صف طولانی زنان و مردان عمدتاً کهنسال به چشم میخورد که بیشترشان روی ویلچر نشستهاند. به گفته جوانان چهارچرخهدار که بار مسافران را انتقال میدهند، همهروزه دو – سه بیمار بستری در تخت نیز در این میان دیده میشوند. گاه وضعیت طوری است که این بیماران خوابیده به تخت، به سیروم و آکسیجن وصلاند. اینجا گذرگاه تورخم است؛ یکی از مرزهای زمینی مزدحم میان افغانستان و پاکستان.
در ماههای پسین صف عابران بیشتر طولانی شده و بیماران روزها را در عقب مرز میگذرانند تا سرانجام اجازه عبور دریابند. ناگفته نباید گذاشت که این دومین صفی است که بیماران و بیمارداران باید عقب یکدیگر بایستند و منتظر بمانند تا اجازه ورود دریافت کنند.
حکومت پاکستان در تفاهم با مقامهای حکومت پیشین روندی را برای تسهیل عبورومرور بیماران به پاکستان ایجاد کرده بود. این روند در دوره طالبان نیز ادامه یافته است. مطابق این روند، بیماران فوری نیازی به داشتن ویزا و پاسپورت ندارند و پس از بررسی و تأیید، اجازهنامه ورود به پاکستان را دریافت میکنند.
بیماران از غربال کمیسیونی متشکل از مقامهای طالبان و نمایندهگان ریاست صحت ولایت ننگرهار باید بگذرند تا اجازه ورود به پاکستان را دریافت کنند و این نخستین صف است. در نخست بیماران در ولایت ننگرهار پس از بررسی و تأیید برگه «ریفرشیپ» دریافت میکنند و آنان با استفاده از این برگه از کمیسیونی متشکل از نمایندهگان طالبان در گذرگاه تورخم، اجازهنامه ورود به پاکستان را به دست میآورند. برگه ریفرشیپ از سوی هیأتی متشکل از نمایندهگان صحت عامه ننگرهار و شماری از مقامهای این ولایت به بیماران داده میشود که دفترشان در شفاخانه تداوی معتادان این ولایت واقع است. منابع به روزنامه 8صبح میگویند که طالبان اخیراً همه صلاحیتهای این هیأت را به اداره استخباراتشان سپردهاند.
خالد (نام مستعار) میگوید این سومین باری است که برای تأیید بیمار نزد هیأت بررسی در شفاخانه تداوی معتادان ننگرهار مراجعه میکند، اما هر بار پس از سپری شدن سه تا چهار روز، پاسخ منفی دریافت کرده است. او میگوید، پیش چشمش افراد تندرست و سالمی را دیده است که بهسادهگی برگه تأیید دریافت کردهاند، اما دهها بیمار دیگری روزها است که در وضعیت بدی عقب این شفاخانه منتظر دریافت برگه تأییدی نشستهاند. او میافزاید: «رفاقتبازی و خویشخوری» در دریافت برگه تأییدی از سوی مقامهای طالبان در شفاخانه تداوی معتادان «غیرقابل توصیف است».
محمدگل (نام مستعار) یک پایواز بیمار میگوید که در نخست ریاست صحت عامه ننگرهار مسوول بررسی مدارک بیماران بود، اما اکنون این مسوولیت به هیأتی متشکل از مقامهای ریاست صحت عامه و مقام ولایت ننگرهار در شفاخانه معتادان این ولایت، واگذار شده است. به گفته او، فقط برای نامنویسی باید مدتها انتظار کشید: «شرایط خاصی برای تأیید بیماران در این روند وجود دارد تا بتوانند بدون ویزا و حتا پاسپورت از افغانستان خارج شوند، اما افرادی از نزدیکان طالبان شامل این روند میشوند و ما که تمام شرایط را داریم، باید روزها و هفتهها منتظر بمانیم.» محمدگل خودش شاهد بوده که روزانه دهها تن از افراد وابسته به طالبان با استفاده از امتیاز بیماران، بهآسانی از مرز عبورومرور کردهاند.
شماری از بیمارداران در گفتوگو با روزنامه 8صبح میگویند که نمایندهگان ریاست صحت عامه ننگرهار بدون اجازه اعضای هیأت طالبان، کاری انجام داده نمیتوانند و طالبان به خواست خود به بیماران برگه ریفرشیپ میدهند.
احمد مدثر (نام مستعار) که پدرش را برای درمان به پاکستان برده است، میگوید که نمیتوانست برای دریافت ویزا صبر کند و به شفاخانه تداوی معتادان شهر جلالآباد مراجعه کرده تا برگه ورود فوری به پاکستان را دریافت کند. او توضیح میدهد با اینکه صدها بیمار عقب دروازه این شفاخانه منتظر دریافت اجازهنامهاند، اما نوبت اول از دوستان و خویشاوندان «افراد حاکم» است. مدثر میگوید، در مدتی که منتظر دایر شدن کمیسیون بوده، دهها فردی را دیده است که بدون هیچ مشکلی و بدون دایر شدن کمیسیون، اجازه ورود به پاکستان را دریافت کردهاند: «تندرست و سالم بودند. طالبان به افراد و نزدیکان خود بهسادهگی اجازهنامه میدادند، در حالی که دهها بیمار منتظر دریافت اجازهنامه بودند.»
بیماران روند دیگری برای دریافت فوری پاسپورت دارند. مطابق این روند، آنان باید نخست به ریاست قوانین وزارت صحت عامه ولایت مربوطه مراجعه کنند و سپس موافقت ریاست قوانین را به شفاخانه مربوط ببرند تا شفاخانه مدارک بیماران را در نشست هفتهوار خود بررسی کند. بیماران در نخست باید هفتهها صبر کنند تا چانس بررسی از سوی شفاخانه را دریابند و سپس مدارکشان به ریاست پاسپورت راجع شود.
بیمارداران به روزنامه 8صبح میگویند که در حال حاضر بیش از 500 بیمار در شفاخانه جمهوریت و رقمی در حدود 300 بیمار عقب شفاخانه ابنسینا در کابل منتظر برگزاری نشست هفتهوار کمیسیوناند تا مدارکشان برای دریافت فوری پاسپورت، روند قانونی را طی کند.
وضعیت تأسفبار بیماران به اینجا ختم نمیشود؛ آنها مجبورند ساعتها و حتا روزها را در عقب مرز تورخم بگذرانند تا اجازه ورود به پاکستان را بیابند. یکی از مسافران میگوید، وضعیت را برای بیماران بهگونهای ساختهاند تا برای گذر از مرز مجبور به پرداخت پول شوند: «میدانند که برای عزیزانمان هر کاری میکنیم، انگشت افگار یافتهاند.»
پایواز یکی از بیماران به روزنامه 8صبح میگوید که گذر از مرز تورخم و دریافت تأییدی مقامهای مرزی طالبان، گذشتن از هفتمین خوان رستم است: «بیمارانی که بهگونه فوری از شفاخانه معتادین ننگرهار راجع شده باشند و از کمیسیون تورخم کارت خروج دریافت کرده باشند، باز هم ساعتها منتظر اجازه خروج از سوی مقامهای طالبان به آن سوی مرز میباشند.» به گفته این پایواز، او دو شبانهروز عقب مرز منتظر بوده و در نهایت پس از پرداخت 15 هزار افغانی اجازه خروج دریافته است، در حالی که درخواست 50 هزار افغانی بوده است. این پایواز پس از آنکه مشکلات زیادی را پشت سر گذاشته و از مرز تورخم به خاک پاکستان عبور کرده، از آن سوی مرز چنین روایت میکند: «وقتی از مرز گذشتم و برخورد پاکستانیها را دیدم، فکر کردم وطنم اینجا است و هموطنانم اینها! من ذرهای از حس هموطنی در مسوولین تورخم ندیدم. هر کدامشان تلاش میکردند بهنحوی پول بگیرند.»
یک پایواز دیگر توضیح میدهد که در هر قدم، خلایی برای فساد گذاشته شده است: «اگر مسیر قاچاق طولانی و خطرناک نباشد، هیچ بیماری اینهمه بیعدالتی را تحمل نمیکند.»
هرچند تلاش کردیم دیدگاه طالبان را در این زمینه داشته باشیم، اما تلاشها در این زمینه بینتیجه ماند. مسوولان در ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت ننگرهار نیز به پیامهای روزنامه 8صبح در این زمینه پاسخ ارایه نکردهاند.
در حال حاضر هزاران شفاخانه و مرکز درمانی در سرتاسر افغانستان فعالیت میکنند، اما تشخیص نادرست، بیاعتمادی بالای کادر صحی و نبود تجهیزات پیشرفته طبی، از شکایتهای بیماران و بیمارداران است که آنان را جهت درمان به سوی کشورهای بیرونی سوق میدهد. پاکستان به دلیل داشتن مرز زمینی مشترک بیشتر از کشورهای دیگر، توجه بیماران و بیمارداران را به خود جلب میکند. این کشور همهساله میزبان هزاران بیمار از افغانستان است. شهروندان افغانستان به این باورند که اگر مرکزهای درمانی مجهز با ماشینآلات پیشرفته طبی با کدرهای مسلکی در داخل کشور فراهم شود، نیازی برای انتقال بیماران به پاکستان نخواهد بود.
در بیست سال گذشته نظام صحی افغانستان دستکم صاحب یک سیستم شده بود و سازمانهای بینالمللی متعددی برای تقویت این سیستم در کنار افغانستان ایستاده بودند، اما با سقوط کشور به دست طالبان، در کنار دیگر موارد، نظام صحی کشور نیز فروپاشید. صدها متخصص و پزشک از کشور بیرون شدند و بسیاری از نهادهای بینالمللی همکاریهای خود را با نظام صحی افغانستان زیر حاکمیت طالبان به حالت تعلیق درآوردند. به همین دلیل، رقم بیمارانی که راهی کشورهای همسایه بهویژه پاکستان برای تداوی میشوند، پس از سقوط نظام پیشین افزایش سرسامآوری پیدا کرده است. در حال حاضر پاکستان میزبان 1.3 میلیون مهاجر افغانستان است که به دلایل مختلف از جمله تداوی عازم این کشور شدهاند.