«چیرای چرواغی» شعرلر تۉپلمی باسیم‌دن چیقدی
فهیم کارگر
چیرای چرواغی ناملی ینگی باسیم دن چیققن بو شعري توپلم، خوش قریحه و ایکّی تیللی شاعر و یازووچی جلال‌الدین قیامی‌نینگ قلمی‌گه منسوب. بو تۉپلمده، کلاسیک و برماق وزنلریده تورلی ژانرلرده یازیلگن اۉزبېکچه و فارسچه شعرلر اۉرین آلگن. رحمتلی قاری قیام اۉغلی جلال‌الدین قیامی، شمسي ۱۳۶۰ -ییل، فاریاب ولایتی اندخوی تومنیده دنیاگه کېلیب، اۉشه یېرده اولغه‌ییب تعلیم آلگن. او بیر مدت، ابومسلم و قاضی بابامراد لیسه مکتب‌لریده اۉقیتووچیلیک ایشی بیلن و بیر مدت هم اندخوی، میمنه و کابل شهرلریده، باشقه خصوصي و یریم رسمي ایشلر بیلن شغللنگن. قیامی حاضر اېسه، ناروی اۉلکه‌سیده یشه‌یدی و ایکی تیللی شاعر حیثیده ایجاد اېتیب کېلماقده.
چیرای چرواغی ناملی بو ادبي اثر، شاعر نینگ بیرینچی شعري دفتری و بو دفتر ایکّی تیلده بۉلیشدن تشقری، بونینگ اۉزبېکچه شعرلری عرب و لاتین الفباسیده یازیلیب، ایکی تامانلمه کتاب شکلینی اۉزیگه آلگن. بو شعرلر تۉپلمی‌گه تنیقلی شاعر و ادبیات‌شناس عالم دکتر سید محمدعالم لبیب، ویرایش بېریب، مقدمه یازگن. کتاب، استاد صالح‌محمد خلیق اهتمامی بیلن ۵۰۰ تیراژده، مزار شریف صورتگر باسمه‌خانه‌سیده باسیلیب چیققن. بو اثر ایکی تیل و ایکی الفباده، ایکی تامانلمه کتاب شکلده باسیلگنلیگی افغانستان بۉییچه ینگی بیر پدیده‌لیگی اَیتیلماقده.
افغانستان‌نینگ حاضرگی آغیر و قلتیس شرایطی گه قره‌گنده، اینیقسه تورک-اۉزبېک تیلیده بونده‌ی ادبي اثرلر، شاعرلر و یازووچیلریمیز تامانیدن تالیف بۉلیب، خلققه ترقه‌لیشی، فرهنگ و ادب ساحه‌سیده ارزشلی ایش سنه‌له‌دی. شونگه بناء، چیرای چرواغی آتی بیلن بو ینگی باسیلیب چیققن ادبي اثر، اجتماعي ترماقلرده فرهنگ‌سېورلر تامانیدن کېنگ کولمده کوتیلیب آلینماقده. کتاب نینگ محتواسیگه قره‌گنده، شاعر اۉزی آنه وطنیدن اوزاقده حیات کیچیررکن، اونینگ شعرلریده کۉپراق وطن مهری و خلققه بۉلگن اېزگو تویغو-احساسلر انعکاس تاپگن. قیامی شعرلریده، وطندن سۉرگون بۉلیب، مهاجرتده ناچارلیک بیلن یشه‌یاتگنلر نینگ احساسینی یخشی صورتده ترجمه قیلگن دېدی، چېت اېلده یشاوچی بابر جرأت….
قیامي شعرلریدن نمونه:
(۱)
اې صبا، اۉتسنگ اگر بیزنینگ وطن توپراغیدن،
یا یۉلینگ توشسه اونینگ، اېسگنده، سۉل و ساغیدن.
تۉخته‌لیب او یېرده مېندن تارتیق اېت اېلگه سلام،
بیرمه-بیر اَیله تصافُح، باشله کېکسه‌راغیدن.
باله‌کَی‌لر نینگ یوز و باشینی سییپب، اېرکه‌لت،
کېکسه‌لر نینگ، باش اېگیب، اۉپگیل تۉنی‌نینگ باغیدن.
سۉزله‌گن چاغی اولوغلر، چون ادب رسمی اېرور،
اېشیتیب تور، سۉزینی آلمه کېسیب دوداغیدن.
برچه‌گه اَیتیب سلامیمنی، سۉره احوالینی،
گر ملالی یۉق اېسه احوالی سۉره‌لماغیدن.
هر قچان کیم آرتینگه دۉنسنگ، آلیب کېل مېن اوچون،
بیر نېچه ذرّه او قوتلوغ اۉلکه نینگ توپراغیدن.
کۉزلریم نورینی آرتتیرگه‌ی چو اېتسم تۉتیا،
خاصّه کیم، او ذرّه اېرسه اندخوی توزلاغیدن.
اېل و یورتیم سېوگیسی الهامیدن شاعرلیگیم،
سېزیلور، بلکیم، بو سېوگی دفتریم یپراغیدن.
هر نېچه قشّاق اېرور اۉزی چیرایدن دفتریم،
بو عجب، تۉپلاو ییلی چیققه‌ی «چیرای چرواغی»دن.
بو کیچیک تۉپلم اېرور خلقیمگه ساوغه، کیمسه‌لر
تاقمس آت درویش‌نینگ اوشبو یشیل یپراغیدن.
تۉپلمینگ کم مایه هم اېرسه قیامی باک اېمس،
بیر کیچیک باغلم چېچک دېب بیل بونی سۉز باغیدن.
(۲)
صبا، اېسسنگ باریب حرمتلی خلقیم بیرله دیدار اېت،
قیلیب تارتیق مېنینگ ساوغه-سلامیم اونگه ایثار اېت.
مېنی بېمهر فرزندی سنب آغرینسه تانگ اېرمس،
اونگه سېوگیسیدن کۉنگلیم تۉله اېرکننی اظهار اېت.
حدودیگه کیرر چاغی، چون او یېر قبله‌دور مېنگه،
وضو آل، اوشبو مطلبنی توتیب اېسینگده رفتار اېت.
اولوغلر قاشیگه یېتگنده کۉکسینگ اوزره قۉلینگ قۉی،
ادب بیرله توریب، اۉز موقعیده عرض گفتار اېت.
نېته‌ی کیم، ناقۉله‌ی-قتیق شرایط سالدی بیزلرنی،
بو کویلرگه، بونی، اېگری توتیب بۉینینگنی تذکار اېت.
اېتالمه‌ی خدمت، اۉلکمدن چیقیشگه ناگزیر اۉلدیم،
سۉره‌ب اوشبو قصوریم عذرینی تیل بیرله اقرار اېت.
نېچوک کېچگه‌ی حیاتی بېنوا اول خلق نینگ حاضر،
کېلیب قیته اولر احوالیدن بیزنی خبردار اېت.
اگر چیندن اېسه سېوگینگ قیامی خلقینگه، اېندی،
اۉزینگنی کېلگوسیده خدمتیگه چاغله، تیار اېت.
اېمسسن، هر نېچه، بیر لحظه بۉش یورتینگ خیالیدن،
تاپیب یۉلینی، هر بیر یېرده اېرسنگ، کار و پیکار اېت.
