در حالیکه یکی از مسوولیتهای اساسی نهادهای جامعه مدنی، دفاع از آزادی بیان و ارزشهای حقوق بشری است، اما نهادهای جامعه مدنی افغانستان در مواردی که آزادی بیان مورد تهدید قرار گرفته است، در حمایت از آن برخورد ضعیف و غیرمنسجم داشتهاند.
مسوولان برخی از نهادهای جامعه مدنی با تایید این موضوع میگویند که نهادهای جامعه مدنی افغانستان تاهنوز تجربه لازم بهدست نیاورده و در خیلی از موارد نتوانستهاند، منسجم و یکدست عمل کنند. نعیم نظری از اعضای شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر، میگوید نهادهای جامعه مدنی مسوولیت دارند که از روند تحقق آزادی بیان در کشور نظارت کنند، بهخصوص زمانیکه میبینند نهادهای حکومتی و غیرحکومتی تلاش دارند آزادی بیان را صدمه بزنند. او میافزاید که نهادهای جامعه میتوانند با نهادها و مسوولانی دولتی و غیردولتیای که با آزادی بیان ارتباط کاری دارند، بحثهای گستردهای راهاندازی کنند تا سیاستهای دقیقتری برای بهبود وضعیت آزادی بیان طراحی شود. اما آقای نظری تاکید میکند که نهادهای جامعه مدنی در برخی از موارد نتوانستهاند منسجم و قوی در حمایت از آزادی بیان عمل کنند. او گفت: «ما هنوز نمیتوانیم ادعا بکنیم که نهادهای جامعه مدنی افغانستان، نهادهای بسیار پخته هستند که بهشکل آنی و فوری در رابطه به اینگونه حوادث فعال شوند و واکنش بسیار سریع داشته باشند. جامعه مدنی افغانستان جوان و نوپا است و تجربهای را که باید کسب بکند، تا هنوز کسب نکرده است.»
همچنین ستار سعادت، یکی دیگر از فعالان جامعه مدنی افغانستان میگوید که ممثل و اعمالکننده اصلی آزادی بیان در یک کشور، جامعه مدنی است. او میافزاید که اصولا نهادهای جامعه مدنی از جامعه بروز میکنند و همینطور تضمینی برای تامین و تحقق آزادی بیان و دیگر ارزشهای بشری را از متن جامعه بهدست میآورند. اما، آقای سعادت میگوید که نهادهای جامعه مدنی افغانستان تاهنوز به پختگی نرسیده و قادر به این نشدهاند که تضمینی از میان مردم برای آزادی بیان پیدا کنند. او گفت: «نقش جامعه مدنی در حمایت از آزادی بیان بارزتر و روشنتر از هر نهاد دیگری در افغانستان بوده میتواند.»
داکتر سعید نیازی، رییس مرکز توسعه جامعه مدنی افغانستان نیز، میگوید که آزادی بیان یکی از شاخصهای مهم جامعه دموکراتیک است و نهادهای مدنی در حمایت از آن نقش مهم دارند. آقای نیازی میافزاید که نهادهای مدنی همیشه تلاش کرده که آزادی بیان در کشور تحقق یابد.
حکم جلب پرتو نادری
همچنین فعالان جامعه مدنی در مورد صدور حکم جلب پرتو نادری، یکی از شاعران و نویسندگان مشهور کشور، میگویند که این نهادها نتوانستهاند که در باره صدور این حکم صدای واحدی بلند کنند.
نعیم نظری در این باره گفت که خود آقای نادری نیز در باره انسجام و هماهنگی نهادهای مدنی برای بلند کردن صدای اعتراض در قبال صدور حکم لویسارنوالی، کوتاهی کرده و نهادهای جامعه مدنی را در جریان قرار نداده است. آقای نظری میگوید: «آقای نادری همانطوری که در عرصه ادبیات و فرهنگ مطرح است، در عرصه فعالیتهای مدنی هم بهعنوان یکی از فعالین مطرح است. آقای نادری باید خودش چنین ابتکاری را بهعهده میگرفت و نهادهای جامعه مدنی افغانستان را با همان قراری که بهدست آورده بود، در جریان میگذاشت و مساله را روشن میساخت تا نهادهای جامعه مدنی میتوانستند بهشکل منسجم و یک دست حمایت خود را اعلان و دادخواهی میکردند و برنامههایی را در این زمینه رویدست میگرفتند.»
ستار سعادت نیز میگوید که برخی حلقات در درون حکومت بهدلیل فساد گسترده در ادارات تلاش دارند که آزادی بیان را مورد هدف قرار دهند. او گفت که آزادی بیان بهصورت گروهی و دستهجمعی از سوی این حلقات مورد تهدید قرار نمیگیرد. آقای سعادت میگوید: «در این اواخر دولت افغانستان، بعضی از افراد و حتا معاونین رییسجمهور تلاش میکنند که به یک شکلی، گلوی آزادی بیان را بگیرند. بهدلیل اینکه متاسفانه فساد در این نظام هست و مشکلات زیاد دارد و نمیتوانند تا خود را اصلاح بکنند، تلاش میکنند که گلوی دیگران را بگیرند.»
لویسارنوالی کشور، اخیرا حکم جلب پرتو نادری را براساس شکایت وزیر ترانسپورت و هوانوردی صادر کرد. آقای نادری در مقالهای که نزدیک به هفت ماه پیش در روزنامه آرمان ملی منتشر شد، براساس گفتههای داوودعلی نجفی، وزیر ترانسپورت و هوانوردی، خواستار روشن شدن این که رییسجمهور آینده را چه کسانی انتخاب میکند، شده بود. آقای نجفی گفته بود زمانی که او رییس دارالانشای کمیسیون مستقل انتخابات بود، حامد کرزی را رییسجمهور ساخت.