در سه هفتهی گذشته، پول افغانی در مقابل ارزهای خارجی، بهخصوص دالر امریکایی، نوسانی غیرعادی داشت و یک کاهش قیمت بیرویه را تجربه کرد.
سه هفته قبل، قیمت یک دالر امریکایی حدود 52 افغانی بود، اما این قیمت در دو هفتهی گذشته افزایش یافت و تا سهشنبه هفتهي گذشته تا حدود ۵۶ افغانی رسید؛ اما از ختم هفتهي گذشته تا دیروز، قیمت دالر در مقابل افغانی کاهش یافت؛ دیروز هر دالر به بیشتر از 53 افغانی تبادله میشد.
مسوولان دولتی و کارشناسان اقتصادی دلایل مختلفی را در افزایش و کاهش بهای افغانی در مقابل ارزهای خارجی، بهخصوص دالر امریکایی، ارایه میدارند.
مسوولان بانک مرکزی میگویند که قاچاق ارز خارجی به بیرون از کشور و بحران مالی و پولی در جهان، بر کاهش ارزش افغانی اثر داشته است.
نورالله دلاوری، رییس بانک مرکزی، گفته است تحریمهایی که بر کشورهای همسایه، بهخصوص بر ایران، وضع شده، باعث شده که مقداری ارز از افغانستان به خارج قاچاق شود.
برخی از صرافان شهر کابل، با استناد بهگفتههای رییس بانک مرکزی، اظهار میدارند که اعمال تحریمها بر ایران باعث شده که موترهای مملو از ریال ایرانی به افغانستان وارد شود و در بازارهای مرزی در مقابل دالر تبادله گردد.
نجیبالله اختری، رییس اتحادیهی صرافان سرای شهزاده، میگوید که ریال ایرانی توسط موترهای باربری برای مبادله به افغانستان آورده میشود.
او افزود: «ایرانیها ریال را در کابل، هرات، قندهار و غزنی به دالر امریکایی تبدیل میکنند؛ این زمینه را دلالان مساعد میسازند.»
صرافان اظهار میدارند که علاوه بر آن، در این آواخر و با نزدیکشدن سال 2014 میلادی مردم به ذخیرهسازی ارزهای خارجی علاقمند شدهاند.
نجیبالله اختری میگوید که با نزدیکشدن سال 2014: «تاجران ما کوشش میکنند که پولشان را به دالر تبادله کنند و به خارج ببرند و این، از دیگر دلایل کاهش بهای افغانی در مقابل دالر امریکایی است.»
اما او تاکید کرد تحریمهایی که بر ایران وضع شده تاثیر خیلی عمده داشته است: «یکسال قبل میتوانستید که روزانه تا یک میلیون دالر در مقابل تومان ایرانی بهدست بیاورید، اما حالا نمیتوانید دوصدهزار دالر خریداری کنید.»
اختری میگوید: «ارزهای ایرانی و پاکستانی پولهای بیثباتاند و به نفع صرافان افغان نیست که این دو ارز را خرید و فروش کنند.»
بهگفتهي او، دیروز یک دالر در مقابل 2960 تومان تبادله میگردید و هر یک هزار تومان به حدود 17 افغانی خرید و فروش میشد.
اما تحلیلگران مسایل اقتصادی به این باورند که ارزش پول افغانی، کاذب و بیثبات است.
سیفالدین سیحون، استاد اقتصاد در دانشگاه کابل، میگوید: «پول باید قیمت واقعی خود را در بازار تثبیت کند و نباید قیمت مصنوعی داشته باشد. وقتی پول افغانی را در مقابل اسعار به حالت خودش رها کردند، دیدیم که در برابر کالاها و اسعار، بهخصوص دالر، ارزش خود را از دست داد.»
او افزود: «در بازارهای افغانستان، مسوولان بانک مرکزی ارزش پول را با تزریق دالر نگه میداشتند و حالا بازار نشان داد که پول افغانی، پولی نیست که ارزش ثابت داشته باشد.»
مقامهای بانک مرکزی افغانستان در اواخر هفتهي قبل گفتند که برای کنترول بهای افغانی در برابر ارز خارجی، تصمیم دارند مقدار قابل توجهی ارز خارجی به بازار تزریق کنند.
تزریق دالر به بازارهای صرافی در شهر کابل، از راههایی است که همیشه بانک مرکزی بهخاطر کنترول بهای پول افغانی در مقابل ارزهای خارجی، در پیش گرفته است؛ مسوولان بانک مرکزی، از سالها به این طرف، هر هفته میلیونها دالر را در سرای شهزاده به فروش میرسانند.
نجیبالله اختری میگوید که مسوولان بانک مرکزی هر هفته دالر توزیع میکنند: «دیروز 80میلیون توزیع کردند و روز سهشنبه نیز 80میلیون دیگر توزیع میکنند، اما ارزش افغانی به کندی افزایش مییابد.»
سیحون اظهار میدارد که کاهش ارزش افغانی، دلایل زیادی دارد؛ یکی از آنها افزایش تقاضا برای ذخیرهي دالر است. در حال حاضر مردم دالر را برای روزهای دشوار ذخیره میکنند، چون دالر وسیله احتیاط، احتکار، تبادله و تجارت است.
این استاد دانشگاه ادامه میدهد: «بهدلیل وابستگی افغانستان به واردات، ارزش پول افغانی در مقابل اسعار خارجی بهخصوص دالر کاهش مییابد و وارداتیبودن کشورها این مصیبت را دارد که اسعار خارجی با ارزشتر شود.»
بهگفتهي سیحون، بیاعتمادی نسبت به آینده، کاهش کمکها و ریختوپاش موسسات بیرونی، یکی دیگر از دلایل کاهش بهای افغانی است.
او در مورد وارد شدن موترهای مملو از تومان ایرانی به بازارهای افغانستان گفت که همه کشورهای جهان میخواهند ذخایر اسعاریشان را به هر طریق ممکن بلند ببرند. تجارت، خرید و فروش و حتا مداخله، وسیلههایی برای بهدست آوردن بیشتر اسعار خارجی است.
در حالیکه پول افغانی ارزش ثابت ندارد، صندوق بینالمللی پول گزارش داده است که رشد اقتصادی افغانستان تا ختم سال جاری به 11 درصد خواهد رسید.
صندوق بینالمللی پول در گزارش اخیرش که اواخر هفته گذشته منتشر شد، چشمانداز اقتصادی افغانستان را مثبت گفته است.
مقامهای صندوق بینالمللی پول در کابل گفتهاند که افغانستان در سال جاری عمدتا در زمینه کشاورزی رشد قابل توجه داشته و این امر میزان تولید ناخالص داخلی را بلند برده است.
انتشار گزارش صندوق بینالمللی پول با استقبال گرم مقامهای حکومتی مواجه شده و نجیبالله منلی، مشاور وزیر مالیه گفته است که پیشبینی این سازمان، یک درصد بیشتر از پیشبینی دولت بوده است.
اما تحلیلگران مسایل اقتصادی اظهار میدارند که پیشبینی صندوق بینالمللی پول دور از واقعیت است.
سیحون میگوید: «در افغانستان دو تا سه درصد اگر رشد داشته باشیم هم، خوشحالکننده است، زیرا برای دریافت رشد اقتصادی ما باید تورم، ازدیاد نفوس، کسب بیلانس تجارت و برخی مسایل دیگر اقتصادی را در نظر بگیریم.»
او ادامه میدهد: «نهادهایی مانند صندوق بینالمللی پول ارقام دقیق ندارند و بیشتر بهخاطر ادامهی حضور خودشان، ارقام دروغین را ارایه میدهند؛ آنها نمیتوانند واقعیت اقتصادی افغانستان را ارزیابی کنند.»
سیحون تاکید میکند که اگر مسوولان صندوق بینالمللی پول از نگاه کشاورزی این رشد را سنجیده باشند، دقیق نیست و ارتباطی به رشد اقتصادی ندارد.
او اشاره میکند که شاخص قیمتها، بلند رفتن کسب بیلانس تادیات، ایجاد تولیدات ناخالص داخلی کشور، ارزش افزوده کالاها و دوران کالاها، ازدیاد صادرات و نفوس و برخی مسایل دیگر است که باید دقیق سنجیده شود.
سیحون با صراحت اعلام میدارد که او و برخی دیگر از تحلیلگران آماده هستند با مختصصان ورزیده صندوق بینالمللی پول در یک نشست علنی روی این مساله به گفتگو بنشینند.