در گوشهای از شهر مزار شریف، دهها معتاد در گورستانی شب و روزشان را سپری میکنند. در میان این معتادان، برخی از زنان نیز حضور دارند که با روی آوردن به اعتیاد، خانه و خانوادهشان را ترک کردهاند. این زنان میگویند که پس از ازدواج به دلیل اینکه شوهرانشان از مواد مخدر استفاده میکردند، معتاد شدهاند و سرانجام شدت این اعتیادشان سبب شده است که برای دریافت پول جهت خریداری مواد مخدر از خانه بیرون شوند. شماری از این معتادان روزانه به گدایی در سطح شهر میپردازند و از همین طریق پول مواد مخدر و سایر نیازهایشان را تأمین میکنند. به گفته آنان، برخی از مواقع با مواردی روبهرو میشوند که مردان از آنان در سطح شهر در بدل پرداخت پول، درخواست نامشروع میکنند. براساس آمارها، بیش از 124 هزار نفر در بلخ به اعتیاد روی آوردهاند که از این میان، چهار هزار آنان ثبت شدهاند. از میان آمار ثبت شده معتادان، 16 درصدشان را زنان تشکیل میدهند و این آمار با گذشت هر روز افزایش مییابد. با این حال از چهار مرکز درمان معتادان، دو مرکز برای زنان و کودکان اختصاص یافته است. آگاهان صحی ابتلای زنان به مواد مخدر را برخاسته از تأکید مردان میدانند و معتقدند که با این کار، مردان بار ملامتی را کم و از تقاضای طلاق زنانشان جلوگیری میکنند. مسوولان صحی در بلخ نیز تصریح میکنند که شماری از زنان معتاد توسط تیمهای صحی و شماری دیگر توسط خانوادههایشان برای درمان به شفاخانهها انتقال مییابند. بدین ترتیب شفاخانهها در کنار این اقدام، برنامههای تعقیبی را نیز روز دست میگیرند تا بیماران را در سه مرحله «سمزدایی»، «بازتوانایی» و «تعقیب» درمان کنند. نهادهای حقوق بشری اما پدیده اعتیاد میان زنان را نگرانکننده میخوانند و معتقدند که اعتیاد یک زن به معنای بدبختی یک خانواده است. این در حالی است که پولیس بلخ در جریان یک سال اخیر 230 قاچاقبر مواد مخدر را بازداشت کرده است.
بیبیگل، زنی معتاد است که مقبرهای در گورستان حالا خانهاش شده است. او شب و روزش را در گورستانی که در «دشت شور» مزار شریف موقعیت دارد، پشت سر میگذارد و برای دریافت پول مواد مخدر و دیگر نیازمندیهایش گدایی میکند. گورستان دشت شور در سه کیلومتری شمال شهر مزارشریف موقعیت دارد که ۲۴ جریب زمین را در بر گرفته است و در آن صدها معتاد زندهگی روزانهشان را سپری میکنند. بیبیگل با موهای پریشان و سروصورت ژولیده در حالی که اطرافش با انبوهی از زبالهها احاطه شده است، در داخل یک گور که شاید یک متر عمق داشته باشد، مواد مخدر دود میکند. او در مورد اینکه چگونه معتاد شده است، به روزنامه 8صبح گفت: «18 ساله بودم که عروسی کدم و به خانه شوهر رفتم. ایورهایم معتاد بودن و شوهرم هم گاهگاهی مواد مخدر استفاده میکد. مه این موضوع ره از پیش نمیفامیدم. ایورهایم گاهی پیسه مواد مخدر را از مه میخواستن و اگر برشان پیسه نمیدادم، مرا لتوکوب میکدن. روزها همی قسم میبود تا ای که ایورهایم به خاطر ای که راحت برشان پیسه بتم، مره هم معتاد ساختن.»
بیبیگل سیزده سال میشود که معتاد است. او زمانی که به اعتیاد روی آورد، با هزاران التماس از ایورهایش مواد میخواست، اما آنان برایش مواد نمیدادند تا اینکه مجبور شد به خاطر دریافت مواد از خانه بیرون شود. بیبیگل حالا بیشتر اوقات در جادهها است و با گدایی پول به دست میآورد. این بانوی معتاد از برخورد نادرست رهگذران نیز حرفهایی دارد: «بعضی وقتها با مردم هم درگیر میشم. د بسیاری وقتها بعضیشان درخواست رفتن با خودشان را از مه میکنن تا شاید از مه استفاده جنسی کنن.»
بیبیگل تنها بانویی نیست که اینجا در قبرستان دشت شور مزارشریف مواد مخدر استفاده میکند. گرانه، بانوی جوان دیگری است که مواد مخدر استفاده میکند. او میگوید «پیش از معتاد شدن با شوهر و اولادهایم زندهگی خوبی داشتیم. هرچند شوهرم از قبل معتاد بود، اما خودم معتاد نبودم و اولادهایم هم به مکتب میرفتند.» او با چهره خسته و لبان خشک ادامه میدهد: «وقتی معتاد شدم، همه چیز خود ره از دست دادم؛ خانه، زندهگی، شوهر و اولادهای خود ره. دگه هیچ چیز برم مهم نبود.» گرانه چهار فرزند دارد که به دلیل اعتیاد خود و شوهرش به مواد مخدر، دختر ۱۴ سالهاش را به خانه امن فرستاده و پسر ۱۳ سالهاش را در مرکز تداوی نوجوانان بستری کرده است. درد فراق فرزندان گرانه را مجبور کرده است تا از اعتیاد دست بکشد. او با چشمان پراشک ادامه میدهد: «چهار طفل دارم، دوتایشان با خودم اس و یک بچیم ره د شفاخانه نوجوانها د بین معتادان بستر کدیم. با وجودی که معتاد نیست، اما از مجبوری. یک دختر خود ره د خانه امن بردیم.»
گرانه که در درازای چند ماه معتاد شده بود و نزدیک به دو سال مواد مخدر استفاده میکرد، اکنون برای تداوی به شفاخانه معتادان زن آمده است تا تداوی شود و از اعتیاد دست بکشد. او از دولت میخواهد که جلو فروش و کشت مواد مخدر را بگیرد؛ زیرا به گفته او، زمانی که مواد مخدر منع شود، دیگر کسی معتاد نمیشود. او گفت: «از دولت میخواهم که برای معتادانی که مواد ره ترک میکنن، توجه جدی کنن و برایشان زمینه کار ره مساعد بسازن تا دوباره به مواد مخدر روی نیارن.»
آگاهان صحی میگویند که اعتیاد زنان به مواد مخدر عوامل مختلف دارد که یکی از عوامل افزایش این پدیده در میان زنان، تاثیرگذاری و نفوذ شوهر یا دیگر اعضای مرد در یک خانواده است. به باور کارشناس، بیشتر شوهران به این دلیل زنانشان را به مواد مخدر معتاد میسازند تا بار ملامتیشان را کم کنند و نیز زنانشان از آنان تقاضای طلاق نکنند.
مسوولان شفاخانه معتادان در ولایت بلخ تصریح میکنند که پدیده اعتیاد در میان زنان نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. این مسوولان دلیل افزایش زنان به مواد مخدر را فقر، بیکاری و دسترسی آسان به مواد مخدر میدانند و آن را یک چالش بزرگ برای زنان میخوانند. عصمت کریمی، مسوول شفاخانه معتادان ولایت بلخ، به روزنامه 8صبح گفت که در حال حاضر در این ولایت چهار مرکز تداوی معتادان وجود دارد که دو مرکز ۵۰ بستر و ۷۰ بستر برای زنان و اطفال را شامل میشود و در حال حاضر ۱۲۰ زن معتاد زیر معالجه قرار دارند.
به باور آقای کریمی، دسترسی به مواد مخدر یک چالش بزرگ است و معتادان به راحتی میتوانند مواد تهیه کنند. او میگوید که در حال حاضر ۱۶ درصد معتادان را زنان و پنج درصد را اطفال تشکیل میدهند و متباقی مردان هستند. آقای کریمی میگوید: «آمار معتادان نظر به سال قبل متاسفانه افزایش پیدا کرده است. دلیل افزایش این است که فکتورهای مساعدکننده یا زمینهساز اعتیاد نه تنها در سطح بلخ، بلکه در سطح کشور زیاد است، از قبیل فقر، بیچارهگی و بیکاری. از همه مهم آزاد به دسترس بودن مواد مخدر و ترافیک و قاچاق مواد مخدر از جمله فکتورهای ذیدخل در افزایش تعداد معتادان است.»
به گفته مسوول شفاخانه معتادان ولایت بلخ، آمار ثبت شده معتادان در این ولایت به حدود چهار هزار تن میرسد و در حدود ۱۲۴ هزار تن دیگر نیز از انواع مواد مخدر استفاده میکنند. آقای کریمی گفت: «معتادان خیابانی در حدود یک هزار و 950 تن نزد ما راجستر شدهاند که از این جمله یک هزار و 505 تنشان را مردان، ۳۶۵ تن آنان را زنان و ۱۰۵ تن دیگر را اطفال تشکیل میدهند.»
داکتر وژمه راتب، مسوول بخش زنان شفاخانه معتادان بلخ، نیز میگوید که زنان توسط تیم صحی از ساحه برای بستر در شفاخانه آورده میشوند و گاهی هم یک تعداد معتادان توسط خانواده و اقاربشان و بعضاً هم خودشان برای تداوی به این مرکز مراجعه میکنند. به گفته بانو راتب، دو مرکز ۵۰ بستر و ۷۰ بستر برای تداوی معتادان زن به مواد مخدر در این ولایت فعالیت دارد. او افزود: «مدت تداوی معتادان ۴۵ روز است که بعد از آن شفایاب میشوند و اگر خود مریضان خواسته باشند، برای ۴۵ روز دیگر هم میتوانند در شفاخانه برای مراقبت بمانند.» او همچنان افزود: «ما برای مریضان معتاد بعد از رخصت شدن از این مرکز برنامه تعقیبی نیز داریم که نُه ماه الی یک سال را در بر میگیرد.»
وژمه راتب در مورد اینکه معتادان زن در این شفاخانه چگونه تداوی میشوند، به روزنامه 8صبخ گفت: «مریضان در مرکز ۵۰ بستر زنانه و اطفال صحت عامه ولایت بلخ شامل سه مرحله تداوی هستند؛ سمزدایی، بازتوانایی و مرحله تعقیب. ما معتادان را اول راجستر میکنیم، بعد از آن ارزیابی میشوند و برایشان اسناد آماده میکنیم و بعد از آن شامل پروسه تداوی میگردند. تمام شرایط تداوی برای معتاد با موافقت خودش گفته میشود و معتاد مواد خود را به کلی قطع کرده تداوی عرضی برایش شروع میشود.»
سیدمحمد سامع، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر در زون شمال، میگوید که پدیده اعتیاد میان زنان در این اواخر بیشتر شده و این موضوع یک نگرانی جدی را به بار آورده است؛ زیرا معتاد شدن یک زن به معنای بدبخت شدن یک خانواده است. او افزود که از سویی هم دسترسی آسان زنان به مواد مخدر و اقدام نکردن دولت علیه آن، باعث افزایش این پدیده میان زنان شده است. آقای سامع گفت که حکومت باید فروشندهگان مواد مخدر را بازداشت کند و اگر در این مورد اقدام نکند، نه تنها زنان، بلکه جوانان و بزرگسالان بیشتری معتاد میشوند. او از دولت و جامعه جهانی خواست که جلو قاچاق و ترویج مواد مخدر را بگیرند؛ زیرا در غیر آن افغانستان به یک جامعه معلول ذهنی مبدل خواهد شد.
با این حال اما عادلشاه عادل، سخنگوی پولیس بلخ، میگوید که نیروهای پولیس هر روز افرادی را که به معتادان مواد مخدر میفروشند، بازداشت کرده به پنجه قانون میسپارد. به گفته آقای عادل، در سال گذشته حدود ۲۳۰ قاچاقبر مواد مخدر بازداشت شدهاند. او افزود: «در سال گذشته ۲۳۰ تن موادفروش و قاچاقبر مواد مخدر را گرفتار کردیم که از آن جمله ۴۰ تن آنان عمدهفروش بودند و متباقی پرچونفروش.» آقای عادل در مورد اینکه موادفروشان چگونه مواد مخدر را به دسترس معتادان قرار میدهند، به روزنامه 8صبح گفت: «موادفروشان کوشش میکنند از طریقهای مختلف مواد را در داخل شهر انتقال بدهند. به گونه مثال موادفروشان مواد مخدر خود را بیشتر در سبدهای میوه جابهجا میکنند و از این طریق مواد را به معتادان میرسانند.»
گفتنی است که اعتیاد یکی از چالشهای عمده در افغانستان شمرده میشود و افغانها به ویژه در نقاط دوردست کشور به گونه عنعنهای از مواد مخدر به عنوان دارو استفاده میکنند. براساس آمارهایی که سال گذشته از سوی وزارت امور داخله نشر شد، 70 درصد مواد مخدر در نقاط زیر کنترل گروه طالبان کشت میشود. مسوولان این وزارت گفته بودند که تنها در جریان 10 سال اخیر توانستهاند حدود 31 هزار قاچاقبر و فروشنده مواد مخدر را بازداشت کنند. این وزارت در آن زمان آمار رسمی معتادان به مواد مخدر را بیش از سه میلیون نفر خوانده بود.