تنها در مرکز ولایت بامیان، حدود دو هزار مغاره باستانی وجود دارد که روزگاری از سوی راهبان بودایی استفاده میشد. اکنون اما هزاران سال بعد و در قرن بیستویکم، شماری از این مغارههای باستانی به سرپناه امن برای خانوادههای فقیر و بیبضاعت بدل شده است.
این خانوادهها بیشتر در مغارههای جوار تندیسهای ویران شده بودا مسکن گزیدهاند. اداره محلی بامیان آمار دقیقی از شمار مغارهنشینان ندارد؛ اما دفتر ساحهای کمیسیون مستقل حقوق بشر در این ولایت میگوید که براساس یک سروی این دفتر در سال گذشتهی خورشیدی، ۱۲۵ خانواده در مغارههای باستانی شهر بامیان پناه گرفتهاند.
هرچند ادعاهایی وجود دارد که برخی افراد از پدیدهی مغارهنشینی، بهعنوان یک راه درآمدزایی و سودجوییهای شخصی استفاده میکنند؛ اما اداره اطلاعات و فرهنگ بامیان میگوید که تلاش داردتا مغارهنشینان نیازمند را از استفادهجویان تفکیک و به اداره محلی معرفی کند و بدین ترتیب، برایشان سرپناه در نظر گرفته شود.
مسوولان در این ریاست تأکید میکنند که مطابق قانون، از آثار باستانی و آبدات تأریخی حفاظت خواهد شد و این ادارهتلاش میکند تا با تفکیک خانوادههای بیسرپناه از افراد سودجو، به پدیدهی مغارهنشینی در این ولایت پایان دهد.
زن مغارهنشینی که میخواهد کودکش را بفروشد
خانوادههایی که در مغارهها به سر میبرند، همواره از دشواریهای زندهگی شکایت دارند و خواهان توجه دولت و نهادهای امدادرسانی هستند.
نجیبه، زنیکه چهار کودک دارد و در سهونیم کیلومتری شمال شرق تندیس شهمامه مهمان یک خانوادههای مغارهنشین است، از وضعیت بد اقتصادی و بیسرپناهی شکایت میکند. میگوید که شوهر او دید چشمانش را از دست داده است و از آنجایی که یک کارگر روزمزد است، به دلیل نبود کار از عهدهی مخارج خانواده برآمده نمیتواند.
نتیجه افزود که پیش از اینکرایهنشین بود و ماهانه ۵۰۰ افغانی به صاحب خانه پرداخت میکرد؛ اما رفتهرفته وضعیت اقتصادی خانوادهاش بدتر شد و دیگر نتوانست کرایه خانه بپردازد. طبق روایت نجیبه، شبهنگام از سوی مالک خانه مجبور به کوچ شدند و حتا شب و روزشان را با کودکانش در بیرون به سر بردند. به همان دلیل هم اکنون نوزاد ششماههاش به بیماری سینهبغل مبتلا شده است.
به گفتهی نجیبه، زمانیکه میخواستند یکی از مغارهها را برای گذراندن شبوروز آماده کنند، ریاست اطلاعات و فرهنگ به آنان اجازه نداده است؛ در حالیکه خانوادههای زیادی در مغارهها زندهگی میکنند.
این بانو میگوید که اگر نهادهای امدادرسانی و اداره محلی بامیان دست این خانواده را نگیرند، تصمیم گرفته است یکی از کودکانش را به فروش برساند و از این طریقزندهگی باقی اعضای خانواده را نجات دهد.
نجیبه بارها دروازههای نهادهای دولتی را زده است؛ اما آنطور که خودش روایت میکند، هیچکسی صدایش را نشنیده است.گفتنی است که مغارهنشینی از سالها به این طرف در ولایت بامیان وجود داشته است؛ اما اداره محلی تاکنون موفق نشده است با اسکان مجدد آنها به این پدیده نقطه پایان بگذارد.
حقوق مغارهنشینان ضایع میشود
دفتر ساحهای کمیسیون مستقل حقوق بشر در ولایت بامیان با ابراز نگرانی از وضعیت مغارهنشینی در بامیان، میگوید که شماری از مغارهنشینان به حقوق اساسی و بشری خود دسترسی ندارند.
عبدالرووف شایان، سرپرست دفترساحهای کمیسیون مستقل حقوق بشر در بامیان به روزنامه ۸صبح گفت که هرچند در پیوند به وضعیت حقوق بشری مغارهنشینان پیوسته پیشنهاداتی به اداره محلی از آدرس کمیسیون فرستاده شده؛ اما در این باره توجه چندانی صورت نگرفته است.
براساس یافتههای یک سروی کمیسیون مستقل حقوق بشر در سال گذشتهی خورشیدی، ۱۲۵ خانواده در مغارهها زندهگی میکنند و مجموع اعضای همه این خانوادهها ۶۷۹ نفر هستند. این آمار ۲۲۸ کودک پسر و ۲۱۲ کودک دختر را نیز شامل است.
بر بنیاد یافتههای کمیسیون حقوق بشر، بیشتر این کودکان در وضعیت بد زندهگی میکنند و افزون بر محرومیت از حق آموزش و پرورش، به آب آشامیدنی صحی و خدمات درمانی نیز به گونهی درست دسترسی ندارند.
سرپرست دفتر ساحهای کمیسیون مستقل حقوق بشر در بامیان میگویدبه دلیل بیتوجهی دولت، پدیدهی مغارهنشینی همچنان پابرجا است و برای حفاظت از این مغارهها که جزء آثار باستانی میباشند، اداره محلی تدابیر لازم روی دست ندارد.
به گفتهی آقای شایان، آثار باستانی باید از جانب دولت به صورت جدی حفاظت شود و اگر پدیده مغارهنشینی همچنان دوام داشته باشد، به آثار باستانی آسیب میرسد.
اداره محلی بامیان چه کرده است؟
اداره محلی بامیان میگوید که هرچند در سالهای پیش در دو بخش غربی و شرقی شهر بامیان محلاتی برای اسکان مغارهنشینان در نظر گرفته شده است؛ اما کسانیکه به سرپناه رسیده بودند، دوبارهآنجا را ترک کردهاند.
سیدانور رحمتی، والی بامیان به روزنامه ۸صبح گفت که بعضی از این مغارهها در استملاک برخی افراد سودجود قرار گرفته است و این افراد میخواهند به شکل «بدنام کنندهای»از آن سوء استفاده کنند.
والی بامیان افزود که تاکنون هیچ پیشنهادی از جانبدفتر ساحهای کمیسیون مستقل حقوق بشر در بامیان در پیوند به مغارهنشینان دریافت نکرده است.
از سویی هم اسحاق موحد، رییس اطلاعات و فرهنگ بامیان در گفتوگو با روزنامه هشت صبح، سوء استفادهازمغارهنشینی توسطبرخی از خانوادهها را تایید کرد. به گفته او،این ریاست در تلاش است که خانوادههای مستحق را شناسایی و به اداره محلی معرفی کند تا برای آنان سرپناه در نظر گرفته شود. با این حال آقای موحد افزود که این اداره استفادهجویان را مطابق قانون از مغارهها بیرون خواهد کرد.
رییس اطلاعات و فرهنگ بامیان تأیید کرد که مغارهنشینی به آثار تأریخی آسیب میزند؛ زیرا به گفته او، در بیشتر موارد نقشها و علایمی که قدمت تأریخی و چگونگی سبک معماری این مغارهها را نشان میدادند،نابود شده است.
رئیس اطلاعات و فرهنگ بامیان همچنان افزود که هنوز هم نگرانیهایی از تخریب آثار باستانی بهدلیل مغارهنشینی وجود دارد؛ اما تلاشمیشود که در آینده به این مشکل پایان داده شود.
گفته میشود افرادی در مرکز بامیان شماری ازمغارههای باستانی را استملاک و برای خود قباله درست کردهاند. ریاست اطلاعات و فرهنگ در واکنش به این موضوع گفت که هیچ اداره نمیتواند برای مغارهنشینان قباله صادر کند. مسوولان این اداره تاکید میکنند، قبالهای که برای تصاحب مغارهها ساخته شده باشد، به هیچوجه اعتبار ندارد و باطل است.
فعالان فرهنگی و باستانشناسان همواره نسبت به پدیدهی مغارهنشینی در بامیان انتقاد کرده و از حکومت خواستهاند که به وضعیت خانوادههای بیسرپناه و نیازمند توجه و آثار باستانی را حفاظت کند.
باوجود سرازیر شدن میلیاردها دالر کمکهای جامعه جهانی در کشور، هنوز هم بخش بزرگی از شهروندان در مناطق مختلف کشور در فقر شدید زندهگیمیکنند. طبق آمار ارایه شده از سوی اداره محلی بامیان، در حال حاضر بیشتر از ۶۰ درصد باشندهگان این ولایت زیر خط فقر به سر میبرند.