در ساعات اولیه صبح روز پنجشنبه، 18 حوت، مهاجم انتحاری به دفتر محمدداوود مزمل، والی بلخ، وارد شد و مواد انفجاری خود را در درون دفتر وی منفجر کرد. در این حمله بهشمول داوود مزمل، دو تن از محافظان شخصی او نیز کشته شدند. مرگ یکتن از فرماندهان ارشد گروه طالبان در درون مقام ولایت بلخ، سوالها و ابهامهای فراوانی را به همراه داشته داشته است. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی گروه طالبان در توییترش گفته است که تحقیقات در مورد عاملان این قضیه آغاز شده است. در مورد کشته شدن داوود مزمل میتوان دو فرضیه داشت؛ اینکه او قربانی تنشهای درونی طالبان شد که از روز به قدرت رسیدن آنان آغاز شده است، یا شکار حمله افراد گروه داعش.
- مولوی محمدداوود مزمل کیست؟
مولوی محمدداوود مزمل در گرشگ هلمند به دنیا آمده و از شاخه اسحاقزی قبیله درانی بود. او در 20 سال اخیر از فرماندهان ارشد طالبان در حوزه جنوب و جنوبغرب افغانستان شمرده میشد. مزمل در سالهای پسین در هلمند، قندهار، نیمروز و فراه در مقابل نظام جمهوری اسلامی افغانستان و نیروهای بینالمللی جنگیده بود. او در میان طالبان به دلیل نبردهای نفسگیری که با سربازان برتانیایی در هلمند داست، شهره بود و بعد از جنگ خونین در آن ولایت، او به عنوان معاون والی گروه طالبان در فراه کار کرد، جایی که او از سال 2015 بدینسو مسوول قاچاق مواد مخدر به ایران نیز بود. پس از قدرتگیری طالبان در 15 آگست، داوود مزمل به عنوان والی طالبان برای ننگرهار تعیین شد؛ جایی که او مسوولیت داشت تا داعش شاخه خراسان را سرکوب کند. پس از سرکوب بیرحمانهای داعش در ننگرهار، وی به عنوان معاون وزارت داخله طالبان گماشته شد؛ موقفی که از آن راضی نبود. بعد از مدتی، طالبان در اواسط سال جاری داوود مزمل را به عنوان والی بلخ معرفی کردند و او سرانجام امروز در محل کارش کشته شد.
- واکنش رسانههای افغانستان، ایران و پاکستان
واکنش رسانههای داخلی در مورد کشته شدن داوود مزمل، خفیف و به نحوی میتوان گفت که خنثا بود. بیشتر رسانهها پس از تایید خبر توسط آصف وزیری، سخنگوی پولیس طالبان در بلخ، این خبر را نشر کردند. آنها تنها به خبر کشته شدن او اکتفا کرده و جزییات بیشتر در مورد ترورش ندادهاند. در رسانهها پاکستانی، داون، اکسپرس تربیون، جیونیوز و چند رسانه دیگر خبر کشته شدن او را پوشش دادهاند. رسانههای پاکستانی بیشتر داعش را مسوول احتمالی این حمله دانستهاند. آنها در مورد رقابت و تنش داعش با طالبان گفته و هیچ اشارهای به اختلافات درونی طالبان نکردهاند. رسانههای ایرانی نیز در مورد کشته شدن داوود مزمل جزییات بیشتر ارایه نکرده و تنها به پخش خبر بسنده کردهاند.
- رابطه داوود مزمل با ایران
داوود مزمل از افراد نزدیک به ملا صدر ابراهیم و ملا اخترمحمد منصور، رهبر پیشین طالبان بود. اخترمحمد منصور روابط نزدیک و خوب با ایران داشته و در مه 2016 زمانیکه او در حال بازگشت از ایران بود، در ایالت بلوچستان پاکستان توسط هواپیماهای بیسرنیشین امریکا کشته شد. منصور و صدر ابراهیم هر دو از شاخه اسحاقزی قیبله درانی هستند. به یمن مناسبات نزدیک ملا صدر ابراهیم و اخترمحمد منصور با ایران، او هم رابطه خوبی با آن کشور داشت و در نوار مرزی ایران (ولایت فراه) فعالیت میکرد. زمانیکه که معاون والی سایه طالبان برای فراه بود، داکتر شاه جهان، والی پیشین این ولایت گفته بود که طالبان از سوی ایران تجهیز میشوند. در جریان سال 2020، هنگامیکه جنگ افغانستان در اوج خودش بود، گمانهزنیهای وجود داشت که طالبان قرار است شورایی در مشهد ایجاد کنند و این شورا در تقابل با شورای کویته قرار گیرد. هر چند چنین شورای هیچ وقت ایجاد نشد، ولی روابط شورای هلمند با ایران همچنان برقرار ماند. از افراد چون ملا اخترمحمد منصور، صدر ابراهیم، قیوم ذاکر و داوود مزمل به عنوان کسانی یاد میشود که با ایران رابطه نزدیک داشتهاند و آن کشور نیز پس از روی کارآمدن طالبان، روی این مهرهها سرمایهگذاری کرده بود. پرواضح است که این افراد به دلیل داشتن روابط با ایران، میانه خوبی با ایالات متحده ندارند. گفتنی است که سفارت ایران در کابل نیز این حمله محکوم کرده و آن را به نفع ثبات افغانستان ندانسته است.
- سناریوهای مطرح در مورد قتل او
از 15 آگست 2021 تا اکنون، چنین حملهای بر یکی از بلندپایهترین مقامات طالبان انجام نشده بود. داوود مزمل درشتترین اسم و برجستهترین فرمانده طالبان شمرده میشود که در جریان 18 ماه گذشته کشته شده است. در رابطه به قتل او شایعات و گمانهزنیهای فراوانی وجود دارد. اینجا دو سناریو و احتمال را به بررسی میگیریم.
4.1. تنشهای درونی
از ملا صدر ابراهیم به عنوان وزیر دفاع دیفکتوی طالبان در جریان ۲۰ سال گذشته یاد میشد. او تا سال ۲۰۲۰ مسوول کمیسیون نظامی طالبان بود و بعد از او ملا یعقوب این مسوولیت را برعهده گرفت. همان زمان شایعات فراوان وجود داشت که وی از تصمیم خرسند نبود و مدتی حتا گفته میشد که توسط شورای کویته «نظربند» شده است. زمانیکه طالبان قدرت گرفتند، ملا صدر ابراهیم توقع داشت که به عنوان وزیر دفاع یا هم رییس ستاد ارتش تعیین شود، اما نشد و بعد از یک سری جنجالهای طولانی، به عنوان معاون وزارت داخله انتخاب شد. فرماندهان جبهه هلمند همه از وضعیت فعلی ناراضیاند. ملا شیرین، معاون وزارت دفاع، صدر ابراهیم، قیوم ذاکر و فاضل مظلوم از چهرههای برجسته شورای هلمند هستند که از منصبهای فعلیشان رضایت ندارند. از همان روز اول شایعات زیاد از اختلافات میان طالبان وجود داشت، ولی این گروه به کرات چنین شایعات را رد میکرد. با این حال، در چند ماه اخیر تنشهای لفظی میان جبهه حقانیها و کندهاریها اوج گرفته بود. شبکه حقانی به دلایل معتدد، از جمله داشتن رابطه با سرویسهای اطلاعاتی بیرونمرزی، دوست ندارد که چهرههای طرفدار ایران در کابینه گروه طالبان حضور داشته باشد. چنین موضوع این فرضیه را تقویت میکند که شاید دست شبکه حقانی در پشت این قضیه باشد. پیش از این نیز ملا صدر ابراهیم از دو مورد سوءقصد نجات یافته بود. براساس گفتههای منابع مستقل، طالبان هلمندی که عمدتاً از شاخه اسحاقزی هستند، در تیررس شبکه حقانی قرار دارند. گفته میشود که هدایت بدری (گلآغا اسحاقزی)، وزیر مالیه گروه طالبان نیز استعفا داده است. هر چند رسانهها دلیل استعفای او را نارضایتی از هبتالله اخوندزاده عنوان کردهاند، اما این احتمال نیز وجود دارد که وی برای حفظ جان خود استعفا کرده است. بدری در ۲۰ سال گذشته مسوول کمیسیون مالی طالبان بود. براساس اطلاعات، «نعیم برح»، پسر اختر منصور نیز از افرادی است که اسمش در لیست تصفیه دیده میشود. قابل یادآوری است که اسحاقزیها در ۲۰ سال اخیر کنترل تجارت مواد مخدر در افغانستان در اختیار داشتند. لالآغا اسحاقزی از قاچاقیان معروف مواد مخدر بود که در سال ۲۰۱۲ از زندان کندهار فرار کرده بود.
4.2. داعش خراسانی
اگر ادعای داعش درست باشد که آن گروه این حمله را طراحی کرده استد، میتوان چنین برداشت کرد که داعش انتقام سختی از داوود مزمل گرفته است. نزدیک به دو ماه بود که اعضای داعش خراسان هیچ نوع فعالیت و تحرک میدانی نداشتند، اما روز چهار شنبه با صدور اعلامیهای، مسوولیت حمله بر کارمند ریاست آبرسانی هرات را برعهده گرفتند. حالا هم پس از 13 ساعت، داعش خراسان مسوولیت حمله به داوود مزمل را نیز به گردن گرفته است. نظر به وضعیت کنونی، بعید به نظر میرسد که داعش توانایی چنین حملهای را داشته باشد. نوارهای تصویری نشان میدهد که مهاجم انتحاری به راحتی از تلاشیهای درونی گذشته و خودش را به دفتر والی رسانده است.
با این وصف میتوان چنین نتیجه گرفت که اختلافات درون گروهی طالبان دوباره اوج گرفته است و هر دو جناح تلاش دارند که یکدیگر را تضعیف کنند. در روزهای آینده امکان تشدید این درگیر نیز وجود دارد.