پاکستان که در حال حاضر با چندین چالش سیاسی و اقتصادیای ناشی از پیامدهای همهگیری کوویدـ۱۹، جنگ روسیه و اوکراین و سیلهای فاجعهبار اخیر دستوپنجه نرم میکند، اکنون باید با تهدیدات فزاینده تحریک طالبان پاکستان (TTP) نیز مقابله کند. تحریک طالبان پاکستان (TTP) به تاریخ 28 نوامبر سال جاری پایان آتشبس با حکومت پاکستان را اعلام کرد. عبدالحکیم محسود به نیروهایش فرمان حمله به سراسر پاکستان را داد. در بیانیه این گروه آمده بود: «از آنجایی که عملیات نظامی علیه مجاهدین در مناطق مختلف ادامه دارد، … بنابراین، ضروری است که در هر کجا که میتوانید در سراسر کشور حملات انجام دهید.» این بیانیه تند پایان آتشبسی بود که با پایدرمیانی طالبان افغانستان در ماه جون 2022 حاصل شده بود. با به پایان رسیدن این آتشبس، طالبان پاکستانی حملاتشان را بیشتر کردهاند. این نیروها برای چند روز یک مرکز ضدتروریسم را در بنو در کنترلشان داشتند که در اثر حمله ارتش پاکستان 20 شبهنظامی وابسته به طالبان پاکستانی و دو سرباز ارتش پاکستان کشته شدند. تنها روز یکشنبه، 25 دسامبر، نُه حمله تروریستی در ایالت بلوچستان پاکستان رخ داده است. افزایش حملات طالبان پاکستانی باعث نگرانی شدید مسوولین پاکستان شده است. از سوی دیگر، دیروز سفارت ایالات متحده امریکا در اسلامآباد از شهروندان امریکایی خواست تا در جاهای امن پناه بگیرند و به هوتل ماریوت در پایتخت نزدیک نشوند. براساس اعلامیه این سفارت، امکان وقوع حمله به این هوتل در روزهای آینده وجود دارد. بعد از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان این سناریو محتمل بود که ناامنی و بیثباتی بیشتر منطقه را فرابگیرد و الگوی پیکارجویی به سایر کشورهای همسایه نیز سرایت کند.
افزایش حملات تحریک طالبان پاکستان، مقامات نظامی و ملکی را وادار کرده تا استراتژیای که توسط دولت قبلی دنبال شده بود را بازنگری کنند. به نقل از روزنامه دیاکسپرس تربیون منابع رسمی میگویند که مذاکرات پشت درهای بسته ادامه دارد و انتظار میرود در چند هفته آینده تصمیمات مهمی اتخاذ شود. احتمالاً یک جلسه کمیته امنیت ملی برای بحث و بررسی و اتخاذ تدابیر مهم در برابر تهدید مجدد تحریک طالبان پاکستان تشکیل خواهد شد. یک مقام رسمی که خواسته نامش فاش نشود، گفته است: «وضعیت در مناطق خاصی از ایالت خیبر پختونخوا، بهویژه در نواحی قبایلی، به حدی بدتر شده است که احتمال حمله نظامی بزرگ متنفی نیست.» این مقام افزوده است: «مذاکرات با تحریک طالبان پاکستان دیگر انجام نمیشود و بازگشت ستیزهجویان به عنوان بخشی از تفاهم قبلی باید معکوس شود.» مقامات پاکستانی اعتراف کردهاند که سیاست گفتوگو با تحریک طالبان پاکستان نتیجه معکوس داشته و گروه تروریستی از مذاکرات برای سازماندهی مجدد استفاده کرده است. یکی دیگر از مقامات گفته است: «این یک اشتباه بزرگ بود و باید اصلاح شود.»
از بیانیات مقامات پاکستانی چنین برمیآید که استراتژی مبارزه با تروریسم و همچنان خوشبینی این کشور از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، نتیجه نداده و زمان آن فرا رسیده است که این کشور استراتژیاش در قبال افغانستان و طالبان را تغییر بدهد. بربنیاد گزازش انستیتوت مطالعات صلح پاکستان، از زمان تسلط طالبان در افغانستان، حملات تروریستی 51 درصد افزایش داشته است. حمله انتحاری روز جمعه در اسلام آباد اولین حمله بر پایتخت پاکستان طی چندین سال اخیر بود که دوباره تهدید تحریک طالبان پاکستان را برجسته کرد.
ناظران امنیتی در پاکستان معتقدند که گفتوگو با طالبان پاکستانی یک اشتباه بززگی امنیتی و استراتژیک بوده و دولت پاکستان همواره با تهدید (TTP) با سهلانگاری برخورد کرده است. تلاش برای رسیدن به یک تفاهم صلح با تروریستان یک اشتباه محض است. مقامات پاکستانی برای اعتمادسازی با پیکارجویان به آنها اجازه بازگشت به خانه را دادند. آنها مانند گذشته از مذاکرات و آتشبس برای تجدید قوا استفاده کردند.
چگونه طالبان به قدرت گیری مجدد تحریک طالبان پاکستان کمک کردند؟
در طول دهه 90، طالبان و پاکستان رابطه خوبی با یکدیگر داشتند و پس از سرنگونی این گروه در سال 2001، اکثر نیروهای طالبان به آن طرف مرز دیورند رفتند. پیش از توافق دوحه 2020، پاکستان ارتباط بین ایالات متحده و طالبان را برای تضمین یک افغانستان صلحآمیز تسهیل کرد. در آغاز رژیم دوم طالبان، رژیم تازهتأسیس طالبان به ایالات متحده و متحدانش قول داد که اجازه نخواهد داد گروههای تروریستی از جمله تحریک طالبان پاکستان، القاعده و دولت اسلامی ولایت خراسان از خاک افغانستان برای مقاصد آموزشی و تروریستی استفاده کنند.
با این وجود، تحرکات خشونتآمیز گروههای تروریستی مستقر در افغانستان به پاکستان نیز سرایت کرده است. منطقه سوات در ایالت خیبرپختونخوا بار دیگر در معرض خطر تبدیل شدن به مرکز عملیات تحریک طالبان پاکستان برای اخاذی، آدمربایی و قتلهای هدفمند قرار دارد. در آخرین موج ترور تحریک طالبان پاکستان در سال 2009، این گروه تحت پوشش جنبش «نفاذ شریعت محمدی» در سوات ظاهر شد که در آن زمان صوفیمحمد رهبر این جربان بود. این جنبش با بهرهبرداری از نارضایتیهای سیاسی و اجتماعی به (TTP) اجازه داد تا علیه مقامات دولتی، مؤسسات آموزشی و دختران و زنان خشونت کند که در نهایت مردم محلی را نسبت به خواستههای افراطی این گروه ناامید کرد. طالبان در افغانستان محدودیتهای مشابهی را بر تحصیل دختران اعمال کرده و زنان را از فعالیتهای سیاسی و اقتصادی باز داشتهاند.
طالبان در افغانستان با ارایه عقبه استراتژیک به طالبان پاکستانی، به قدرتگیری مجدد و افزایش حملات این گروه کمک شایان کردهاند. رهبران و نظامیان این گروه از فضاهای خالی و کور در نوار مرزی میان افغانستان و پاکستان برای رفتوآمد استفاده میکنند. براساس گفتههای مقامات پاکستانی، رهبران و نیروهای (TTP) در افغانستان حضور دارند و از آنجا به تجدید قوا و طراحی حملات میپردازند. حضور طالبان در افغانستان برای (TTP) بهمثابه یک عقبه استراتژیک است. جنگجویان این گروه میتوانند در زمان حملات ارتش پاکستان به آنسوی مرز بروند و با خیال راحت منتظر ضدحمله باشند و یا هم از تاکتیک جنگ و گریز استفاده کنند. گزارشهایی وجود دارد که طالبان به جنگجویان (TTP) کمکهای لوجستیکی نیز کردهاند. مقدار زیادی از تسلحیات نظامیان پیشین افغانستان نزد طالبان است و همچنان دوباره بازار سیاه اسلحه در پاکستان رونق گرفته است.
نگرانیهای امنیتی پاکستان
حمله برای منطقه آیـ۱۰ اسلامآباد زنگ خطر برای آن دسته سیاستگذاران پاکستانی بود که تا حالا تهدید تحریک طالبان پاکستانی را دستکم گرفته بودند. این حمله از همه بیشتر سیاستگذاران پاکستانی را شوکه کرد که روی کار آمدن طالبان در افغانستان را جشن گرفته بودند. خوشبینی این سیاستگذاران دیر دوام نیاورد و جشنها تبدیل به ناامیدی شدند. این دسته از سیاستگذاران پاکستانی باور داشتند که با روی کار آمدن طالبان، مشکلات امنیتی این کشور حل خواهد شد و دیگر تهدیدی از جانب هند متوجه پاکستان نخواهد بود. پاکستان مطمین بود که طالبان افغانستان به نگرانیهای امنیتی آنها رسیدهگی خواهد کرد. به همین دلیل بود که پاکستان پیشنهاد طالبان افغانستان را برای مذاکره با تحریک طالبان پاکستان و گروههای وابسته به آن پذیرفت. این روند به آتشبس منجر شد و امیدها را برای توافق صلح احتمالی افزایش داد.
براساس این آتشبس که در اواخر ماه نوامبر به پایان رسید، جنگجویان تحریک طالبان اجازه یافته بودند که به خانوادههایشان ملحق شوند. یکی از بندهای این تفاهم که ظاهراً نقض شده است، این بود که این جنگجویان باید بدون اسلحه به مناطقشان برگردند؛ اما شواهد نشان میدهد که این جنگجویان با اسلحه به مناطقشان برگشته و امنیت محل و منطقه را اخلال کردهاند. افزایش گراف حملات در ایالت خیبر پختونخوا مصداق بارز این موضوع است. مناطق شمالی و شمالغربی پاکستان تقریباً دو سال است که به صورت فزاینده در معرض هراسافگنی (TTP) قرار دارد. در این میان ایالت خیبر پختونخوا بدترین ضربه را خورده است. از جنوری 2022 تاکنون این ایالت شاهد حداقل 148 حمله تروریستی بوده است که در این حملات تعداد زیادی از نظامیان، کارمندان دولتی و افراد ملکی کشته و زخمی شدهاند. افزایش این حملات باعث اعتراضات گسترده در سوات شد و معترضان با شعار «دهشتگردی نامنظور» به جاده آمدند و از دولت خواستار امنیت شدند. محسن داور، نماینده پارلمان پاکستان و عضو جنبش حفاظت از پشتونها، چنین اذعان کرد که «مذاکره با تحریک طالبان پاکستان بیهوده است و تنها باعث جسارت این گروه خواهد شد.»
هما یوسف، روزنامهنگار پاکستانی، در مقالهای برای روزنامه دان نوشته است، باور دارد که دولت و نظامیان در برخورد با تحریک طالبان پاکستان کمکاری، غفلت و سهلانگاری کردهاند. او میگوید: «تا زمانی که مشکلاتی مانند تهدید به مرگ، اخاذی و حملات جنایتکارانه تحریک طالبان پاکستان به مناطق پیرامون محدود میشود، انگیزه کمی برای اقدام قاطع، چه رسد به پیشگیری، در میان مراکز قدرت سیاسی و نظامی وجود دارد.» به عقیده او حالا با وخیم شدن اوضاع و افزایش حملات تحریک طالبان پاکستان این موضوع بیشتر واضح شده است که غفلت از وضعیت پیرامون باعث دردسرهای کلانی در مرکز خواهد شد.
نتیجهگیری
در مقام جمعبندی میتوان چنین تحلیل کرد که «همآغوشی» پاکستان با طالبان برای امنیت پاکستان نتیجه برعکس داده و مدیریت اوضاع از دست این کشور خارج شده است. در فردای پیروزی طالبان، سیاستگذاران پاکستانی خوشحال بودند که حریف دیرینهشان (هند) را در زمین افغانستان شکست داده و دولت همسو با خودشان را ایجاد کردهاند. این خوشحالی و جشن دیری دوام نیاورد و آتش بنیادگرایی به مرزهای پاکستان رسید. طالبان به وعدههایشان در مورد سایر گروههای شبهنظامی عمل نکردند و روابط بسیار نزدیک با تحریک طالبان پاکستان و القاعده دارند.
به لطف تعلقات قومی و فرهنگی و اشتراکات ایدیولوژیکی با طالبان افغانستان، تهدید تحریک طالبان پاکستان روزبهروز در حال افزایش است و نگرانی شدید سیاستگذاران پاکستانی را برانگیخته است. کامران یوسف در مقالهای که برای روزنامه دیتربیون اکسپرس نوشته، مقامات نظامی پاکستان را نقد کرده و گفته است: «آیا کسانی که پس از تسلط طالبان بر افغانستان اشتباه محاسباتی کرده یا تهدید تحریک طالبان پاکستان را ساده تلقی کردهاند، پاسخگو خواهند بود؟»
به هر رو، به نظر میرسد که پاکستان باید آماده فصل جدیدی از تحولات باشد. گزارشهای تاییدنشدهای وجود دارد که شبهنظامیان بلوچ نیز به طالبان پاکستانی دست همکاری دادهاند. اگر خبر درست باشد، وضعیت بیشتر از قبل پیچیده خواهد شد و افزایش روزافزون تهدیدات امنیتی میتواند تأثیر منفی بر اقتصاد متزلزل پاکستان بگذارد و حتا پروژههای بزرگ منطقهای چون [1]CPEC را متأثر سازد.
[1] – دهلیز اقتصادی چین و پاکستان