جنگ اوکراین؛ آیا ایران از روسیه حمایت می‌کند؟
شجاع‌الدین امینی
یکی از حاشیه‌های خبرساز جنگ اوکراین، حمایت ایران از روسیه است. مقام‌های اوکراینی و غربی بارها اظهار داشته‌اند که ایران از روسیه در برابر اوکراین حمایت می‌کند. برای اثبات این مدعا، ارسال پهپاد شاهد ۱۳۶ از سوی ایران به روسیه را شاهد می‌آورند. به‌تازه‌گی رییس جمهور اوکراین در سفری که به اروپای غربی داشت، خطاب به ایران گفت: «با حمایت از روسیه به سمت تاریک تاریخ نایستید.» اما، مقام‌های ایرانی بارها این ادعاها را رد کرده‌اند و بر لزوم پایان‌بخشیدن به جنگ از طریق گفت‌وگو تاکید داشته‌اند؛ اظهاراتی که نتوانسته مقام‌های اوکراینی و غربی را مجاب کند.
گمانه‌ها در زمینه فوق، زمانی بیش‌تر اوج گرفت که رییس جمهور روسیه سال گذشته به ایران سفر کرد و مقام‌های ایرانی به او گفتند: «اگر در قضیه اوکراین، روسیه ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفت، طرف مقابل (ناتو) با ابتکار خود موجب وقوع جنگ می‌شد.» بسیاری‌ها به‌ویژه مقام‌های اوکراینی و غربی، این سبک بیان طرف ایرانی را حمل بر حمایت ضمنی از روسیه کردند. بنابر ادعای مقام‌های اوکراینی پهپادهای ارسالی از سوی ایران به روسیه، با هدف‌قراردادن زیرساخت‌های غیرنظامی (شفاخانه، مکتب‌ها، بازارها و …) زیان‌های ویران‌گری به اوکراین وارد کرده‌اند. این ادعاها در حالی مطرح می‌شود که ایران الحاق جزیره کریمه به خاک روسیه در سال ۲۰۱۴ و همین‌طور مناطق لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپوریژیا را در این اواخر به رسمیت نشناخته است. چیزی که بر نگرانی مقام‌های غربی افزوده، این است که گویا روسیه در بدل دریافت پهپاد شاهد ۱۳۶ از ایران، هواپیماهای جنگنده سوخو ۳۵ را به این کشور تحویل می‌‌دهد که این برای کشورهای غربی و اسراییل قابل پذیرش نخواهد بود.
پرسشی که در زمینه مطرح می‌شود این است که ادعای مقام‌های اوکراینی و غربی مبنی بر ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه به چه پیمانه می‌تواند حقیقت داشته باشد؟
اگر صحت ادعای فوق را مفروض بگیریم و همچنان دشمنی میان ایران و امریکا را از نظر دور نیندازیم، حمایت ایران از روسیه به دلایل ذیل نامحتمل به نظر نمی‌رسد:
۱- ایران برای منافع خود نگران جنگ اوکراین است
گسترش ناتو به شرق نهتنها برای روسیه، بل برای چین، ایران و همه رقیبان شرقی ناتو نگران‌کننده است. به همان پیمانه که روسیه از گسترش ناتو به مرزهای خود هراس دارد، ایران هم دارد؛ چون که برخی از اعضای ناتو را رقیب نه که دشمن خود می‌داند. برای نمونه، ایران حضور ناتو در همسایه‌گی خود در افغانستان و عراق را بر نتافت. ازاین‌رو، در افغانستان از طالبان در برابر امریکا حمایت کرد و در عراق هم به ابزارهای دیگری برای خلق دردسر به نظامیان امریکایی توسل جست. مقام‌های ایرانی ایستاده‌گی روسیه علیه سیاست گسترش ناتو به شرق را ازآن‌رو می‌پسندند که ناتو باید در دور‌دست‌ها بماند و به مرزهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی نزدیک نشود. زمانی که ناتو روی زمین آسیای مرکزی و قفقاز خیمه زند و کشورهای این منطقه عضو آن شوند، ایران از چند سو در محاصره قرار خواهد گرفت. در این صورت، حمایت ایران از روسیه را به مفهوم حمایت از منافع روسیه نه، بل بایستی حمایت از منافع ایران خواند.
۲- ایران می‌خواهد توان نظامی‌اش را نمایش دهد
ایران از سپیده‌دم پیروزی انقلاب اسلامی تا این دم با سیاست اعمال تحریم از سوی امریکا مواجه بوده است. آغاز اعمال تحریم‌ها بر می‌گردد به تسخیر سفارت امریکا در تهران و کلیدخوردن بحران گروگان‌گیری. مهم‌ترین هدف سیاست اعمال تحریم تضعیف توان نظامی ایران و همین‌طور تغییر در موضع این کشور در مواجهه با امریکا بوده است. ایران با حمایت از روسیه در جنگ اوکراین شاید بخواهد به رقیبان خود نشان دهد که سیاست اعمال تحریم نهتنها این کشور را تضعیف نکرده، بلکه به توان نظامی‌اش افزوده است. همچنان هدف این نمایش می‌تواند اسراییل باشد که هر دم به‌سوی ایران شاخ و شانه می‌کشد. خلق غوغا، نمایش‌دادن قدرت نظامی و نواختن رقیب با هشدارهای تند و زننده از خصلت‌های نظام‌های ایدئولوژیک است که ایران هم از این حیث مستثنا نیست. برای نمونه، پس از روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد رابطه میان ایران و امریکا تیره‌تر شد؛ چون از یک‌سو اسراییل را با اخطارهای تند و دهن‌پرکن نواخت و از دیگر سو، پرونده هسته‌ای ایران را قابل مذاکره ندانست و به افزایش توان هسته‌ای مبادرت ورزید. خروجی پرش‌های نابجای او این بود که پرونده هسته‌ای ایران وارد شورای امنیت سازمان ملل شد و تحریم‌ها علیه ایران جنبه بین‌المللی به خود گرفت.
۳- ایران از شکست ناتو خرسند می‌شود
۴۴ سال است که ایران و امریکا در خصومت به‌سر می‌برند. ایران، شعار امریکا‌ستیزی را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده است و امریکا اعمال تحریم را. امریکا می‌خواهد ایران را تسلیم خود سازد و ایران می‌خواهد که تامین رابطه با امریکا حمل بر تسلیمی به این کشور نشود. ایران فکر می‌کند که امریکا به‌دنبال برکندن ریشه انقلاب اسلامی است و امریکا فکر می‌کند که ایران به‌دنبال افشاندن بذر انقلاب در خارج از مرزها. با توجه به این نکته، مقام‌های ایرانی شاید قرارگرفتن در کنار روسیه را به مصلحت بدانند. اگر ناتو وارد جنگ اوکراین نمی‌شد، بعید بود که ایران به حمایت از روسیه فکر کند. مقام‌های ایرانی فکر می‌کنند که شکست روسیه در برابر اوکراین و ناتو به مفهوم شکست ایران است؛ چون به‌زعم آن‌ها پس از روسیه نوبت ایران خواهد رسید. ازاین‌رو، تلاش ایران این است که روسیه برقرار بماند حتا خمیده و شکسته. همچنان روسیه از آن جایی که از حق «وتو» در شورای امنیت سازمان ملل متحد برخوردار است، ایران می‌خواهد رابطه با این کشور را ارتقا دهد. مزید بر این، روسیه در جنگ سوریه در کنار ایران ایستاد و تلاش‌های ایران را به ثمر رساند. هر دو کشور به حفظ وضع موجود (دوام حاکمیت بشار اسد) در سوریه می‌اندیشیدند که موفق شدند. با این حساب، ایران خود را بدهکار روسیه می‌داند و با حمایت از آن می‌خواهد دین خود را ادا کند.
۴- اسراییل وارد ماجرا شده است
به نظر می‌رسد عامل دیگری که ایران را به حمایت از روسیه ترغیب کرده باشد، رابطه گرم اوکراین با اسراییل است. برای نمونه، زلنسکی در اواخر سال گذشته در دیدار با وزیر خارجه اسراییل در کی‌یف گفت: «ایران دشمن مشترک اوکراین و اسراییل است.» این اظهارات به‌جای آن که ایران را از روسیه دور نگه دارد، نزدیک‌تر می‌کند؛ چون ایران اسراییل را به‌مثابه دشمن آشتی‌ناپذیر می‌داند و حتا موجودیت آن را انکار می‌کند. البته این اظهارات پس از آن صورت گرفت که بگومگوها در باب ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه بالا گرفته بود. همچنان گفته می‌شود که اطلاعات مبنی بر آنچه حمایت نظامی ایران از روسیه گفته می‌شود، برای بار اول از سوی مقام‌های اسراییلی در اختیار ناتو قرار گرفته و از آن طریق به مقام‌های اوکراینی رسیده است. روشن است زمانی که ناتو و اوکراین به ادعای اسراییل ترتیب اثر دهند و تحریم بیش‌تر بر ایران اعمال کنند، این کشور حمایت از روسیه را به زیان خود نمی‌داند.
