مسدود بودن مکتب‌ها؛ دانش‌آموزان دختر: به افسرده‌گی و اختلال روانی مبتلا شده‌ایم
از مسدود شدن مکتب‌های متوسطه و لیسه به روی دختران در افغانستان ۵۵۸ روز می‌گذرد. در این مدت طالبان افزون بر بستن دروازه‌های مکتب‌ها، دانشگاه‌ها را نیز به روی زنان و دختران بسته‌اند. مقام‌های بلندپایه طالبان تنها به منع آموزش دختران بسنده نکرده، بلکه دختران و زنان را از بیشتر حقوق و آزادی‌های فردی محروم ساخته‌اند. طالبان پس از تسلط بر افغانستان به رغم فشارهای جامعه جهانی، سیاست‌های تندروانه حاکمیت دور نخست خود را در کشور پیاده کرده‌اند. پیش از این انتظار می‌رفت که طالبان دروازه‌های مکتب‌های دخترانه را در سال جدید آموزشی بازگشایی کنند، اما وزارت معارف این گروه زنگ مکتب را بدون حضور دختران بالاتر از صنف ششم نواخته است. دبیرکل سازمان ملل متحد سال گذشته این اقدام طالبان را «شرم‌آور» خوانده بود. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز منع آموزش دختران را «شرم‌آور» توصیف می‌کند و خواستار بازگشایی بی‌درنگ مکاتب به روی دختران است. افزون بر این، ۲۵ شبکه و ۱۴۹ فعال مدنی نیز مسدود بودن مکتب‌ها و دانشگاه‌ها به روی دختران و زنان را «ننگ تاریخی» خوانده‌اند. دانش‌آموزان دختر اما می‌گویند که به افسرده‌گی و اختلال‌های روانی مبتلا شده‌اند. به گفته آنان، آرزوهای‌شان به باد رفته است و دیگر امیدی به آینده ندارند.
وزارت معارف طالبان در آغاز سال ۱۴۰۲ خورشیدی اعلام کرد که سال آموزشی در همه مناطق سردسیر کشور شروع شده است. به گفته مقام‌های این وزارت، دانش‌آموزان دختر تنها تا صنف ششم می‌توانند به مکتب بروند. عزیز‌احمد ریان، رییس دفتر سرپرست وزارت معارف طالبان، در هنگام نواختن زنگ مکتب در کابل گفته است: «دختران دانش‌آموز در فضای مصون که همه اصول شرعی در آن رعایت شود و همه کارمندان اداری و معلمان آن زنان باشد، به مکتب خواهند رفت.»
با این حال، دانش‌آموزان دختر که پیش از این انتظار بازگشایی دروازه‌های مکتب‌ها را داشتند، اکنون می‌گویند که دیگر امیدی به وعده‌های طالبان ندارند و از همین رو، بیشترشان با مشکلات روحی و روانی گرفتار شده‌اند.
دیدگاه دانش‌آموزان دختر در مورد مسدود بودن مکتب‌ها
دانش‌آموزان دختر ادامه مسدود بودن مکتب‌ها و تغییر نصاب آموزشی را «قاتل آرزوهای» خود توصیف می‌کنند. به گفته آنان، طالبان با این کار افغانستان را در کام «افراطیت و جهالت» فرو می‌برند. شماری از این دانش‌آموزان در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گویند که در نتیجه بسته ماندن مکتب‌های دخترانه، در کنار پیامدهای ویرانگر آن در عرصه آموزش و توسعه، سلامت جامعه نیز با چالش جدی مواجه شده است.
مقدس نوری، دانش‌آموز صنف یازدهم یکی از مکتب‌های دخترانه در ولایت بدخشان، به روزنامه ۸صبح میگوید: «یکی از هزاران دختر چشم‌به‌راه برای باز شدن مکاتب [هستم]، ولی برای بازگشایی مکاتب هر بار وعده داده می‌شود، اما عمل در کار نیست. دو سال شده که ما روی مکتب را ندیده‌ایم. دروازه مکاتب به روی ما بند است. به نظرم زنده‌گی ارزش خود را از دست داده است. زنده‌گی بدون آموزش و علم، معنای خاصی ندارد. همین درس و تعلیم است که زنده‌گی را رنگ می‌بخشد و ما را از سایر مخلوقات متمایز می‌سازد، اما متاسفانه این حق دو سال شده که از ما گرفته شده است.»
این دانش‌آموز ادامه مسدودیت مکتب‌ها و وضع محدودیت علیه دختران و زنان را عقب‌گرد می‌خواند و می‌افزاید: «اول مکاتب بند شد و بعداً دانشگاه‌ها و حتا دروازه آموزشگاه‌ها به روی ما مسدود شده که این واقعاً ناامیدکننده است. ما در عصر تکنولوژی زنده‌گی می‌کنیم و می‌بینیم که دنیا به کجا رسیده است. به ماه و مریخ رسیده است. ولی ما متاسفانه به عقب بر‌می‌گردیم. مطمین هستم که اکثریت دختران افسرده‌گی و نوعی اختلال روانی پیدا کرده‌اند که این [مسدود بودن مکتب‌ها] عواقب ناگواری در پیش دارد.» مقدس نوری علاوه می‌کند: «از مقامات [طالبان] تقاضا می‌کنم به این مساله رسیده‌گی کنند و هر چه زودتر دروازه مکاتب و دانشگاه‌ها را به روی دختران باز کنند تا از زیانی که قرار است به زنان و جامعه به خاطر مسدود ماندن مکاتب یا بسته ماندن دانشگاه‌ها و منع آموزش به وقوع بپیوندد، جلوگیری شود.»
همچنان فرشته سحر، کودک ۱۳ ساله است که از رفتن به مکتب بازمانده است. این دانش‌آموز از سازمان ملل متحد می‌خواهد تا برای بازگشایی دروازه‌های مکتب‌های دخترانه تلاش کند. او میگوید: «فرشته سحر هستم، ۱۳ ساله، در کابل زنده‌گی می‌کنم. صنف ششم را تمام کرده‌ام و مدت دو سال است که درهای مکاتب به روی دختران بالاتر از صنف ششم مسدود است. من و هم‌سن‌وسال‌هایم منتظر باز شدن مکاتب هستیم. از سازمان ملل توجه جدی می‌خواهیم که مکاتب را به روی دختران بالاتر از صنف ششم باز کند تا آرزوهای دختران افغان به حقیقت تبدیل شود.»
دیدگاه آموزگاران زن در مورد مسدود بودن مکتب‌های دختران
نظیفه نبی احمدی، یکی از آموزگاران، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «من که یک معلم هستم و هدف من تربیت سالم فرزندان فعلی و مادران آینده مملکت است، حس می‌کنم دیگر نمی‌توانم به راه و مرامی که برای آینده دختران جوان دارم برسم؛ چون حاکمان فعلی [طالبان] اجازه نمی‌دهند که دختران ما به درس و تعلیم‌شان ادامه بدهند و به اهداف بلند و والایی که دارند، دست یابند.»
این آموزگار وقتی با پرسش دانش‌آموزانش مواجه می‌شود، مأیوس می‌گردد؛ زیرا به گفته او، پاسخ قناعت‌بخشی برای آن‌ها ندارد. خانم نبی احمدی می‌افزاید: «گاهی اوقات شاگردانم را می‌بینم و آنان از شروع دروس‌شان سوال می‌کنند. به خاطر نداشتن جواب امیدبخش به دخترانی که امید و آرزوی رسیدن به اهداف‌شان را از دست می‌دهند، خیلی متاثر می‌شوم. کوشش می‌کنم با کلمات امیدبخش امیدوارشان بسازم به باز شدن مکتب‌ها و ادامه تحصیل؛ اما امید دادن در شرایط فعلی مشکل است؛ چون قوانین سخت‌گیرانه حاکمان کشور حتا با احکام دین اسلام در تضاد است. این بیشتر آینده‌سازان و دختران و مادران جامعه را ناامید و متاثر می‌سازد.»
سهیلا، آموزگار دیگری است. او اما دیدگاه متفاوتی نسبت به آموزشی در زیر سایه حاکمیت طالبان دارد. سهیلا میگوید: «مسدود بودن مکتب‌ها رنج بزرگ و معضل کلان کشور است؛ اما وقتی به نصاب آموزشی طالب‌ها فکر می‌کنم، از این‌که اولاد مردم به جنگ و خشونت و افراطیت سوق داده شوند، بهتر است خانه‌نشین باشند. باز شدن مکتب‌های دختران در صورتی کار نیک است که تعهدی وجود داشته باشد که نصاب دوره جمهوریت تدریس می‌شود. در غیر آن، از مکتب مدرسه‌هایی ساخته خواهد شد که برایندش طالبان هستند.»
دلایل طالبان برای بسته ماندن مکتب‌های دخترانه
طالبان پس از مسدود شدن دروازه‌های مکتب‌های دخترانه با واکنش‌های تند داخلی و خارجی مواجه شده‌اند. این گروه در موقعیت‌های خاص بهانه‌های مختلفی آورده‌اند. مقام‌های این گروه در ۵۵۸ روز گذشته جدایی صنف‌ها، تغییر در لباس دختران و آموزگاران و مشکلات فرهنگی را بهانه‌ای برای تداوم مسدود بودن مکتب‌ها اعلام کرده‌اند.
تغییر لباس دختران و آموزگاران
وزارت معارف طالبان در اول حمل سال ۱۴۰۱ خورشیدی پس از آن‌که از تصمیم این گروه مبنی بر بازگشایی مکتب‌های دخترانه سر باز زد، سخنگویان‌شان اعلام کردند، پس از آن‌که طرح لباس دانش‌آموزان دختر مطابق با «قوانین شرعی و سنتی افغانستان» عیار شد، مکتب‌ها به روی دختران باز می‌شود؛ اما پس از یک سال هنوزهم از این طرح اطلاعی در دست نیست. این در حالی است که یونیفورم دانش‌آموزان دختر در دو دهه گذشته مطابق ارزش‌های دینی عیار شده بود؛ لباس سیاه و چادر سفید.
تغییر در نصاب آموزشی
مقام‌های طالبان پس از اعتراض‌های گسترده شهروندان مبنی بر مسدود ماندن مکتب‌های دخترانه در افغانستان، اعلام کردند که با آوردن تغییرات در نصاب آموزشی، دروازه‌های مکتب‌ها به روی دختران باز خواهد شد. پیش از این روزنامه ۸صبح نیز به سندی دست یافته است که طالبان «خون و نفرت» را شامل نصاب آموزشی معارف می‌سازند، اما از این تغییر نیز تاکنون اطلاعی در دست نیست.
مشکلات فرهنگی
نورالله منیر، سرپرست پیشین وزارت معارف طالبان، دلیل مسدود بودن مکتب‌های دخترانه را مشکلات فرهنگی عنوان کرده است. او گفته است: «مردم با تعلیم دختران نه، بلکه با بیرون شدن دختران‌شان از خانه حساسیت دارند و فرهنگ افغان‌ها در این قسمت سخت حساس است.»
واکنش‌های داخلی در مورد بسته بودن مکتب‌های دخترانه
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان مسدود ماندن مکتب‌های دخترانه را «ظالمانه و شرم‌آور» خوانده است. این کمیسیون روز دوشنبه، ۷ حمل، با نشر اعلامیه‌ای گفته است که طالبان با بسته نگه‌داشتن دروازه مکتب‌ها و دانشگاه‌ها به روی دختران، میلیون‌ها تن را در خانه‌ها زندانی کرده‌اند.
کمیسیون مستقل حقوق بشر این برخورد طالبان با دختران را خلاف ارزش‌های حقوق بشری و مغایر عرف اجتماعی و فرهنگی مردم افغانستان دانسته و آن را به‌شدت نکوهش کرده است. از نظر این کمیسیون، حق آموزش با استناد به اعلامیه‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی از جمله کنوانسیون جهانی حقوق کودکان که نزدیک به ۲۰۰ کشور آن را به رسمیت شناخته‌اند، از حقوق اساسی بشر پنداشته می‌شود.
از سوی دیگر، ۲۵ شبکه فعال حقوق زن و ۱۴۹ فعال مدنی در پیوند به پنج‌صدوپنجاهمین روز بسته ماندن دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها به روی دختران، این کار را «ننگ تاریخی» در قرن بیست‌ویکم خوانده‌اند. در اعلامیه این شبکه‌ها و فعالان مدنی از جامعه جهانی خواسته شده که اقدام‌های «هماهنگ و جسورانه» برای بازگشایی مکتب‌های دخترانه در افغانستان روی دست گیرند.
واکنش‌های بین‌المللی در مورد بسته بودن مکتب‌های دخترانه
جامعه جهانی به شمول سازمان ملل متحد از آغازین روزهای بسته شدن مکتب‌های دخترانه در افغانستان تاکنون بارها با صدور بیانیه‌های جداگانه از طالبان خواسته‌اند که دروازه‌های مکتب‌ها را به روی دختران باز کنند؛ در خواستی که از سوی طالبان پذیرفته نشده است. در تازه‌ترین مورد، ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد برای افغانستان و شماری از کارشناسان این سازمان، در اواخر حوت سال گذشته خورشیدی از طالبان خواستند که دروازه‌های مکتب‌ها و دانشگاه‌ها را به‌گونه فوری به روی دختران و زنان باز کنند. آنان با صدور بیانیه‌‌ای، از جامعه جهانی خواستند که فشارهای بیشتری بر طالبان وارد کند.
در همین حال، تام وست، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا برای افغانستان، در آغاز سال جدید خورشیدی خواستار بازگشت دختران و زنان به مکتب و کار شده است. او در پیامش به مناسبت جشن نوروز گفته است: «چون نوروز زمان تجدید، خوش‌بینی و آغاز بهار است، بزرگ‌ترین امید ما این است که دختران و زنان افغانستان به مکتب و کار برگردند.»
این‌همه در حالی است که پیش از این، توماس نیکلاسون، نماینده ویژه اتحادیه اروپا برای افغانستان، در توییتی خاطرنشان ساخته است که طالبان تعهد قاطع برای بازگشایی مکتب‌های دخترانه نداده‌اند. در بخشی از توییت آقای نیکلاسون آمده است: «از ۱۸ ماه به این سو مکتب‌ها بسته است. در ماه دسامبر مقام‌های طالبان دروازه‌های دانشگاه‌ها را نیز به روی دختران بستند. من برای سال آینده و پس از نوروز هیچ تعهدی را درباره بازگشایی مکتب‌ها نمی‌بینم.»
در جریان دست‌کم دو سال حاکمیت طالبان در افغانستان، همه کشورهای منطقه و جهان از این گروه خواسته‌اند که دروازه‌های مکتب‌ها و دانشگاه‌ها را به روی دختران و زنان باز کنند. طالبان اما پیوسته تأکید دارند که تا فراهم شدن شرایط، دختران در خانه بمانند. تاکاشی اوکادا، سفیر جاپان برای افغانستان، در حوت ۱۴۰۱ خورشیدی در دیدار با سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت داخله طالبان، از این گروه خواسته بود تا دروازه‌های مکتب‌های دخترانه را در سال جدید آموزشی به روی دختران باز کند.
مسدود بودن مکتب‌ها و دانشگاه‌ها به روی دختران و زنان در افغانستان در حالی به مساله‌ای جدی بدل شده است که رهبران طالبان در نزدیک به دو سال گذشته نتوانسته‌اند در مورد حق آموزش و تحصیل دختران به توافق برسند. تاکنون چندین مقام این گروه در مورد فرمان‌های محدودکننده رهبر طالبان واکنش نشان داده‌اند؛ اقدامی که از سوی سخنگوی این گروه رد شده و گفته شده که همه آنان از تصمیم رهبرشان اطاعت می‌کنند.
این‌همه در حالی است که پیش از این روزنامه ۸صبح به سندی دست یافته که نشان می‌دهد طالبان محتوای کتاب‌های کنونی مکتب‌ها را متناسب با ایدیولوژی خود تغییر می‌دهند. «کمیته بازنگری نصاب مکاتب عصری» طالبان ملاحظات خود را در ۲۶ بند در این سند گنجانده است که مهم‌ترین بخش‌های آن توجیه خون‌ریزی، نفی مردم‌سالاری و مخالفت با آموزش و آزادی‌های زنان است.
دانش‌آموزان دختر در حالی تداوم مسدود بودن مکتب‌ها را عامل اختلال‌های روانی خود می‌دانند که پیش از این سازمان نجات کودکان (Save The Children) گفته است که از هر چهار دختر در افغانستان، یک تن آنان دچار افسرده‌گی و اضطراب است.
