سازمان ملل متحد به تاریخ یکم و دوم ماه می سال جاری نشستی را در مورد وضعیت افغانستان در شهر دوحه، پایتخت قطر، برگزار کرد. در این نشست دوروزه دبیرکل سازمان ملل، نماینده اتحادیه اروپا، نماینده کنفرانس کشورهای اسلامی و نمایندهگان ویژه کشورهای منطقه و جهان حضور داشتند. در این نشست هیچ جناح از افغانستان حضور نداشت و طالبان نیز دعوت نشده بودند. بعد از دو روز گفتوگو و بحث در مورد مسایل مختلف در افغانستان، این نشست ظاهرا بدون هیچ نتیجه ملموسی به پایان رسیده است. آنتویو گوترش در کنفرانس خبری که بعد از اتمام نشست حضور یافت، گفت که در آینده نشست دیگری در مورد افغانستان برگزار خواهد شد تا به نتیجه ملموسی برسند. در اینجا به چند محور مهم از صحبتهای آقای گوترش و نشست دوروزه میپردازیم.
1- موضوع به رسمیت شناختن طالبان در اجندا نبود
دبیرکل سازمان در پایان این نشست گفت که موضوع به رسمیت شناختن طالبان در اجندای این نشست نبوده و در مورد صحبت صورت نگرفته است؛ اما به نظر میرسد که سازمان در این مورد عقبنشینی کرده باشد. امینه محمد، معاون این سازمان، چندی پیش گفته بود که قرار است سازمان ملل نشستی را در مورد به رسمیت شناختن طالبان برگزار کند. این اظهارات با انتقادات تند شهروندان افغانستان روبهرو شد. فعالان حقوق بشر، مدافعان حقوق زنان و اقلیتها تظاهرات گستردهای را در چندین شهر جهان در اعتراض به این نشست برگزار کردند و همزمان کارزار «طالبان را به رسمیت نشناسید» از موضوعات داغ رسانههای اجتماعی افغانستان در هفته گذشته بود. موج تندی از انتقادات و نامههای سرگشاده به آدرس دبیرکل سازمان ملل فرستاد شد که به نظر میرسد این موضوع سبب شد سازمان ملل و اعضای آن از موضع خود در مورد به رسمیت شناختن طالبان عقب بکشند. از طرف دیگر، به نقل از منابع دیپلماتیک، افشای اجندای نشست دوحه از سوی امینه محمد سبب شد که اجندای مختل شود. با این وصف، به نظر میرسد که دودستهگی در میان اعضای سازمان ملل در مورد تعامل با طالبان وجود دارد.
2- نگرانیهای معتدد و متنوع
یکی از مهمترین محورهای نشست دوروزه دوحه، نگرانیهای امنیتی کشورهای منطقه از حضور گروههای متعدد تروریستی در افغانستان است. گوترش نیز در سخنان پایانی خود گفت که آنان نگران حضور گروههای تروریستی در افغانستان هستند که تهدید مستقیم برای امنیت منطقه و فراتر از منطقه است. در این میان چین، روسیه، کشورهای آسیای مرکزی، ایران و پاکستان بهشدت نگران وضعیت امنیتی افغانستان هستند و هراس دارند که ناامنی به این کشورها سرایت کند. اوضاع امنیتی پاکستان بعد از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، بهشدت متحول شده و آمار حملات تروریستی در این کشور بهصورت فزاینده افزایش یافته است. چین نگران حضور جنبش ترکستان شرقی در افغانستان است و بارها این نگرانی خود را با سران طالبان در میان گذاشته است. کشورهای آسیای مرکزی و روسیه نگران حضور داعش در افغانستان هستند و همچنان از سرایت بنیادگرایی اسلامی به خاکشان هراس دارند. گروههایی نظیر انصارالله و جنبش اسلامی اوزبیکستان در افغانستان هستند و از سالیان دور با طالبان رابطه حسنه دارند. ایران در کنار نگرانیهای امنیتی از حضور داعش در افغانستان، به مسایل آب هیرمند نیز توجه دارد. هفته گذشته هیاتی از جانب ایران به افغانستان سفر کرد تا در مورد حقابه هیرمند با طالبان گفتوگو کند. کشورهای اروپایی و ایالات متحده بیشتر نگران وضعیت بد حقوق بشری در افغانستان هستند و تاکید دارند که حقوق بشری شهروندان افغانستان بهویژه زنان باید رعایت شود. با این حال به نظر میرسد که دغدغههای کشورهای منطقه و جهان در مورد افغانستان یکسان نیست و همین موضوع سبب شده است که نشست بدون هیچگونه برایندی به اتمام برسد. هر چند آقای گوترش گفت که دیدگاههای کشورهای حاضر در نشست به هم نزدیک است، اما اگر به گفتههای دیپلماتهای این کشورها دقت شود، چنین هماهنگیای وجود ندارد. بهطور نمونه، مقامهای ایرانی در مورد محدودیتهای شدید طالبان بر زنان موضع متفاوت با سایر کشورهای جهان دارند. ایرانیها در تایید سخنان طالبان گفتهاند که باید به این گروه در مورد محدودیتها زنان حق داده شود. این موضوع را مقامهای ایرانی بعد از آن مطرح کردند که ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، گفت که موضوع زنان یک موضوع داخلی افغانستان است و کشورهای خارجی حق ندارند در مورد آن دخالت کنند.
3- مواد مخدر
علاوه بر موضوع گروههای تروریستی، آنچه مایه نگرانی سازمان ملل و کشورهای همسایه شده، بحث کشت و قاچاق مواد مخدر است. با آنکه طالبان چندینبار وعده سپردهاند که به کشت مواد مخدر پایان میبخشند، اما هنوز افغانستان در صدر فهرست تولیدکنندهگان مواد مخدر جهان است.
4- زنان و حقوق بشر
موضوع حقوق بشر، زنان و آزادیهای فردی از مهمترین علتهایی است که اجازه نداده است طالبان مشروعیت بینالمللی کسب کنند. در این نشست نیز تاکید بر آن بود که طالبان باید این حقوق و آزادیها را به رسمیت بشناسند. هر چند طالبان محدودیت بر زنان را از همان روزهای آغازین وضع کردند و بهصورت تدریجی بر این محدودیتها افزودند، اما آنچه خشم و نگرانی سازمان ملل را برانگیخته، این است که طالبان بر کارمندان زن این نهاد نیز محدودیت وضع کرده و آنها را از رفتن به محل کار منع کردهاند. سازمان ملل در کنار اینکه نگران وضعیت بشری در افغانستان میباشد، نگران ادامه کار و پروژه خودش نیز است. این موضوع زمانی آشکار شد که این نهاد تنها در قبل کارمندان خودش واکنش جدی نشان داد و طالبان را تهدید به بسته کردن دفتر سیاسی سازمان ملل (یوناما) کرد. به هر رو به نظر میرسد که موضوع تعامل با طالبان در گرو همین چند موضوع ذکر شده علاوه بر تشکیل حکومت فراگیر است. در تعریف حکومت فراگیر هم کشورهای حاضر در این نشست توافق نظر ندارند و هر کدام آنها تعریف و ساختار خاصی از حکومت فراگیر را مطلوب وضعیت افغانستان میداند.
5- رسیدن به مکانیسم یکدست برای تعامل با طالبان
آقای گوترش میگوید که هدف برگزاری این جلسه، رسیدن به یک نقشه راه برای آینده افغانستان بوده است و کشورهای حاضر نیز تلاش دارند روی مکانیسم واحد برای تعامل با طالبان به تفاهم برسند. آقای گوترش میافزاید که برای رسیدهگی به وضعیت اضطراری افغانستان، باید یک نقشه راه واحد داشته باشند. او میگوید که در حال حاضر بیشتر از 90 درصد مردم افغانستان به کمکهای فوری نیاز دارند و آنها بر اینکه بتوانند به این وضعیت رسیدهگی کنند، لازم است با طالبان که خاک افغانستان را در کنترل دارند، وارد تعامل شوند.
6- ملاقات به طالبان
گوترش پس از انتقادات شدید از کارکرد این سازمان در قضیه افغانستان و سخنان امینه محمد، با احتیاط بیشتر در مورد افغانستان صحبت کرد و زمانیکه از او در مورد ملاقات و صحبت مستقیم با طالبان پرسیده شد، گفت که هنوز وقت آن فرا نرسیده و این موضوع فعلا برای او در اجندا نیست. دبیرکل سازمان ملل همچنان گفت که این نشست ادامه خواهد داشت و برای اینکه بتوانند در مورد موضوع افغانستان به یک راه حل دقیق و مناسب برسند، ادامه این نشست حیاتی است.
از طرف دیگر حضور یوناما در افغانستان الزامی و حیاتی است. نظر به وضعیت فعلی افغانستان اگر قرار شود یوناما از افغانستان خارج شود، وضعیت بدتر از این خواهد شد و فاجعه انسانی رخ خواهد داد. از طرفی، این موضوع به این معنا نیست که کارکرد این نهاد مورد نقد قرار نگیرد و یا هم این سازمان به سمت مشروعیتدهی به طالبان حرکت کند. به عبارت دیگر، اگر قرار شود با طالبان وارد تعامل شود، مردم افغانستان بازنده اصلی ماجرایند و اگر شود که یوناما از افغانستان خارج شود، بازهم بازنده اصلی شهروندان افغانستان خواهند بود.
7- شعور جمعی مردم، طالبان را پشت در معطل کرد
اگر با عینک نسبتا انتقادی به وضعیت افغانستان بنگریم، متوجه میشویم که خیلی از کشورهای منطقه و جهان تمایل دارند که با طالبان روابط دیپلماتیک داشته باشند و این گروه را به رسمیت بشناسند. لابیگران طالبان نیز در سطح بینالمللی تلاش فراوان دارند تا کشورها را مجاب سازند که به سمت شناسایی طالبان حرکت کنند. اما شعور جمعی شهروندان افغانستان در داخل و خارج کشور، سد راه این موضوع است. نشست دوروزه دوحه هم بهشدت تحت تاثیر اعتراضات اخیر قرار گرفته بود. سخنان گوترش در پایان نشست، نشاندهنده همین موضوع بود و تاکید او بر حقوق بشر و زنان، ناشی از اعتراضات و انتقادات اخیر بود. اعتراضات زنان افغانستان در خیابانهای کابل، لندن و پاریس نشاندهنده شعور جمعی شهروندان افغانستان است که خواستار حقوق بشری و آزادیهای مدنیشان هستند.