نوروز یکی از میلههای باستانی سرزمین آریانا است که ریشه در آیین زرتشت دارد و در بسیاری نقاط جهان به ویژه در جغرافیای آریانای کهن با مشترکات و تفاوتهایی در نحوهی بزرگداشت از این روز تجلیل به عمل میآید.
همانطوریکه طبیعت با حلول سال نو پیراهن سبز به تن میکند و تغییرات در درونش ایجاد مینماید انسانها نیز با پوشیدن لباسهای نو، نو شدن را تجربه نموده با نشستن پای تجلیل از آن با رسم و رواجهای نوروزی از آن استقبال مینمایند.
باشندگان بدخشان برای استقبال نوروز از 15حوت آمادگی میگیرند و با قلبه یا شخم زدن زمینها توسط گاوهای تازه کار شاگون (شوون) نوروزی برپا میدارند و تا فرارسیدن نوروز مسابقات بزکشی و برخی آمادگیهای دیگر نیز گرفته میشود.
غلام حیدر آتشپور، یک تن از فرهنگیان بدخشان میگوید: «بدخشان یکی از شاخههای سرزمین آریانا است که باشندگان آن از آن زمان به این طرف نوروز را جشن میگیرند.»
به گفته او شیوه برپایی جشن نوروز در طول زمانها متفاوت بوده است، مثلا بعد از ظهور اسلام برخی سنتهای حاکم در جشن نوروز به چالش مواجه شد اما برخی آنها چون مسابقات بزکشی، نیزهبازی و عنعنات دیگری که رایج هستند باقی مانده که از آن جمله بزکشی از آن میراثهایی است که به گرمی تجلیل از نوروز میافزاید.
داکتر صبغتالله خاکساری، رییس مجتمع جامعه مدنی بدخشان میگوید: «نوروز یکی از میلههای باستانی مردم بدخشان است که با شکوهمندی خاص تجلیل میشود و نحوه تجلیل از این روز در جاهای مختلف این ولایت از هم فرق میکند.»
به گفته او مراسم نوروزی تا سی سال پیش به شکل کلاسیک تجلیل میشد، به گونهای که مردم در روز اول نوروز با پوشیدن لباسهای نو و آماده ساختن سمنک و برخی رسم و رواجهای عادی این روز را تجلیل مینمودند که هنوز هم این مراسمها جریان دارد.
وی میافزاید: «در روز اول نوروز مردان، زنان و اطفال به مناطق سبز و مرتفع و دامنهی کوها بالا میشوند و قبل از آن که مراسم نوروزی را به گونه رسمی آغاز نمایند، صبح همان روز بعد از ادای نماز مردان به دعاخوانی در مساجد میپردازند و بعد از یک دعای عمومی به خانههایی که مرده تازه داشته باشند به دعاخوانی میروند و به این شکل نوروز را جشن میگیرند.»
وی میگوید چیزی که در بدخشان بسیار مهم است و هنوز هم جاری است میله بزکشی نوروزی است که عمدتا به خاطر فرارسیدن سال نو چند روز قبل از نوروز، در جریان نوروز و بعد از آن مراسم بزکشی راهاندازی میشود که در تمام محلات بدخشان و ولسوالیهای بهارک، جرم، ارگو، درایم، کشم، فیضآباد و راغها این مراسم هنوز هم پابرجا است.
او در زمینه اینکه رسم و رواجهای نوروزی امروز چقدر پیوند با گذشته این روز دارد گفت: «اگر ما سی سال به عقب برگردیم جشنهای نوروزی کاملا به شکل قدیمی و در پیوند با عنعنات گذشته مردم انجام میشد. خوب به یاد دارم زمانی را که مردم به اطراف آتش دور میخوردند که جزوی از فرهنگ نوروزی بود اما حالا متروک شده است. به هرحال قرار پیشینه تاریخی که محاسن سفیدان 30 تا 35 سال پیش قصه میکردند این رسم به صدها سال قبل برمیگشت و این طور نشان میداد که نسل به نسل این رسم از دوران حاکمیت دین زرتشت در تفکرات به این طرف مانده است و بعد از اینکه اسلام وارد افغانستان شد، برخی رسم و رواجهای آن زمان را کنار گذاشتند و تنها رسم و رواجهایی که فعلا باقی مانده است نشان میدهد که پیوند این روز با گذشته همچنان مستحکم بوده و تداوم مراسم گذشته به شمار میرود.»
او میگوید: «برخی رسم و رواجهای تازه وارد میله نوروزی شده است که برای مردم فقیر و ناتوان بسیار گران و حتا دردآور است. اما در گذشته مردم با خوردن یک مشت توت و تلخان یا شیرینیهای معمولی آن زمان دلخوشی نموده و به آن بسنده میکردند و زیادتر مردم به خانههای یکدیگر میرفتند و جهت سیروسیاحت به تپهها بالا میشدند که هزینه و مصرفی درپی نداشت. اما بعد از یک مدت زمانی قسمی که ما شاهد هستیم سال به سال بار اقتصادی نوروز بالای مردم فقیر گرانی میکند. مثلا بردن نوروزی که 20 تا 25 سال پیش در بدخشان نبود حالا به یک فرهنگ همهپذیر تبدیل شده است که خانواده داماد مجبور است به خاطر دلخوشی خانواده دختر و رعایت این اصل فرهنگی با گرفتن قرض این رسم را به انجام برساند. یک تعداد مردم از پولهای بادآورده باد میکنند و داشتههایشان را به رخ مردم میکشانند، نوروزی میبرند و کارهای با هزینه زیاد انجام میدهند که یک رسم کاملا ناپسند است.»
در همین حال انجینر محمدالدین خواهانی، رییس اطلاعات و فرهنگ بدخشان گفت: «رهبری ولایت در آخرین نشست سال 1389 خورشیدی فیصله نمود تا کمیتهای به منظور جشن عنعنوی نوروز در بدخشان ایجاد شود که این کمیته سال 1390 را به نام سال سبز در بدخشان نامگذاری کرد و مصمم هستیم که با همکاری ادارات مربوط با غرس پنجصد هزار نهال مثمر و غیرمثمر در سرسبزی محیط زیست کاری را انجام داده باشیم و نوروز را با این شکل جشن بگیریم. در بعد اجتماعی کمیته فرهنگی به خاطر برگذاری جشن نوروز قسمیکه در گذشتهها نوروز را استقبال نمودیم، با تدویر یک محفل بزرگ اجتماعی در یکی از اماکن مقدس با اشتراک شهروندان فیضآباد جهت دید وادید مردم و سلام و پیام نوروزی پای تجلیل از این روز بنشینیم.»
به گفته او ریاست شهرداری بدخشان و اطلاعات و فرهنگ امسال به خاطر تجلیل از نوروز یک گام دیگری را برداشتند که دعوت هنرمندان محلی از ولسوالیها با همکاری تیم پیآرتی مقیم فیضآباد به مرکز این ولایت میباشد که میخواهند سال 1390را با نوای موسیقی آغاز نمایند.
وی میگوید: «رسم و رواجهای نوروزی در بدخشان این است که اطفال، جوانان، دوشیزگان و خانمها با پوشیدن لباسهای نو، دیدگاه نو و امید نو به فردای بهتر نوروز را جشن گرفته به خانههای اقارب، دوستان و نزدیکانشان رفت و آمد میکنند و شب اول نوروز را با سمنک که سنت دیرینه نوروزی است، پایان میبخشند.»
وی میافزاید که سبزهکوبی توسط دخترها و پسرهای جوان در دشتها و تپهها و همچنین راهاندازی برخی بازیهای محلی کودکان جزو بازیهای نوروزی در بدخشان به شمار میرود که مردم با اجرای این مراسم به تجلیل از نوروز میپردازند.
او اضافه کرد: «فرهنگ را اصیلترین پدیده میشماریم که میراث نیاکان ما است و به مثابه گوهری گرانبها نسل اندر نسل برای ما گذاشته شده است که تجلیل از نوروز در واقع جزو همان میراثهای گذشته ما است.»
این مقام ریاست اطلاعات و فرهنگ گفت: «ما بدخشانیها بسیار متاثر و متاسف هستیم که در آستانه حلول سال 1390 خورشیدی به جای اینکه در شور و نشاط فصل سبز باشیم سوگوار فرزندانی هستیم که قربانی انتحار و انفجار دشمنان این وطن میشوند. ماتم در کندز، جلالآباد، هلمند و جایجای افغانستان شادمانی نوروز را به ماتم نوروز تبدیل نموده است. مادرانی که عزیزانشان را از دست دادهاند چگونه میتوانند میلهی نوروز را به شادمانی پایان بخشند و ما هم به مثل اعضای یک پیکر راحت باشیم؟»