دامنه محدودیتهای طالبانی بر حق کار و آموزش زنان با گذشت هر روز گسترهتر میشود. وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان بهتازهگی به دانشگاهها و نهادهای تحصیلات عالی خصوصی در کشور دستور داده است که دانشجویان دختر را برای سمستر بهاری سال آینده خورشیدی جذب نکنند. شماری از دختران و زنان این دستور تازه طالبان را گروگانگیری حقوق خود عنوان میکنند و بر آن اعتراض دارند. هرچند این قشر جامعه از این پیش بارها به دستورهای محدودکننده حقوق زنان صدا بلند کردهاند، اما نتیجه مثبتی در پی نداشته است. شماری از دانشآموزان دختر و زنان این بار دست به دامان جامعه جهانی شدهاند. آنان کسب آموزش و تحصیل را ابتداییترین حق بنادی خود میدانند و ز جامعه جهانی میخواهند که سکوت خود را در برابر سیاستهای سرکوبگرانه طالبان، بشکنند. هرچند نهادهای تحصیلی خصوصی نیز این محدودیت تازه طالبان را به ضرر خود میدانند، اما حاضر نیستند در این باره ابراز نظر کنند. اتحادیه دانشگاهها و موسسههای تحصیلات عالی خصوصی کشور اما از این پیش هشدار داده است که به دلیل منع تحصیل دختران احتمال دارد دهها نهاد تحصیلی خصوصی فعالیت خود را توقف دهند.
شماری از زنان معترض در کابل روز یکشنبه، 9 دلو، اعتراض خود را به دستور منع جذب دختران در دانشگاهها و موسسههای خصوصی کشور ابراز کردند. آنان «آموزش» و «اشتغال» را جزو حقوق اساسی خود عنوان میکنند که از سوی طالبان سلب شده است. این زنان با سر دادن شعارهای دادخواهانه میگویند: «ما زنان حکومت طالبان را نمیپذیریم و طالبان مخاطب ما نیستند. ما از سازمان ملل، جامعه جهانی و سازمانهای مدافع حقوق بشری خواستاریم که از حقوق ما زنان افغانستان که در بند اسارت طالبان ماندهایم، دفاع کنند.» این زنان معترض یک نوار تصویری را در روزنامه 8صبح فرستادهاند. یکی از این زنان با خوانش متن اعتراضی به نمایندهگی از دیگران میافزاید: «طالبان به هیچ عنوانی حاضر نیستند که ما زنان را در جامعه پذیرا باشند. آنان حتا حقوق اولیه ما را سلب کردهاند و حق آموزش و اشتغال یکی از مهمترین حقوق ما است.»
همچنان شماری از دانشآموزان دختر روز گذشته (یکشنبه، 9 دلو) در واکنش به دستور منع جذب دختران در دانشگاههای خصوصی صدا بلند کردهاند. این دختران زیر چتر «جنبش زنان تخار» در یک فضای بسته با سر دادن شعارهای «تا امر ثانی دختر بودن ممنوع، لعنت به امر ثانیشان، ما آموزش طالبانی را نمیخواهیم» کتابهای درسی مکتب را به رسم اعتراض پاره کردند. این دختران معترض از جامعه جهانی میخواهند که سکوت خود را در برابر طالبان بشکند.
زنان و دختران معترض در ولایت تخار به این باورند که زنان باسواد میتوانند آینده درخشانی را برای خانوادهها رقم بزنند، اما طالبان حق کسب آموزش آنان را به گروگان گرفته است. یکی از این دختران معترض که هویتش محفوظ است، با چهره پوشیده میگوید: «از جامعه جهانی خواهشمندم که طالبان را به رسمیت نشناسید. طالبان دشمن بیست سال پیش ما بودهاند و هیچ تغییری هم نکردهاند. اگر طالبان را به رسمیت بشناسید، ما دختران و زنان افغانستان از بین میرویم.»
معترض دیگری با انتقاد از سکوت جامعه جهانی در قبال تلف شدن حقوق زنان، میگوید: «هدف امر ثانی طالبان، زنان و دختران بیسرپناه افغانستان هستند. در افغانستان ابتداییترین حقوق زنان و دختران در حال پایمال شدن و قربانی شدن اهداف طالبان است و جهان و سازمان ملل در سکوت شرمگونه خود در مقابل زنان ادامه میدهند. تا زمانی ایستادهگی میکنیم که دوباره به حقوق خود دست یابیم؛ زیرا این ابتداییترین حق است که برای آن مبارزه میکنیم.» این معترض میافزاید: «خواست ما از سازمان ملل و جامعه جهانی این است که به این سکوت شرمناکتان نقطه پایان بگذارید و به داد و پناه دختران افغان برسید؛ چون اینجا دیگر فضایی برای نفس کشیدن نیست.»
این اعتراضها در حالی صورت میگیرد که همزمان با نزدیک شدن آزمون ورودی به دانشگاههای خصوصی، طالبان با صدور مکتوبی جذب دختران در آزمون کانکور پیشرو را منع کردهاند. این مکتوب روز شنبه، 8 دلو، صادر شده و با امضای محمدسلیم افغان، رییس امور محصلان خصوصی وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان، مزین است. براساس محتوای این مکتوب، هیچ محدودیتی برای جذب دانشجویان پسر در دانشگاهها و نهادهای تحصیلی خصوصی، وضع نشده است. رییس امور محصلان خصوصی وزارت تحصیلات عالی طالبان در این مکتوب به دانشگاههای خصوصی هشدار داده است که در صورت تخلف با برخورد قانونی مواجه خواهند شد.
وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان در حالی جذب دانشجو در دانشگاهها و موسسههای تحصیلات عالی خصوصی را تا صدور «امر ثانی» منع قرار داده که این وزارت در اواخر ماه قوس سال روان خورشیدی تحصیل زنان را نیز تا امر ثانی ممنوع اعلام کرده است. باز شدن مکتبهای متوسطه و لیسههای دخترانه نیز در بیش از یک سال و هفت ماه گذشته منتظر «امر ثانی» طالبان است که تاکنون صادر نشده است. کار زنان در موسسههای خصوصی داخلی و خارجی در افغانستان نیز از مدتی به اینسو تعلیق شده و ازسرگیری آن منتظر امر ثانی طالبان است.
اتحادیه نهادهای خصوصی تحصیلی
در کنار واکنش شهروندان و سازمانهای ملی و بینالمللی به منع آموزش و تحصیل دختران، دانشگاههای خصوصی نیز از این تصمیم طالبان ابراز نگرانی کردهاند. هرچند این دانشگاهها با توجه به شرایط محدودکننده آزادی بیان در کشور حاضر نیستند درباره تصمیمهای طالبان آزادانه نظر بدهند و یا انتقاد کنند، اما مسوولان این نهادها با این محدودیتها موافق نیستند.
محمدکریم ناصری، رییس مطبوعات اتحادیه دانشگاهها و موسسههای تحصیلات عالی خصوصی، از این پیش در صحبت با رسانهها گفته است که منع تحصیل دختران، دانشگاههای خصوصی را متضرر میسازد و ممکن در پی وضع ایندست محدودیتها، دهها نهاد تحصیلی خصوصی فعالیت خود را به علت بروز مشکلات اقتصادی، متوقف کنند. آمارهای موجود نزد اتحادیه دانشگاهها و موسسههای تحصیلات عالی خصوصی نشان میدهند که با دستور منع تحصیل دختران حدود بیش از 70 هزار دانشجوی دختر از رفتن به نهادهای تحصیلی خصوصی محروم شدهاند.
براساس آمارهای ثبتشده نزد اتحادیه دانشگاهها و موسسههای تحصیلی خصوصی، در حال حاضر 28 دانشگاه و 112 موسسه تحصیلات عالی خصوصی در سرتاسر کشور فعالیت دارند. شمار مجموعی دانشجویان این نهادها حدود 200 هزار تن تخمین شده است که 35 درصد آنان را دختران شکل میدهند. با این حال، در صورتی که دانشگاههای خصوصی برای سال آینده نتوانند دختران را جذب کنند، از ارایه خدمات تحصیلی به حدود 35 درصد از دانشجویان در مقاطع لیسانس و ماستری، محروم خواهند شد. از سوی دیگر، با سقوط نظام جمهوری در اسد 1400 خورشیدی، نهادهای تحصیلی خصوصی حدود 50 درصد دانشجویان خود را از دست دادهاند.
واکنشها به منع جذب دانشجویان دختر
دستور طالبان به دانشگاهها و موسسههای تحصیلی خصوصی مبنی بر ممنوعیت جذب دانشجویان دختر، واکنشهای مختلفی را برانگیخته است. فعالان حقوق بشر منع تحصیل دختران را دشمنی طالبان با آبادانی کشور و نقض حقوق بشری زنان در افغانستان توصیف میکنند.
نعیم نظری، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، به روزنامه 8صبح میگوید: «محرومسازی دختران و زنان از دسترسی به تحصیل، دشمنی آشکار با علم، توسعه و آبادانی افغانستان و نقض صریح حقوق بشری زنان و دختران کشور است.» آقای نظری میافزاید: «طالبان با صدور این دستور و نشر آن در رسانههای همهگانی، علاوه بر تأکید بر مواضع زنستیزانه خویش، پیام لجوجانه ضمنی به مردم افغانستان و جامعه بینالمللی نیز دارند و آن اینکه خواستهایتان را به هیچ میانگاریم و آنچه میخواهیم، میکنیم.»
رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان خاطرنشان میسازد که فشارهای جامعه جهانی بر طالبان تا این دم کافی و کارساز نبوده و باید بیشتر و بیشتر شود.
زلمی خلیلزاد، نماینده پیشین ایالات متحده در امور صلح افغانستان، نیز به منع جذب دختران در دانشگاهها و موسسههای تحصیلات عالی خصوصی واکنش نشان داده است. خلیلزاد میگوید که نیت طالبان ممنوعیت موقت تحصیل برای دختران نیست. او منع اشتراک زنان در آزمونهای کانکور دانشگاهها و موسسههای تحصیلی خصوصی از سوی طالبان را تقویتکننده فرمان قبلی این گروه در پیوند به منع تحصیل زنان دانسته و در برگه توییترش نوشته است: «طالبان زنان را از شرکت در آزمون ورودی دانشگاهها منع کردهاند. این تصمیم چکشی بر تقویت فرمان قبلی برای منع تحصیلات عالی زنان است.»
نماینده پیشین ایالات متحده در امور صلح افغاستان افزوده است که این تصمیم در مشورت با افراد کلیدی طالبان گرفته نشده است و همچنان بخش بزرگی از شهروندان افغانستان با این تصمیم مخالفاند. از دید او، این دستور طالبان رنج مردم افغانستان را افزایش میدهد و کشور را به حاشیه خواهد کشاند.
طالبان در بیش از یکونیم سال حاکمیت بر کشور، محدودیت فراوانی بر فعالیت زنان و دختران وضع کردهاند. مسدود بودن مکتبهای متوسطه و لیسه دخترانه، تعلیق کار زنان در موسسههای داخلی و خارجی غیردولتی، مسدود بودن دانشگاهها به روی دختران، منع حضور دختران بدون ماسک در پردههای تلویزیون، منع حضور زنان در پارکهای تفریحی و حمامهای عمومی زنانه از محدودیتهایی است که بر زنان وضع شده است.
تلاشهای جامعه جهانی
زنان و دختران معترض کشور در حالی از جامعه جهانی میخواهند که از حقوق آنان در برابر طالبان دفاع کند که گفتوگوهای نماینده اتحادیه اروپا و نمایندهگان سازمان ملل متحد با طالبان از دیر زمانی جریان دارد. آمنه محمد، معاون دبیر کل سازمان ملل متحد، در شروع ماه دلو وارد کابل شد و درباره حقوق شهروندان بهویژه حقوق زنان با گروه طالبان گفتوگو کرد. او بعد از پایان سفرش به افغانستان، توضیح داد که با چهار وزیر کابینه طالبان به شمول سرپرست وزارت امور خارجه و معاون رییسالوزرای این گروه دیدار داشته و همه این اعضای بلندپایه طالبان با او گفتههای یکسان داشتهاند. آمنه محمد خاطرنشان ساخته که نیاز است طالبان از قرن ۱۳ به قرن ۲۱ انتقال داده شوند. او توصیه کرده که باید از هر اهرمی استفاده کرد تا طالبان به اصول «خانواده بینالملل» تن دهند.
از سوی دیگر، توماس نیکلاسون، نماینده ویژه اتحادیه اروپا برای افغانستان، میگوید که این اتحادیه و بریتانیا در حال بررسی راههای بیشتر برای حمایت از مردم افغانستان هستند. او روز شنبه، ۸ دلو، در توییتی از دیدارش با طارق احمد، نماینده نخستوزیر بریتانیا در امور کشورهای مشترکالمنافع در جنوب آسیا، در لندن خبر داده است. نماینده ویژه اتحادیه اروپا گفته است: «ما در مورد چالشهای جاری در افغانستان و اینکه چگونه اتحادیه اروپا و بریتانیا میتوانند به تلاشها برای حمایت از مردم افغانستان بدون آسیب رساندن به مطالبات برحق حقوق بشری آنان ادامه دهند، بحث کردیم.»
در کنار این، نمایندهگان بیشتر کشورهای اسلامی و همسایههای افغانستان از طالبان خواستهاند که محدودیتهای موجود بر زنان را برطرف و به حقوق بشری احترام قایل شوند. طالبان اما میگویند که به حقوق شهروندان بهویژه زنان در روشنی اصول دین پایبند هستند؛ برداشتی که از سوی شماری از عالمان دین در مصر، ایران و کشورهای دیگری خلاف آموزههای اسلام توصیف شده است.