قطر کشوری کوچک اما غنی است که مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی و مرز آبی با ایران، کویت، عراق، عربستان، بحرین و امارات متحده عربی دارد. قطر در یک دهه اخیر نقش فراتر از اندازه و موقعیت کوچک خود در مناسبات بینالملل ایفا کرده است. کشور کوچک قطر تحت حاکمیت خاندان آلثانی در سال ١٩٧١ از قیومیت انگلستان خارج شد و به استقلال رسید. این کشور با اهمیت در مناسبات و روابط بینالملل با وسعت و جمعیت اندک اکثرا مورد تهدید کشورهای همسایه و درگیر چالشها و مسایل متعددی بوده است. از زمان حاکمیت شیخ بن حمد آلثانی، قطر در عرصه داخلی و منطقهای شاهد تحولات و پیشرفتهای مهمی بوده است. وضعیت داخلی و جایگاه منطقهای این کشور مرحله نوینی را تجربه میكند. قطر در عرصه منطقهای، در چند سال اخیر در پی ایفای نقشی جدی و متمایز نسبت به سایر کشورهای خلیج فارس بوده و بهعنوان میانجی در مناقشههای منطقهای ايفاي نقش میكند. با درنظرداشت موقعیت کوچک و جمعیت کم، این کشور یکی از جمله بازیگران جدی در مناسبات روابط بینالملل و بهخصوص مناسبات خاورمیانه است. درک درست از قدرت رسانهها، فهم دقیق از جایگاه دیپلماسی در مناسبات بینالملل، تکیه بر صنعت گاز و رهبری درست چهار اصل و یا بنمایه نقشآفرینی دقیق و ارزیابیشده این کشور در مناسبات داخلی و بینالمللی است.
وسایل ارتباط جمعى در تمامى کشورها نقش حساس و مهمی را در زمینههاى مختلف از جمله حوزههای سیاسى، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگى ایفا مىکنند. اهمیت رسانههاى گروهى تا حدى است که دانشمندان در تقسیمبندى مراحل تاریخى تمدن بشر، آن را لحاظ کردهاند. آلوین تافلر، تمدن بشرى را به سه مرحله تقسیم مىکند که شامل مرحله کشاورزى، مرحله صنعتى و مرحله فراصنعتى یا عصر ارتباطات و اطلاعات است. در عصر فراصنعتى، قدرت در دست کسانى است که شبکههاى ارتباطى و اطلاعاتى را در اختیار خود دارند. از جمله عوامل موثري که بیشترین تاثیر را در بعد فرهنگی جوامع امروزي بهعنوان تکنولوژي نوین عهدهدار است، رسانه است. امیر قطر با درنظرداشت ملحوظات فوق، یک شبکه ماهوارهای به نام «الجزیره» را در جولای ۲۰۰۵ بنا نهاد و این شبکه را دولت قطر بهشکل وسیع حمایت میکند. درک درست و درک بهروز سیاستمداران قطری از رسانه، باعث شد که امروزه الجزیره یکی از مهمترین شبکههای خبری در خاورمیانه و جهان باشد. این شبکه یکی از عنصرهای قدرت ملی دولت قطر است. شبکه الجزیره به چندین زبان بینالمللی و در بخشهای مختلف نشرات دارد. این ارتش رسانهای امروزه توانایی تغییر افکار عمومی جهان و بهخصوص افکار جهان عرب را به نفع دولت قطر دارد.
در دنیای امروز دیگر گریزی از تعامل نیست و دیپلماسی یکی از مهمترین ابزارهای دستیابی به تعامل است. دیپلماسی در سیاست جهانی مفهومی کلیدی است و منظور از آن، فرایندی ارتباطی برای مذاکره بین دولتها و دیگر بازیگران عرصه بینالملل است. از قرن 15 به بعد دیپلماسی نهتنها فرایندی دایمی، بلکه به فرایندی منظم و قاعدهمند تبدیل شده و مجموعهای از مقررات، تشریفات، حقوق، امتیازات و معافیتها برای دیپلماتها و فعالیتهای دیپلماتیک به وجود آمده است. دیپلماسی حرفه، فعالیت یا مهارت در روابط بینالمللی است که معمولا توسط نمایندهگان یک کشور در خارج از کشور انجام میشود. دیپلماسی هنر واقعی و در خدمت اهداف کشورهاست. بازیگران سیاست در قطر با فهم درست از نقش و جایگاه دیپلماسی در مناسبات روابط بینالملل، از این امر بهشکل درست استفاده بهینه کردهاند. دولت قطر با حرکتهای حسابشده دیپلماتیک توانسته است دولتها و گروههایی که تضاد منافع و مسیرهای متفاوت دارند را در دوحه مقام و منزلت دهد. جمع اضداد و اعطای مقام و منزلت به اضداد، به غیر از طریق دیپلماسی فعال ممکن نیست. دفتر گروه طالبان، دفتر فرماندهی مرکزی ایالات متحده امریکا (سنتکام) و سفارت جمهوری اسلامی افغانستان بهشکل همزمان در قطر موقعیت داشت. امروزه پایگاه هوایی العدید در خدمت فرماندهی مرکزی ایالات متحده امریکا (سنتکام) است و از جانب دیگر دفتر سیاسی حماس تحت مدیریت اسماعیل هنیه و سفارت جمهوری اسلامی ایران نیز در همین شهر موقعیت دارند. این کشور از یک سو میزبان حوثیها بهعنوان گروه مخالف دولت یمن است و از سوی دیگر با دولت یمن رابطه بسیار خوب دارد. قطر در حالی که رابطه خوبی با دولت جدید عراق دارد، میزبان خانواده صدام در دوحه نیز است. قطر رابطه بسیار نزدیک با عربستان سعودی و اسراییل دارد و از جانب دیگر عضو فعال شورای همکاری خلیج فارس است. گردآوری اینهمه پارادوکس و مدیریت اینهمه تفاوت دیدگاه در قطر، به غیر از دیپلماسی فعال ممکن نیست. دولت قطر به اهمیت دیپلماسی پی برده و با همین ابزار توانسته است اضداد انتاگونستی را کنار هم آورد و از آنها به نفع مردم قطر استفاده بهینه کند.
مهمتر از همه اینها، پتانسیلی است که قطر در میانجیگری دارد. میانجیگری میان گروه طالبان و ایالات متحده امریکا، میانجیگری میان ایران و امریکا، میانجیگری میان اسراییل و حماس و… نشانههایی از دیپلماسی حرفهای است. متوجه باشیم که این میانجیگریها نهتنها نزدیکی بیشتر به دو قدرت، یکی در سطح جهانی و دیگری در سطح منطقهای است، بلکه اگر منجر به موفقیت شود، عملاً معنای آن یک پرستیژ سیاسی والا برای قطر در سطح بینالملل است. توجه کنیم در شرایطی که عربستان سعودی، مصر، فرانسه، ترکیه و کشورهای منطقه و فرامنطقه نتوانستند میان اسراییل و حماس آتشبس برقرار کنند، قطر با بازیهای حسابشده دیپلماتیک توانست بهصورت موقتی در غزه آتشبس به میان آورد. این نشان از حرفهای بودن بازیگران سیاست خارجی قطر است.
طی دهههای گذشته، سهم گاز طبیعی در ساختار مصرف انرژی جهانی بهطور مداوم در حال افزایش بوده است، بهطوری که نرخ رشد استفاده از آن از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ به ۱.۷ درصد رسید که بهطور قابل توجهی بالاتر از سایر سوختهای فسیلی است. در کنار تقاضای رو به رشد، گسترش مداوم مصرف جغرافیایی گاز طبیعی منجر به تسریع در سرعت تجارت بینالمللی میشود و الانجی (گاز طبیعی مایع) به دلیل انعطافپذیری و سازگاری آن با شرایط متغیر بازار، نقش مهمی را ایفا کرده است. قطر در دو دهه اخیر در قسمت استخراج گاز سرمایهگذاری هنگفتی کرده است. قطر سومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی را در اختیار دارد و بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع در جهان است. صادرات گاز، نفت خام و فرآوردههای نفتی این کشور، بخش قابل توجهی از درآمد دولت را تأمین میکند. قطر 890 تریلیون فوت مکعب گاز دارد که بیشتر آن در حوزه شمال دریایی واقع شده است. طبق اعلام بانک ملی قطر، ذخایر موجود به قطر این امکان را میدهد تا تولید فعلی خود را برای 138 سال دیگر حفظ کند. قطر ذخایر ثابتی معادل 402.1 برابر مصرف سالانه خود دارد. براساس نتایج به دست آمده در سال ۲۰۲۲، قطر پس از ایالات متحده، روسیه، ایران، چین و کانادا در رتبه ششم جهان بهعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندهگان گاز طبیعی قرار دارد.
فهم دقیق از رسانه، فعالیت موثر دیپلماتیک و استفاده درست از منابع طبیعی، در گرو رهبری درست است. قطر با مدیریت تمیم بن حمد آلثانی، پرستیژ ملی و بینالمللی حاصل کرده است. تمیم بن حمد آلثانی، امیر قطر، توانسته است قلمرو کوچک خود را به یک قدرت بینالمللی تبدیل کند. وبسایت خبری هاآرتس در گزارشی، تمیم بن حمد آلثانی را بهعنوان زیرکترین فرمانروای خاورمیانه یاد کرد و به شرح جزییاتی از زندهگی و فعالیتهای سیاسی و توسعهگرایانه او در طول بیش از یک دهه حضورش در راس قدرت پرداخت. این امیر زیرک توانسته رضایتمندی مردم از دولت را در بالاترین سطح آن نگه دارد. هر چند در این کشور رسیدن به راس قدرت دموکراتیک نیست، اما بازیگران سیاست در قطر توانستهاند رضایت عموم مردم را با خود داشته باشند.
قطر، کشوری کوچک و غنی در خلیج فارس، به رغم وسعت و جمعیت کم، نقشآفرینی مؤثری در مناسبات بینالملل داشته است. این کشور پس از استقلال از انگلستان در سال ۱۹۷۱، تحت حاکمیت خاندان آلثانی و بهویژه شیخ حمد و تمیم بن حمد آلثانی، شاهد تحولات چشمگیری در عرصههای داخلی و منطقهای بوده است. قطر با تکیه بر چهار اصل اساسی: قدرت رسانهای، دیپلماسی فعال، صنعت گاز و رهبری درست، توانسته است در مناقشات منطقهای نقش میانجیگری موفقی ایفا کند. شبکه الجزیره بهعنوان یکی از ابزارهای اصلی قدرت نرم قطر، تأثیر قابلتوجهی بر افکار عمومی جهان عرب و بینالمللی دارد. در عرصه دیپلماسی، قطر با مدیریت تناقضات مختلف و برقراری روابط پیچیده با بازیگران متضاد، توانسته است جایگاه ویژهای برای خود ایجاد کند. همچنین، با بهرهگیری از ذخایر عظیم گاز طبیعی و تبدیل شدن به بزرگترین صادرکننده گاز مایع، نقش مهمی در تأمین انرژی جهانی ایفا میکند. این رویکردهای هوشمندانه باعث شده است که قطر به یک قدرت مهم و تأثیرگذار در سطح بینالمللی تبدیل شود.