ایمن الظواهری، رهبر شبکه القاعده، در یک حمله هوایی نیروهای امریکایی در قلب کابل کشته شد. جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده امریکا، شخصاً کشته شدن رهبر شبکه القاعده را تأیید کرده است. آقای بایدن عملیات نیروهای هوایی امریکا در قلب کابل را «ماموریت موفق» و دستاوردی برای حکومتش توصیف میکند. گروه طالبان اما اجرای عملیات نظامی از سوی نیروهای امریکایی در پایتخت افغانستان را خلاف اصول بینالمللی و توافق دوحه عنوان میکنند.
جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده امریکا، شام دوشنبه به وقت امریکا، 10 اسد، در قصر سفید گفت: «روز شنبه نیروهای ایالات متحده به دستور خودم یک حمله هوایی موفقانه را در کابل افغانستان انجام دادند و در اثر آن ایمن الظواهری، رهبر شبکه القاعده، کشته شد.» جو بایدن درباره این اقدام امریکا توضیح میدهد که ایمن الظواهری ردی از قتل و خشونت در برابر امریکا از خود به جای گذاشته بود و با کشته شدن او «عدالت اجرا شده است». آقای بایدن میافزاید که اطلاعات لازم درباره موقعیت رهبر القاعده حدود یک هفته پیش از انجام این حمله هوایی، در اختیار او قرار گرفته بود.
گروه طالبان اما مخالفت خود را با حمله هوایی نیروهای امریکایی که منجر به کشته شدن رهبر شبکه القاعده در کابل شد، ابراز کردهاند. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، در صفحه توییترش نوشته است که این حمله به هر بهانهای که صورت گرفته است، از سوی «امارت اسلامی» با شدیدترین الفاظ محکوم میشود. ذبیحالله مجاهد این حمله هوایی نیروهای نظامی امریکا در خاک افغانستان را «تخلف آشکار از اصول بینالمللی و موافقتنامه دوحه» عنوان کرده است. سخنگوی طالبان هشدار میدهد: «اینگونه اعمال تکرار بیست سال تجربههای ناکام بوده و عمل خلاف منافع ایالات متحده امریکا، افغانستان و منطقه میباشد.»
این در حالی است که حوالی ساعت 06:30 بامداد یکشنبه، ۹ اسد، دو موشک در منطقه وزیراکبرخان و شیرپور در شهر کابل اصابت کرد. صدای این موشکها به حدی قوی بود که تا سی کیلومتری محل واقعه به گوش رسید. وزارت داخله زیر اداره طالبان در آن روز تنها برخورد اصابت این موشکها بر منازل مسکونی در مناطق وزیراکبرخان و شیرپور کابل را تأیید کردند، اما پرتاب آن را به گروه یا کشور خاصی نسبت ندادند.
با این حال، مقامهای دولت ایالات متحده امریکا توضیح میدهند که این عملیات با دقت کامل و براساس اطلاعات دقیق و تأیید شده انجام شده است. جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده، در صحبت تلویزیونی به نقل از مقامهای استخباراتی امریکا گفته است که ایمن الظواهری روی بالکن محل اختفای خود در کابل بود که پهپاد امریکایی دو موشک به طرف او شلیک کرده است.
چه کسی توافق دوحه را نقض کرده است؟
پس از کشته شدن رهبر شبکه القاعده در کابل، طالبان و مقامهای ایالات متحده امریکا یکدیگر را به نقض توافق دوحه متهم میکنند. ذبیحالله مجاهد در توییتی نوشته است که امریکا با اجرای عملیات نظامی در خاک افغانستان، توافقنامه دوحه را نقض کرده است. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا، اما میگوید که طالبان با پناه دادن به رهبر شبکه القاعده در کابل، توافقنامه دوحه را نقض کردهاند. توافقنامه دوحه دوونیم سال پیش در حوت 1398 خورشیدی میان زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه ایالات متحده امریکا و ملا عبدالغنی برادر، معاون سیاسی گروه طالبان در قطر امضا شد. براساس این توافقنامه، گروه طالبان به ایالات متحده امریکا تعهد سپردهاند که در ضمن قطع رابطه با گروههای تروریستی از جمله شبکه القاعده، به گروههای تروریستی اجازه نخواهد داد تا از خاک افغانستان علیه منافع ایالات متحده امریکا استفاده کنند. وزیر خارجه امریکا حضور ایمن الظواهری در قلب کابل را تعهدشکنی طالبان به توافقنامه دوحه توصیف میکند. گروه طالبان تاکنون درباره کشته شدن رهبر القاعده در کابل، جزییات نداده است.
با این حال، حضور فرد درجه یک شبکه القاعده در خاک افغانستان، آن هم در منطقه دیپلماتنشین در قلب کابل، برای شهروندان و جهتهای سیاسی پرسشبرانگیز است. گروه طالبان از این پیش بارها تأکید کرده است که رابطهاش را با گروههای تروریستی قطع کرده است و اجازه نخواهد داد که افغانستان به لانه گروههای تروریستی بدل شود.
ایمن الظواهری کی بود؟
ایمن الظواهری در سال 1390 خورشیدی پس از کشته شدن اسامه بن لادن بهعنوان رهبر شبکه القاعده برگزیده شد. الظواهری یکی از سه رهبر پرنفوذ القاعده بود که حملات 11 سپتامبر سال 2011 میلادی را طراحی کرده بودند. از او بهعنوان نظریهپرداز و مغز متفکر شبکه القاعده نیز یاد میشود. نام کامل او ایمن محمدربیع مصطفی عبدالکریم الظواهری است و نقش برجسته او در هدایت القاعده باعث شد که امریکا برای بازداشت او ۲۵ میلیون دالر جایزه تعیین کند.
ایمن الظواهری در سال 1951 میلادی در یک خانواده سرشناس در قاهره مصر به دنیا آمد. او تحصیلاتش را در رشته طب به پایه اکمال رساند و بهعنوان متخصص چشم کار طبابت را در قاهره آغاز کرد. پدر الظواهری داکتر داروساز و استاد دانشگاه قاهره بود و پدرکلانش امام دانشگاه اسلامی «الازهر». او در سال ۱۹۷۳ میلادی همراه همفکرانش گروه جهاد اسلامی را در مصر تاسیس کرد.
ایمن الظواهری در پی ترور انور سادات، رییس جمهور پیشین مصر به دست پیروان این گروه در سال ۱۹۸۱، با صدها تن دیگر به زندان افتاد. او پس از سه سال از زندان آزاد شد و به عربستان سعودی و سپس برای کمک به جنگجویان عرب به پیشاور پاکستان سفر کرد. الظواهری در سال ۱۹۹۳ میلادی به رهبری جهاد اسلامی مصر انتخاب شد و به مبارزه خونینی برای سرنگون کردن حکومت این کشور دست زد. امریکا در سال ۱۹۹۷ آقای ظواهری را مسوول کشتار توریستهای غربی در اقصر مصر معرفی کرد. دو سال بعد یک محکمه نظامی در مصر بهصورت غیابی او را به مرگ محکوم کرد.
ایمن الظواهری پیش از کشته شدن اسامه بن لادن، بهعنوان فرد دوم شبکه القاعده بود و گفته میشود در جریان بمبگذاریهای ۷ آگست ۱۹۹۸ در سفارتخانههای امریکا در دارالسلام (تانزانیا) و نایروبی (کنیا)، حمله به کشتی جنگی یواساس کول و حمله ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به مرکز تجارت جهانی و پنتاگون نقش موثری داشته و تحت تعقیب نیروهای بینالمللی قرار داشته است. ایمن الظواهری مطابق قطعنامه ۱۲۶۷ شورای امنیت سازمان ملل به دلیل آنچه عضویت مؤثر در گروه القاعده نامیده شد، در فهرست سیاه قرار گرفته و تحریم شده بود.
الظواهری پس از کشته شدن اسامه بن لادن، رهبری القاعده را بر دوش گرفته و در یازده سال گذشته از مخفیگاههای خود فعالیت میکرد. با بالا گرفتن فعالیت گروههای جهادی مختلف در سراسر جهان، بهویژه ظهور داعش، از نفوذ او در جهان کاسته شد. سرنگونی نظام جمهوری در افغانستان و تسلط طالبان بر این کشور، سبب شد که آقای الظواهری در شروع سال روان میلادی با خانواده خود در کابل به طالبان بپیوندد و در این شهر ساکن شود.
نیروهای اطلاعات ایالات متحده امریکا محل اقامت ایمن الظواهری را در کابل پیدا کردند و با برنامهریزی کامل در یک حمله هوایی او را از بین بردند. او هنگام کشته شدن 71 سال عمر داشت. جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده امریکا، میگوید که هنگام این حمله اعضای خانواده ایمن الظواهری نیز در محل اقامت او حضور داشتند، اما به آنان آسیبی نرسیده است.
واکنشها به کشته شدن ایمن الظواهری
کشته شدن ایمن الظواهری در کابل، واکنشهای متفاوت کشورها، شهروندان و سیاستمداران را برانگیخته است. دولت عربستان سعودی الظواهری را «تروریست» خوانده و وزارت خارجه این کشور بامداد سهشنبه، ۱۱ اسد، در اعلامیهای آورده است که ایمنالظواهری از سرکردهگان تروریسم بود و چندین عملیات مرگبار را در امریکا و عربستان سعودی برنامهریزی و اجرا کرده بود.
جاستن تردو، نخستوزیر کانادا، با استقبال از کشته شدن ایمن الظواهری، نوشته است: «کشته شدن ایمن الظواهری گامی به سوی جهان امنتر است. کانادا با شرکای جهانی برای مبارزه با تهدیدهای تروریستی، تقویت صلح و امنیت کار میکند تا مردم را در خانه [کانادا] و هر نقطه جهان در امن نگه دارد.»
محمد ناطقی، عضو هیأت گفتوگوکننده دولت پیشین با طالبان، میگوید که کشته شدن رهبر القاعده در کابل ریشه در داخل طالبان دارد. او در صفحه فیسبوکش نوشته است: «امریکا علم غیب از محل اختفای رهبر القاعده با این دقت و جزییات نداشت که در خانه چندمنزله و در طبقه چندم و در چه اتاقی زندهگی میکند و در چه ساعتهایی جلسه دارد.» آقای ناطقی میافزاید: «علم غیب امریکا، جناح دیگری از طالبان میباشد.»
رحمتالله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان، پس از کشته شدن رهبر شبکه القاعده در حمله هواپیمای بیسرنشین امریکایی در کابل، سه سناریوی احتمالی را در پیوند به این رویداد مطرح کرده است.
نبیل در رشتهتوییتی روز سهشنبه، ۱۰ اسد، گفته است که رهبر شبکه القاعده در خانه مربوط به سراجالدین حقانی هدف حمله قرار گرفته و مهمانخانه او نیز در نزدیکی محل زندهگی رهبر القاعده است.
آقای نبیل گفته است، این احتمال وجود دارد که حقانیها به کمک جنرال قمر جاوید باجوا و آیاسآی، برای بیرون شدن از فهرست سیاه و بهبود روابط با امریکا، اطلاعات در مورد محل بودوباش ایمنالظواهری را در اختیار امریکا قرار داده باشند.
رییس پیشین امنیت ملی در گمانهزنی دیگر میگوید، شاخه ملا برادر و ملا یعقوب که از شورای کویته پیروی میکند، ممکن است برای جلوگیری از بلندپروازیهای شبکه حقانی، اطلاعات مربوط به محل بودوباش رهبر القاعده را به امریکاییها داده باشد.
رحمتالله نبیل در سومین گمانهزنی گفته است که ممکن ارتش پاکستان محل اختفای ایمنالظواهری را به امریکاییها فاش کرده باشد. نبیل این احتمال را ضعیف خوانده است.
فردوس کاوش، تحلیلگر سیاسی، درباره کشته شدن ایمن الظواهری و حضور او در کابل زیر اداره طالبان گفته که طالبان حکومت اول خود را نیز فدای القاعده کردند. آقای کاوش در صفحه فیسبوکش نوشته است: «در آینده روشن خواهد شد که چگونه امریکاییها محل استقرار او را در کابل کشف و تثبیت کردند.»
اعضای خانواده ایمن الظواهری در صحبت با رسانههای مصری گفتهاند که تاکنون در مورد کشته شدن الظواهری مطمین نیستند. گروه طالبان چگونهگی این موضوع را تأیید نکردهاند.
ایمن الظواهری، رهبر شبکه القاعده، در حالی در پایتخت افغانستان از سوی نیروهای هوایی امریکا کشته شده است که طالبان از یک سال به اینسو اداره کشور را در دست دارند. طالبان امریکا را مانع اصلی به رسمیت شناخته شدن رژیمشان از سوی جامعه جهانی میدانند. این گروه بارها از جامعه جهانی خواسته است که رژیمش را به رسمیت بشناسد. تاکنون اما هیچ کشوری حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است. کشورهای همسایه نیز از بدل شدن افغانستان به لانه تروریسم نگران هستند. اشتراککنندهگان نشست تاشکند که متشکل از نمایندهگان رسمی 20 کشور جهان بود، نیز از حضور گروههای تروریستی در افغانستان نگرانیشان را ابراز کردند. این نشست هفته گذشته در اوزبیکستان برگزار شد. اشتراککنندهگان این نشست از طالبان خواستند که رابطه خود را با گروههای تروریستی قطع کنند.
هرچند گروه طالبان همواره اطمینان داده است که افغانستان زیر اداره آنان هیچ گاهی به لانه تروریسم بدل نخواهد شد، اما حضور و کشته شدن رهبر شبکه القاعده در افغانستان ممکن است اعتماد طالبان نزد جامعه جهانی را صدمه بزند.