نبود هیچ دانشگاهی از افغانستان در فهرست هزار دانشگاه برتر جهان

پرویز مصمم

ویب‌سایت معتبر جهانی کیو.اِس (QS World University Ranking)  همه‌ساله لیست ۱۰۰۰ دانشگاه برتر دنیا را نشر می‌کند. چندی پیش که لیست این ویب‌سایت برای سال ۲۰۱۹-۲۰۲۰ نشر شد، انستیتوت تکنولوژی ماساچوسیست امریکا در صدر جدول هزار دانشگاه دنیا قرار گرفت و توانسته بود که مولفۀ‌های مشخص شده این سایت را تکمیل کند.

در این رده‌بندی جهانی نام هیچ یک از دانشگاه‌های افغانستان به چشم نمی‌خورد، با وصف آن‌که شماری از دانشگاه‌های کشورهای همسایه و منطقه در لیست هزار دانشگاه برتر دنیا قرار گرفتند، اما هیچ یک از دانشگاه‌های افغانستان جایی در این فهرست نداشته‌اند. ویب‌سایت کیو.اِس، شش مولفه را برای انتخاب ۱۰۰۰ دانشگاه برتر دنیا معرفی کرده است. از سال ۲۰۱۵ به بعد، اثرگذاری مستقیم دانشگاه‌ها برای تولید علم و تحقیق نیز شامل یکی از مولفه‌ها شده است.

– شهرت علمی و اکادمیک

– شهرت کارمندان (کارمندان علمی که در حال حاضر در محیط علمی تدریس می‌کنند و هم‌چنان افرادی که از محیط علمی فارغ شده و اثرگذاری خوبی در جامعه داشته‌اند.)

– ضریب دانشجویان و دانشکده‌ها

– ارزیابی اثرگذاری هر دانشکده بر روند تولید علم و تحقیق

– ضریب دانشکده‌های بین‌المللی (هدف دانشکده‌هایی‌اند که دانشجویان بین‌المللی بیش‌تری جذب می‌کنند.)

– ضریب دانشجویان بین‌المللی (هدف دانشجویان بین‌المللی‌اند که در محیط‌های اکادمیک جذب شده‌اند.)

به ترتیب ۴۰، ۱۰، ۲۰، ۲۰، ۵، ۵ فی‌صد هر مؤلفه بالا در قسمت نمره‌دهی سهم دارد.

 

دانشگاه‌ برتر دنیا چگونه دانشگاهی است؟

این نهاد اکادمیک بیش‌تر به نام اختصاری MIT مشهور است و در سال ۱۸۶۱ میلادی تأسیس شد و در آن زمان تنها یک مرکز کوچک پژوهشی و تولید علم بود که اکنون به بزرگ‌ترین و برترین نهاد اکادمیک دنیا بدل شده است. شعار این نهاد اکادمیک «ذهن و دست» است. آگاهان بدین باور اند که این شعار توانسته جایگاه MIT را بلند ببرد و مانند یک شعار تامل‌برانگیز و انگیزشی اثرگذار باشد. این نهاد علمی در جهان که مقام نخست را از آن خود کرده است، بدون وابسته‌گی به دولت امریکا و به صورت شخصی دست به تحقیق و تولید بسیار بلند علمی می‌زند. این دانشگاه دارای ۱۱۱۶۱ دانشجو و ۲۹۷۷ کارمند علمی است.

قسمی که در گراف دیده می‌شود، ایالات متحده امریکا و انگلستان دو کشور پر نفوذ و قدرت‌مند در صدر این لیست قرار دارند. ایالات متحده‌ی امریکا تنها با داشتن ۱۵۶ نهاد علمی، در صدر لیست برترین دانشگاه‌های دنیا قرار دارد. به همین ترتیب انگلستان با داشتن ۸۳ نهاد جایگاه دوم را از آن خود کرده است. هر چند در گزارش ویب‌سایت کیو.اِس ذکر شده است که سیاست‌های رییس جمهور ترمپ به خاطر ورود کم‌تر دانشجویان خارجی به این کشور و هم‌چنان موضوع خروج انگلستان از اتحادیه اروپا، روی افت نهادهای علمی هر دو کشور اثر مستقیم داشته است.

کشورهای آسیایی از جمله چین و جاپان رشد چشم‌گیری در این لیست دارند. نسبت به سال‌های گذشته، سهم نهادهای علمی کشورهای آسیایی بلند رفته است. قسمی که در گراف مشخص است، کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، پاکستان و ایران به عنوان همسایه‌های افغانستان در این لیست سهم ارزنده‌ای دارند. از پاکستان و ایران هر کدام به ترتیب هفت و شش نهاد علمی شامل این لیست است. سهم تاجیکستان، ترکمنستان و افغانستان در این رده بندی جهانی صفر است. هیچ نهاد علمی این سه کشور واجد شرایط رده‌بندی جهانی ۱۰۰۰ دانشگاه برتر دنیا نبوده و نیستند.

 

دلایل شامل نشدن نهادهای علمی افغانستان در این رده‌بندی جهانی

نهادهای علمی افغانستان تا هنوز به مراکز تولید علم به معنای واقعی بدل نشده‌اند. به این معنا که نقش تحقیق در این نهادها کم‌تر به چشم می‌خورد. از سویی هم نبود سیستم نوین جهانی تدریس سبب شده تا نهادهای علمی افغانستان جایگاه خود را در سطح جهانی نتوانند پیدا کنند. از آن‌جایی که بیش‌تر منابع علمی به زبان بین‌المللی انگلیسی است و در هر تحقیق نیاز مبرم برای دست‌رسی به این منابع می‌باشد، می‌طلبد تا استادان نهادهای علمی افغانستان به زبان بین‌المللی انگلیسی مسلط باشند که متأسفانه این مورد زیاد پُررنگ نیست.

هم‌چنان، عادت دادن دانشجویان به جزوه‌های درسی‌ای که از کتاب‌های نه چندان معتبر برداشته شده و به خورد دانشجویان قرار می‌گیرد، این خود نیز یکی از دلایل است. به همین ترتیب، نسپردن کار به اهلش در مراکز علمی افغانستان یکی از عمده‌ترین چالش‌ها می‌تواند باشد. درجه‌ی پایین تحصیلی استادان در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی نیز روی این موضوع نقش داشته است. هم‌چنان بر اساس یکی از مؤلفه‌های بالا، نبود دانشجویان بین‌المللی در نهادهای علمی افغانستان یک نکته منفی شمرده می‌شود.

 

راه حل!

بهتر آن است که در قدم اول ارزیابی کیفیت تدریس و درجه تحصیلی استادان همراه با تجربه کاری‌شان در اولویت کاری وزارت تحصیلات عالی کشور قرار گیرد. استادان مجبور شوند تا به زبان بین‌المللی انگلیسی تسلط داشته باشند.

از سویی هم به استادان ابلاغ شود که همه‌ساله حداقل باید دو تحقیق انجام دهند و آن را در ژورنال‌های ملی و بین‌المللی به چاپ برسانند. نهادهای علمی افغانستان در صورتی می‌توانند شامل این لیست شوند که از سطح بالا به اصلاحات شروع کرده و تمرکز خود را روی تولید علم معطوف بدارند.