرف‌داران نواز شریف است. با این حال، تیم راحیل در درون ارتش در این مورد با او سازگار ندارد. این امر سبب می‌شود که رابطه ارتش و نواز شریف در جریان سه واقعه، خراب شود. نخستین واقعه این بوده که نواز شریف پروژه دهلیز چین- پاکستان را آغاز کرده بود. امریکا از این موضوع خوش نبود. دومین واقعه این بود که نواز شریف با حکومت افغانستان در زمان ریاست جمهوری اشرف غنی وارد مذاکره شده بود. سومین واقعه که ارتش را نسبت به نواز شریف روگردان ساخت، تلاش‌های او برای ایجاد گفت‌وگو با هند بود. هر سه اتفاق برای ارتش خوشایند نبود. ارتش احساس می‌کرد که نواز شریف پروژه‌های گاز و برق را که جایگاه سیاسی‌اش را ارتقا می‌بخشد، نیز شروع می‌کند و این باعث می‌شود که بنیاد ارتش در ساختار قدرت اقتصادی و سیاسی تضعیف گردد. همزمان شهباز شریف در پنجاب عمل‌کرد خوبی از خود به نمایش گذاشته بود. ارتش فکر می‌کرد که اگر وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند، احتمال می‌رود برنده انتخابات ۲۰۱۸ نیز نواز شریف باشد. ارتش که از سال ۲۰۱۳ برای به ‌قدرت رسیدن خان سرمایه‌گذاری کرده بود، می‌دانست که تنها شخصی که مانع رسیدن او به قدرت می‌شود، عمران خان است. در چنان وضعیتی، عمران خان شکست خود را در انتخابات پذیرفته بود، اما جنرال عباس، از نظامیان رده اول ارتش، او را آماده انتخابات ‌کرد. خان روزها به حمایت ارتش در مقابل حکومت نواز شریف تظاهرات ‌کرد و بر سر راه فعالیت‌های او موانع ایجاد نمود. آن وقتی بود که جنرال راحیل شریف به تقاعدش نزدیک می‌شد. تلاش‌های مکرر راحیل شریف به ‌خاطر تمدید تقاعدی‌اش از سوی نواز شریف به نتیجه نرسیده بود. او در آخرین روزهای پیش از تقاعد، طرف‌دار عمران خان شد.

پس از راحیل شریف، جنرال قمر باجوا رییس ارتش شد. او در آغاز طرف‌دار نواز شریف بود و می‌خواست مشکلات به میان آمده میان ارتش و شریف را حل کند، اما عمران خان در میان نظامیان نفوذ گسترده پیدا کرد و این موضوع مانع هم‌نوایی باجوا با شریف شد. باجوا گفته بود هر زمانی که برای تقویت حکومت نواز شریف اقدام می‌کرد، ارتش طرف‌داری عمران خان را می‌کرد‌. این موضوع برایش ثابت شده بود که دیگر نمی‌تواند مخالفان نواز را در درون ارتش مهار کند. وقتی نواز شریف سلب صلاحیت می‌شود، باجوا با پا‌درمیانی یکی از افسران ارتش با عمران خان ملاقات می‌کند. در عین زمان شخصی به نام حنیف عباسی علیه عمران خان در دادگاه ‌عالی اسلام‌آباد شکایت درج می‌کند. در آن دیدار خان از باجوا می‌خواهد که از این قضیه او را نجات دهد.

پس از برکناری نواز شریف، قمر باجوا و فیض حمید هر دو در کوشش به قدرت رسیدن خان می‌شوند. در آن برهه زمانی تنها کسی که می‌توانست مانع خان شود، شهباز شریف، نخست‌وزیر فعلی پاکستان بود که در پنجاب عمل‌کرد خوب داشت و مردم از او رضایت داشتند. این برای خان بسیار مشکل بود که بدون حمایت پنجاب به قدرت برسد. ارتش دست به ایتلاف‌سازی احزاب سیاسی در پنجاب زد و نواز شریف را زندانی کرد. جنرال فیض حمید با رهبران سیاسی دیدار می‌کرد و حمایت آنان را برای خان به دست می‌آورد. ارتش در انتخابات ۲۰۱۸ مصارف کمپین‌ها و کرایه مکان‌های تبلیغاتی خان‌ را پرداخت‌ می‌کرد. عمران خان با وجودی که با حمایت ارتش به قدرت رسیده بود، از نظر سیاست‌مداران پاکستانی آدمی چالاک است. خان در آن وقت توانسته بود در درون ارتش نفوذ کند و به این باور رسیده بود که نظامیان در آن مقطع زمانی به آصف‌علی زرداری و نواز شریف اعتماد نمی‌کنند.

عمران خان زمانی که به نخست‌وزیری رسید، قدرت اصلی را به ارتش سپرد‌. واکسین کرونا را جنرال فیض حمید از چین به پاکستان منتقل کرد. جنرال باجوا از عربستان سعودی و امارات متحده پول می‌گرفت. با سرمایه‌گذاران، ارتش وارد مذاکره می‌شد، از نهادهای بین‌المللی پول قرضه می‌گرفت و برنامه‌های کلان اقتصادی و سیاسی را مدیریت می‌کرد. عمده‌ترین وظیفه خان در زمان تصدی نخست‌وزیری‌اش، جلب حمایت توده‌های مردم بود. در آن زمان می‌گفت که او برای کودک ۱۴ ساله و مرد ۸۰ ساله پاکستانی قهرمان است. خان بیشتر طرف‌دارانش را از میان جوانان و زنان برگزیده بود. در رسانه‌های اجتماعی از میان این دو دسته از شهروندان پاکستانی هواداران زیادی جلب کرد، به‌گونه‌ای که پس از برکناری‌اش نیز جوانان بودند که برای حمایت از او، سر در کف گرفتند و برای نخستین بار قیادت و صلابت ارتش را در برابر نیروهای مدنی و غیرنظامی به زیر کشیدند.

عمران خان، نخست‌وزیر پیشین پاکستان، در تاریخ سیاسی این کشور پس از علی ‌جناح، دومین چهره است که توانسته حمایت میلیونی‌ توده‌های پاکستانی را با خود داشته باشد. او که توسط ارتش به قدرت رسیده بود، به کمک بیانیه‌‌های رسانه‌ای و اتهام‌های گسترده علیه ارتش، هنوز هم افرادی در سطوح میانه نظامیان از او حمایت می‌کنند، اما تصمیم‌گیرنده‌گان و تصمیم‌سازان اصلی به او پشت کرده‌اند، به‌ویژه تنش‌های اخیر و حمله هواداران او بر تاسیسات نظامی، خشم عظیمی را در ارتش علیه او شکل داده است. بخت خان برای برگشت به قدرت یاری نخواهد کرد، مگر این‌که مردم پاکستان با حمایت میلیونی و حضور گسترده خویش در سیاست پاکستان تغییر به میان بیاورند. به نظر می‌رسد که ارتش پاکستان برای خلع قدرت شدن خان از هر ابزاری کار می‌گیرد. هم ‌اکنون نظامیان این کشور برای مهندسی انتخابات به نفع کاندیدای خودشان، طالبان پاکستانی را در یک دادوستد دو‌طرفه، وارد معرکه کرده‌اند؛ اما توده‌های مردم در سوات و شماری از مناطق خیبرپختون‌خوا، علیه طالبان قیام کرده‌اند. خان در حال حاضر در بن‌بست کلان سیاسی گیر مانده است. پرونده‌های زیادی علیه او ساخته شده که نهایتا او را مجبور به عقب‌نشینی از صدر‌نشینی در پاکستان می‌کند؛ چون او نمی‌تواند با هدف قرار دادن ارتش، قدرت را پس بگیرد. عمران خان فکر می‌کرد که می‌تواند از نارضایتی و اختلافات درونی ارتش به نفع خود استفاده کند. شماری از جنرال‌ها در ارتش با منیر عاصم مخالف‌اند، اما صحنه‌های بی‌احترامی عمومی نسبت به ارتش و حمله بر نمادهای نظامی، ارتشیان را به این باور رسانده است که بهتر است با رییس خود بمانند.